Podstawowym zadaniem przedsiębiorstwa produkcyjnego jest wytwarzanie i sprzedaż wyrobów przemysłowych jak również świadczenie usług przemysłowych. W zależności od stopnia wykończenia rozróżnia się wyroby gotowe, półwyroby i części wyrobów gotowych oraz produkcję w toku[1]. Produkcja jest odzwierciedleniem wyników pracy przedsiębiorstwa. Przesądza także o efektywności gospodarowania poszczególnymi czynnikami wytwórczymi. Szybsze tempo wzrasta produkcji niż czynników wytwórczych świadczy o lepszym ich wykorzystaniu, co korzystnie oddziałuje na koszty własne, a tym samym na wyniki finansowe i efektywność gospodarowania całego przedsiębiorstwa oraz poszczególnych czynników wytwórczych.
Produkcję przedsiębiorstwa przemysłowego można przedstawić w różnych miernikach. Dokonanie wyboru tych mierników zależy od celu pomiaru i jest niezwykle ważne w ocenie działalności przedsiębiorstwa, ponieważ taka sama wielkość produkcji wyrażana w różnych miernikach, może niejednakowo scharakteryzować wyniki jego pracy.
Przyjmując sposób agregacji efektów pracy jako podstawę podziału, można wyróżnić mierniki naturalne, mierniki umowne, mierniki wartościowe i mierniki pracochłonności. Podstawowym i najprostszym sposobem mierzenia wielkości produkcji za pomocą mierników naturalnych jest wyrażenie rzeczowe efektów pracy przedsiębiorstwa przemysłowego. Naturalne mierniki opierają się na fizycznych jednostkach miary długości (np. m.), masy (np. t, kg), powierzchni (np. m2), objętości (np. m3) albo są po prostu wyrażone w sztukach.
Do najczęściej stosowanych mierników produkcji należą mierniki wartościowe, które pozwalają wyrazić produkcję różnych asortymentów, odmian i gatunków w najbardziej ogólnej jednostce miary, jaką jest pieniądz. Zastosowanie mierników wartościowych pozwala sumować nie tylko liczbę wytworzonych wyrobów gotowych i półwyrobów, lecz także wielkość usług przemysłowych i produkcji w toku. Do wyrażenia produkcji w ujęciu wartościowym przyjmuje się odpowiednie ceny, są to zazwyczaj ceny rzeczywiście obowiązujące w okresie sprawozdawczym. Takie właśnie ceny zostały przyjęte do analizy wartości i potencjału produkcji w ZPB „Frotex” S.A. w okresie od 1995 do 2000 roku.
Do analizy potencjału produkcyjnego przyjęto naturalne mierniki tj. tony, kilometry oraz sztuki. Potencjał produkcyjny oraz dynamika produkcji jest badana z wyszczególnieniem na wydziały produkcyjne, a punktem odniesienia jest okres poprzedni w stosunku do badanego.
Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex” S.A. w Prudniku posiadają kompletny ciąg technologiczny od produkcji przędzy do konfekcjonowania wyrobów. Produkcja zlokalizowana jest w 4 wydziałach produkcyjnych:
- przędzalni,
- tkalni,
- wykończalni,
- konfekcji (szwalnia i hafciarnia).
Rok 1996 w stosunku do roku 1995 charakteryzował się wzrostem produkcji, a tym samym dalszym wzrostem wykorzystania parku maszynowego, wzrostem wydajności pracy oraz unowocześnieniem produkcji. Poniesione w tym czasie nakłady inwestycyjne w niewielkim stopniu przyczyniły się do odnowienia parku maszynowego, jednak miały wpływ na osiągnięcie przyrostu produkcji. Co przedstawione jest w poniższej tabeli (1).
Tabela 1. Przyrost produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie 1995 – 1996.
| Wyszczególnienie | Jednostka miary | 1995 | 1996 | Dynamika w % |
| Przędzalnia | Tona T/Nm |
2 348 72 185 |
2 526 76 763 |
107,6 106,3 |
| Tkalnia | Km Mln wątków |
10 835 9 656 |
11 768 10 535 |
108,6 109,0 |
| Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi |
Km „ „ |
28 972 4 949 24 023 |
29 509 5 368 24 141 |
101,8 108,0 100,5 |
| Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia |
Km „ „ |
9 756 7 125 2 631 |
10 144 7 459 2 685 |
103,9 104,6 102,0 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB”Frotex” za 1996r.
Tabela 2. Przyrost produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1996 – 97.
| Wyszczególnienie | Jednostka miary | 1996 | 1997 | Dynamika w % |
| Przędzalnia | Tona T/Nm |
2 526 76 763 |
2 793 84 397 |
110,6 109,9 |
| Tkalnia | Km Mln wątków |
11 768 10 535 |
11 840 10 327 |
100,6 98,0 |
| Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi |
Km „ „ |
29 509 5 368 24 141 |
31 329 6 887 24 442 |
106,2 128,3 101,2 |
| Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia |
Km „ „ |
10 144 7 459 2 685 |
10 835 7 727 3 108 |
106,8 103,6 115,7 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB”Frotex” za 1997r.
W roku 1997 nastąpiły straty w produkcji, które spowodowane były postojami z powodu powodzi, a także problemami zaopatrzeniowymi, które się z tym wiązały. Mimo tych niesprzyjających okoliczności w 1997 roku nastąpił dalszy wzrost produkcji na wszystkich wydziałach produkcyjnych.
Ilościowy plan produkcji na rok 1997 wykonany został jedynie przez Wydział Wykończalni. Pozostałe wydziały produkcyjne zadań nie wykonały, co
wiązało się głównie ze zmniejszeniem planowanego eksportu. Wpływ na niewykonanie zadań miały także zmiany asortymentowe oraz postój wywołany
powodzią. W rezultacie powodzi zastój zanotowały:
- Wydział Tkalni w ilości 5 dni
- Wydział Przędzalni w Podlesiu w ilości 6 dni
- Oddział Szwalni 1 dzień
- Oddział Hafciarni 2 dni
Bezpośrednimi przyczynami postoju było wtargnięcie wody na niektóre hale Wydziału Tkalni, zniszczenie drogi dojazdowej do Wydziału Przędzalni w Podlesiu, brak możliwości dojazdu do pracy pracowników oraz brak możliwości dojazdu usługobiorców.
Tabela 3. Wielkość produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie 1997 – 98.
| Wyszczególnienie | Jednostka miary | 1997 | 1998 | Dynamika w % |
| Przędzalnia | Tona T/Nm |
2 793 84 397 |
2 816 85 866 |
100,8 101,7 |
| Tkalnia | Km Mln wątków |
11 840 10 327 |
11 179 10 190 |
94,4 98,7 |
| Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi |
Km „ „ |
31 329 6 887 24 442 |
27 517 7 575 19 942 |
87,8 110,0 85,6 |
| Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia |
Km „ „ |
10 835 7 727 3 108 |
10 262 7 184 3 078 |
94,7 93,0 99,0 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB”Frotex” za 1998r.
W roku 1998 nastąpił spadek produkcji w porównaniu do roku 1997 na trzech wydziałach.. Jej wzrost zgodny z założeniami ujętymi w planie odnotowano jedynie na Wydziale Przędzalni. Wydział Tkalni nie wykonał zadań produkcyjnych w zakresie tkanin gładkich oraz frotowych. Zmniejszenie produkcji tkanin gładkich wiązało się z koniecznością ograniczenia ich produkcji z powodu spadku zainteresowania odbiorców krajowych i zagranicznych tkaninami obrusowymi i ścierkowymi. Brak realizacji założeń ujętych w planie produkcji na 1998 rok w zakresie tkanin frotowych spowodowany był:
- koniecznością modernizacji krosien NP.,
- zmianami asortymentowymi dla potrzeb produkcji eksportowej co wiązało się z koniecznością dostosowania krosien,
Wydział Wykończalni w porównaniu z rokiem 1997 zwiększył produkcję w zakresie wykańczania tkanin własnych, szczególnie w ramach tkanin frotowych, natomiast w zakresie usług odnotowano spadek produkcji. Spadek produkcji na Wydziale Konfekcji był konsekwencją zmniejszonej produkcji Wydz. Tkalni. Dotyczyło to szczególnie Oddziału Szwalni. W przypadku Oddziału Nafciarni wiązało się to dodatkowo ze spadkiem popytu na wyroby pościelowe.
Tabela 4. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1998 – 99.
| Wyszczególnienie | Jednostka miary | 1998 | 1999 | Dynamika w % |
| Przędzalnia | Tona T/Nm |
2 816 85 866 |
2 852 86 683 |
101,3 101,0 |
| Tkalnia | Km Mln wątków |
11 179 10 190 |
11 812 9 947 |
105,7 97,6 |
| Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi |
Km „ „ |
27 517 7 575 19 942 |
20 616 7 844 12 772 |
74,9 103,6 64,0 |
| Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia |
Km „ „ |
10 262 7 184 3 078 |
10 514 7 182 3 332 |
102,5 100,0 108,3 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB”Frotex” za 1999r.
W stosunku do roku poprzedniego na Wydziale Przędzalni nastąpił przyrost produkcji w mierniku ilościowym o 1%. Roczny plan produkcji wydział wykonał w 102,7 %. Praca na wydziale odbywała się w systemie cztero-brygadowym, co pozwoliło na wykorzystanie mocy produkcyjnych w 100%. Wydział Tkalni zanotował przyrost produkcji w stosunku do roku 1998 oraz wykonał zadania planowe. Zmniejszenie produkcji w wątkach w porównaniu do okresu minionego oraz niewykonanie planu w tych jednostkach wiązało się ze zmianami asortymentowymi w trakcie roku oraz koniecznością zatrzymywania krosien z uwagi na brak zamówień.
Wykorzystanie mocy produkcyjnych wydziału było zróżnicowane w różnych okresach roku. Najwyższe w granicach 100% w okresie I i II kwartału, natomiast w III kwartale wskutek zmniejszenia się potrzeb rynku w granicach 90% i w IV kwartale wskutek ograniczenia zamówień eksportowych ok. 80%.
Na Wydziale Wykończalni w porównaniu do 1998 roku w jednostkach fizycznych nastąpił spadek produkcji ogółem. Zmniejszenie produkcji wiązało się ze zmianami asortymentowymi. Ograniczona zastała ilość usług w zakresie gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin drelichowych. Mimo spadku ilościowego świadczonych usług ich wartość była wyższa od wykonania w roku 1998 i założonej w planie na rok 1999.
Tabela 5. Wartość usług wykończalniczych w 1999 roku w stosunku do planu
Wyszczególnienie |
Jednostkamiary |
Wykonanie1998 |
1999 | |
Plan |
Wykonanie | |||
| – wartość usług wykończalniczych (ceny ewidencyjne) |
Tys. zł | 7.834,9 | 7.250,8 | 8.451,6 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji analitycznej ZPB”Frotex” za 1999 r.
Tabela 6. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1999-2000.
| Wyszczególnienie | Jednostka miary | 1999 | 2000 | Dynamika w % |
| Przędzalnia | Tona T/Nm |
2 852 86 683 |
2 710 82 292 |
95,0 94,9 |
| Tkalnia | Km Mln wątków |
11 812 9 947 |
11 149 9 670 |
94,4 97,2 |
| Wykończalnia W tym: Tkaniny własne Usługi |
Km „ „ |
20 616 7 844 12 772 |
17 469 7 885 9 584 |
84,74 100,5 75,0 |
| Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia |
Km „ „ |
10 514 7 182 3 332 |
10 357 7 178 3 179 |
98,5 100,0 95,4 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB”Frotex” za 2000r.
W zakresie produktów przedsiębiorstwa przyjmuje się ich podział na następujące grupy asortymentowe:
- tkaniny
- ręczniki frotte
- konfekcję stołową i pościelową
- usługi wykańczalnicze
- pozostałe usługi
Kształtowanie się wielkości produkcji wg struktury asortymentowej w latach 1995-2000 przedstawiają poniższe tabele:
Tabela 7. Wielkość produkcji według asortymentu za okres 1995 – 2000 (w km)
| Grupy asortymentowe | Wielkość produkcji w poszczególnych okresach (w km) | |||||
| 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | |
| Tkaniny | 1 139,2 | 1 157,0 | 1 217,0 | 1 295,0 | 927,7 | 884,1 |
| Ręczniki frotte | 7 125,0 | 7 458,7 | 7 727,2 | 7 183,5 | 7 348,9 | 7 177,4 |
| Konfekcja stołowa i pościelowa | 2 361,0 | 2 685,7 | 3 108,3 | 3 077,7 | 3 331,7 | 3 179,0 |
| Usługi wykończalnicze | 24 023,0 | 24 141,4 | 24 442,2 | 19 942,1 | 12 770,5 | 9 583,5 |
| Pozostałe usługi | – | – | – | – | – | – |
| OGÓŁEM | 34 918,2 | 35 442,7 | 36 494,7 | 31 498,3 | 24 378,8 | 20 824,0 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych ZPB”Frotex”
Tabela 8. Wielkość produkcji według asortymentu za okres 1995 – 2000 (w tys. zł. w cenach ewidencyjnych).
| Grupy asortymentowe | Wielkość produkcji w poszczególnych okresach (w km) | |||||
| 1995 (w cenach ew.) |
1996 (w cenach ew.) |
1997 (w cenach ew.) |
1998 (w cenach ew.) |
1999 (w cenach ew.) |
2000 (w cenach ew.) |
|
| Tkaniny | 8 770,3 | 8 908,9 | 9 370,9 | 9 984,8 | 8 936,1 | 8 613,8 |
| Ręczniki frotte | 50 725,4 | 54 544,5 | 55 402,1 | 50 429,7 | 55 528,6 | 53 463,5 |
| Konfekcja stołowa i pościelowa | 9 166,1 | 9 535,0 | 10 977,4 | 10 588,6 | 10 839,6 | 10 921,3 |
| Usługi wykończalnicze | 9 368,9 | 9 415,1 | 9 532,4 | 7 834,9 | 8 451,6 | 8 462,2 |
| Pozostałe usługi | – | – | – | 1 302,9 | 944,0 | 2 074,0 |
| OGÓŁEM | 78 030,7 | 82 403,5 | 85 282,8 | 80 140,9 | 84 699,9 | 83 534,8 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych ZPB”Frotex”
Na wielkość produkcji w poszczególnych okresach zasadniczy wpływ miała zmiana asortymentu produkcji. Coraz większym zainteresowaniem wśród odbiorców cieszy się konfekcja stołowa i pościelowa co znajduje wyraz we wzrastającej produkcji tegoż asortymentu. Począwszy od 1995 roku produkcja konfekcji stołowej i pościelowej ciągle wzrasta, zarówno w wielkościach naturalnych jak i w wartości. Podobna sytuacja dotyczy ręczników frotte, których udział w produkcji jest największy. W tej podstawowej grupie asortymentowej kontynuowana jest strategia wdrażania do produkcji i na rynek wyrobów o najwyższych parametrach estetycznych, wzorniczych i jakościowych.
Od 1998 roku nastąpił znaczny ilościowy spadek produkcji w grupie usługi wykańczalnicze. Ograniczona została ilość usług w zakresie wykańczania gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin drelichowych. Mimo ilościowego spadku usług ich wartość rośnie. Ogólnie wartość produkcji w latach 1995-1997 wykazywała tendencję zwyżkową w bieżących cenach ewidencyjnych. W roku 1998 nastąpił spadek produkcji głównie z powodu zmian asortymentowych oraz zwiększonych remontów parku maszynowego. Kolejne lata charakteryzują się nieznacznymi wahaniami w wielkości produkcji ze spadkiem w roku 2000 w stosunku do 1999 roku.
[1] L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1998 s.193
