Podatek od towarów i usług, inaczej podatek od wartości dodanej, należy do grupy podatków pośrednich i płacony jest na wszystkich szczeblach obrotu towarowego. Podatek od towarów i usług reguluje ustawa z dnia 8 stycznia 1993 roku [1].
Od tego czasu przestały obowiązywać podatki obrotowe uregulowane w ustawie z 16.12.1972 roku o podatku obrotowym oraz w ustawie z 26.02.1982 roku o opodatkowaniu jednostek gospodarki uspołecznionej.”[2]
Przedmiotem opodatkowania podatkiem od towarów i usług jest:
- sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- eksport i import towarów i usług,
- przekazanie przez podatnika towarów lub świadczenie usług na potrzeby reprezentacji i reklamy,
- na darowizny lub na potrzeby własne podatnika, członków jego rodziny lub osób współpracujących.
Podatnikami podatku VAT zgodnie z art. 5 ustawy są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które wykonują czynności we własnym imieniu i na własny rachunek podlegające opodatkowaniu. Obowiązek podatkowy powstaje w momencie wydania, przekazania, darowizny towarów lub w momencie wykonania usługi. Podstawą opodatkowania jest kwota należna z tytułu sprzedaży towarów pomniejszona o należny podatek VAT od tej sprzedaży. Podstawą opodatkowania w imporcie towarów jest wartość celna towarów powiększona o cło lub ewentualny podatek akcyzowy.
Stawki podatku od towarów i usług mają charakter procentowy i liniowy. Powszechnie stosowaną i podstawową stawką jest 22 % podstawy opodatkowania i jest ona stosowana do wszystkich czynności chyba, że z przepisów wyraźnie wynika, iż obrót danej czynności opodatkowany jest inną stawką. [3]
Stawki obniżone, preferencyjne to 7 % lub 0 %, a rzadziej 3 % czy 12 %, niektóre wprowadzane tylko czasowo oczywiście na wybrane grupy towarów. Lista towarów i usług objętych tymi stawkami opublikowana jest w postaci załącznika do ustawy. I tak stawka obniżona 7 % obejmuje towary i usługi:
- związane z gospodarką rolną i leśną (nawozy, pasze, ciągniki),
- towary związane z ochroną zdrowia (okulary wyroby farmaceutyczne),
- towary spożywcze (wędliny, słodycze),
- prasa, nuty, mapy,
- węgiel, paliwa gazowe, energia elektryczna,
- materiały i usługi budowlane wykazane w załączniku do ustawy.
Stawka 3 % stosowana jest do produktów przemysłu mięsnego, mleka, miodu, produktów upraw polowych i łąkowych.
Stawka 12 %, wprowadzona na początku 2002 roku, dotyczy niektórych towarów dla dzieci, wcześniej opodatkowanych stawką 7 %, a są to zabawki, narty, sanki, rowery. Zgodnie z prognozami towary te mają być objęte stawką 22 %.
Stawka 0 % – preferencyjna, głównie dotyczy sprzedaży swoich towarów na eksport. Stawka ta do końca 2003 roku obowiązuje na sprzedaż czasopism specjalistycznych, wydawnictw dziełowych jak również towarów wykorzystywanych na cele ochrony przeciwpożarowej sprzedawanych jednostkom przeciwpożarowym. Zgodnie ze standardami przyjętymi w Unii Europejskiej stawka preferencyjna 0 % stosowana jest sporadycznie, tylko do niektórych towarów. W niektórych krajach Unii stawka 0 % nie jest stosowana w ogóle, a są to Francja, Hiszpania i Grecja.
W naszym kraju również w okresie od wprowadzenia podatku VAT, a więc od 1993 roku najwięcej zmian dotyczyło stawek podatkowych. I tak np. na leki środki farmaceutyczne i materiały medyczne stawki kształtowały się w następujący sposób:
1997 – 0 %, 1998 – 2 %, 1999 – 4 %, 2000 – 7 %.
Wszystkie towary i usługi objęte innymi stawkami niż 22 % ujęte zostały w Systematycznym Wykazie Wyrobów, Klasyfikacji Wyrobów i Usług, Klasyfikacji Obiektów Budowlanych.
[1] Dz. U., nr 11, poz. 50 z późniejszymi zmianami
[2] R.Mastalski, „Prawo podatkowe II część szczegółowa,… , s 162
[3] Tamże str. 178