Jednym z pierwszych aktów prawnych, które zapoczątkowały zmiany w polskim systemie podatkowym była ustawa z 31 stycznia 1989 roku o podatku dochodowym od osób prawnych. Właśnie ta ustawa ustalała wspólne zasady opodatkowania dochodu wszystkich osób prawnych bez względu na przynależność sektorową.
„Ustawa reguluje opodatkowanie podatkiem dochodowym dochodów osób prawnych oraz prowadzących działalność gospodarczą państwowych jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, zwanych dalej „podatnikami”[2]
Zasadnicza reforma systemu podatkowego rozpoczęła się w 1991 roku, kiedy to na mocy ustawy wprowadzono podatek dochodowy od osób fizycznych[3], a zaraz po nim podatek dochodowy od osób prawnych[4]. Wówczas w Polsce pojawiło się kilkanaście milionów nowych podatników – osób fizycznych, którzy osiągali dochody ze stosunku pracy, a do tej pory nie byli zobowiązani do opłacania podatku z tego tytułu. Do tego momentu nie musieli składać żadnych zeznań podatkowych, gromadzić rachunków dokumentujących wydatki, czy prowadzić ewidencji podatkowej. Pierwsze zeznania podatkowe złożyli Polacy za 1992 rok – co uznane zostało za bardzo ważne wydarzenie.
W 1991 roku zostaje również uchwalona ustawa o podatkach i opłatach lokalnych[5], w której to znalazły się uregulowania dotyczące podatków stanowiących dochody gmin. Regulacje te dotyczyły podatku od nieruchomości, podatku od środków transportu, opłat lokalnych tj. administracyjnej, miejscowej i targowej.
Kolejną ważną datą w tworzeniu systemu podatkowego był 5 lipca 1993 roku, kiedy to wprowadzono w życie ustawę o podatku od towarów i usług VAT i podatku akcyzowym.[6]
W 1994 roku wprowadzono nową zryczałtowaną formę opodatkowania dochodu uzyskiwanego przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą zwaną ryczałtem ewidencjonowanym.[7]
Zarzuty organizacji międzynarodowych spowodowały, że 1996 roku usunięto podatek importowy.
Prawne podstawy do nakładania obowiązków podatkowych stanowi Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Art. 217 Konstytucji RP mówi, że nakładanie podatków i innych danin publicznych oraz określanie podmiotów opodatkowania, przedmiotów opodatkowania, stawek podatkowych, kategorii pomiotów zwolnionych od podatków, zasad przyznawania ulg i umorzeń podatkowych może następować wyłącznie w drodze ustawy.[8]
W dniu 29 sierpnia 1997 roku została uchwalona ordynacja podatkowa[9].
Akt o randze ustawy regulował w sposób całościowy zasady postępowania, wykonywania i wygasania zobowiązań podatkowych. Dawała ona pewną spójność przepisów podatkowych i eliminowała problemy dotyczące interpretacji. Przepisami ordynacji podatkowej objęte zostały podatki jak również opłaty i inne nie podatkowe należności budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania uprawnione są organy podatkowe.
Następne poważne prace nad pakietem zmian w systemie podatkowym były prowadzone w 1999 roku i skończyły się wetem Prezydenta w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych. Podpisana została ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych.[10]
To doprowadziło do zróżnicowania zasad opodatkowania dochodów podatników w zależności od tego czy są osobami fizycznymi, czy też osobami prawnymi. I tak w latach 2001-2003 osoby fizyczne płacą zgodnie z progresją stawki 19 %, 30 %, 40 %, a osoby prawne według skali liniowej 19%.
W 1999 roku wprowadzono również zmianę w konstrukcji podatku VAT zagranicznym podróżnym – a odbyło się to w ramach procesu dostosowawczego do prawa obowiązującego w Unii Europejskiej.
Inną zmianą wprowadzoną 4 września 2000 roku było objęcie rolnictwa podatkiem VAT,[12] co oznacza, iż polscy rolnicy mogą być podatnikami VAT na ogólnych zasadach lub korzystać ze zryczałtowanego zwrotu podatku w wysokości 3 % dokonanej przez nich sprzedaży.
W 2001 roku weszły w życie przepisy nowej ustawy o opłacie skarbowej i ustawy o podatku od czynności cywilno prawnych.[14]
Zmiany dotknęły również konstrukcji podatku VAT i akcyzowego, a związane były z poprawą strony dochodów budżetu państwa. Główne kierunki zmian to:
Ø opodatkowanie VAT-em obrotu licencjami, który do tej pory nie podlegał temu podatkowi,
Ø opodatkowanie 7 % stawką sprzedaży nowych mieszkań dotychczas obowiązująca stawka 0 %,
Ø podniesienie z 7 % na 22 % stawki na niektóre towary dziecięce,
Ø wprowadzenie zakazu odliczania podatku naliczonego z tytułu zakupu oleju napędowego oraz gazu do samochodów osobowych,
Ø wyłączenie z wyrobów rękodzieła ludowego i artystycznego objętych stawką 3 % mebli, od których będzie płacona stawka 22 %,
[1] uznanie za wyrób akcyzowy energii elektrycznej i opodatkowanie podatkiem akcyzowym.
[2] Ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych(Dz.U.1989 Nr 3 poz.12)
[3] Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.
[4] Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
[5] Ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. Nr 9, poz. 31)
[6] Ustawa z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym
[7] Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. – rok 1994, nr 126, poz. 621
[8] Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
[9] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa
[10]Ustawa z dnia 20 listopada 1999 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych
[12] Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r.o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym i ustawy o opłacie skarbowej.(Dz. U. z dnia 17 sierpnia 2000 r.)
[14] Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych z dnia 9 września 2000 r.