Rodzaje podatków lokalnych

Zbiór wszystkich podatków i związane z nimi przepisy obowiązujące w danym kraju nazywamy systemem podatkowym. Kształt tego systemu, a zatem liczba podatków, ich konstrukcja i wzajemne powiązania między nimi mają duży wpływ na warunki prowadzenia działalności gospodarczej, możliwości rozwoju gospodarczego kraju i w rezultacie na warunki życia wszystkich obywateli.
Obecnie obowiązuje w Polsce 8 ustaw nakładających obowiązki podatkowe; jeśli wliczyć wpłaty z zysku i opłatę skarbową – to regulacji jest 10. Konstytucja nakazuje, aby podatki były nakładane wyłącznie w drodze ustawy.

Zasady funkcjonowania systemu podatkowego (procedury, informacja, ochrona tajemnicy itp.) reguluje uchwalona w sierpniu 1997 r. Ordynacja podatkowa.

Na prawną infrastrukturę systemu podatkowego składają się też ustawy przyznające podatnikom przywileje, w tym tzw. ustawy związkowe; umowy międzynarodowe, w tym 63 umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania oraz – wskazane ustawami – rozporządzenia wykonawcze.

Uchwalona w 1997 r. Konstytucja RP ostatecznie potwierdziła, że do przepisów prawa podatkowego nie zalicza się wszelkiego rodzaju zarządzeń, obwieszczeń, okólników czy pism wyjaśniających. Obowiązują one wyłącznie jednostki podległe wydającemu zarządzenie, a nie podatników.

Na polski system podatkowy składa się dziś 11 tytułów podatkowych, czyli rodzajów podatków. Dochodami budżetów gminnych są także 4 rodzaje opłat, które co prawda nie noszą wszystkich cech podatku, jednak stosuje się do nich przepisy o zobowiązaniach podatkowych. Do elementów polskiego systemu podatkowego trzeba też zaliczyć quasi-podatki, nazywane składkami, a w tym przede wszystkim składkę na ubezpieczenie społeczne (ZUS).

Z punktu widzenia podatnika, najistotniejszy jest podział podatków na dwie grupy: podatki bezpośrednie, czyli takie, które są obliczane od indywidualnego dochodu, przychodu, czy majątku.

Do głównych podatków bezpośrednich zaliczamy:

• podatek dochodowy od osób fizycznych (z ang. PIT),
• podatek dochodowy od osób prawnych (z ang. CIT),
• podatek od spadków i darowizn,
• podatek rolny,
• podatek leśny,
• podatek od nieruchomości,
• podatek od środków transportu,
• podatek od posiadania psów.
• podatki pośrednie, czyli takie, które są wliczane w cenę towaru lub usługi. Płatnikiem tych
• podatków są sprzedawcy, jednak faktycznie obciążają one ostatecznego konsumenta.

Do tej kategorii zaliczamy:

• podatek od towarów i usług, zwany także podatkiem od wartości dodanej (z ang. VAT),
• podatek akcyzowy,
• podatek od gier.

Opłaty, które w pełni stanowią dochód gmin, a są ponoszone przez przedsiębiorstwa i osoby fizyczne, to:

• opłata skarbowa, czyli należność pobierana przy załatwianiu spraw przez organy administracji rządowej i samorządowej, oraz od niektórych czynności cywilnoprawnych;
• opłata targowa, według stawek i reguł określonych przez gminę,
• opłata administracyjna, czyli rodzaj lokalnej opłaty skarbowej,
• opłata miejscowa, zwana też turystyczną, czy klimatyczną, bywa wprowadzana – za zgodą wojewody -w niektórych gminach o szczególnych walorach naturalnych.

Podstawową grupę dochodów własnych stanowią podatki i opłaty lokalne. Podatki lokalne możemy podzielić na regulowane przez państwo i ustalone przez samorządy terytorialne. Metody regulowania podatków lokalnych przez państwo mogą być rozmaite. Organy państwowe dokonują doboru podatków, które mogą wpływać do budżetów samorządowych, co znajduje wyraz w ustawach.

Mają one charakter w pełni obligatoryjny lub też organy samorządowe wybierają z „listy” ustalonej przez państwo te podatki, które są ze względu na warunki danego samorządu terytorialnego – najbardziej dogodne. Podatki lokalne regulowane przez organy państwowe są nadal – mimo oddania ich do dyspozycji samorządów – instrumentem polityki finansowej państwa wobec jednostek gospodarczych, gdy wpływy z tych tytułów są ustalone w oparciu o elementy techniki podatkowej określane ogólnie obowiązującymi przepisami prawnymi. Nie są to więc dochody swobodnie kształtowane przez organy samorządowe. Samorządy mogą jednak wpływać na ich wysokość, szczególnie, gdy pozostawia się im swobodę doboru stawek lub możliwość wyboru stawek w granicach ustalonych przez państwo, decyzje dotyczące ulg i zwolnień itp.

Ponadto organy samorządowe mogą pośrednio wpływać na wysokość dochodów z tytułu omawianych podatków i opłat przez oddziaływanie na rozwój procesów społeczno – gospodarczych, kształtujących podstawę opodatkowania. Podatki ustalone przez samorządy terytorialne charakteryzują się tym, że o ich rodzaju, konstrukcji i wprowadzeniu decydują same samorządy, Opłaty lokalne typu publicznoprawnego charakteryzują się tym, ich rodzaje i konstrukcja są ustalone albo przez państwo w sposób jednolity dla wszystkich samorządów terytorialnych, albo rodzaje opłat ustala państwo, a samorząd terytorialny decyduje o stawkach lub też samorząd ustala zarówno ich rodzaje, jak i konstrukcję. W dwóch ostatnich przypadkach wpływy z opłat mogą kształtować się rozmaicie w przekroju poszczególnych samorządów.

Omawiając problematykę dochodów i opłat lokalnych, należałoby precyzyjnie określić co rozumiemy pod pojęciem „dochodu podatkowego gmin”. Otóż dochodem podatkowym gmin należałoby określić przymusowe świadczenie pieniężne o charakterze ogólnym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, pobierane przez jednostki samorządu terytorialnego w całości lub w części. Świadczenia takie nakładane są na podstawie aktów normatywnych o charakterze ustawowym oraz w trybie samoopodatkowania mieszkańców. Dochody podatkowe gmin można klasyfikować w różny sposób, na podstawie zróżnicowanych kryteriów. Podziałem dochodów podatkowych gmin ze względu na kryterium prawne – ich związku z budżetem gmin w całości lub w części jest ich podział na podatki samorządowe i udziały w podatkach państwowych. Dokonując podziału według charakteru ekonomicznego podatków, dzieli się je na ogół na grupy zbliżone swą konstrukcją, umieszczając je:

• po pierwsze, w grupie podatków bezpośrednich lub pośrednich wyróżnionych z punktu widzenia tożsamości osoby podatnika formalnego i rzeczywistego,[1])
• po drugie, dzieląc je według przedmiotu opodatkowania na przychodowe, dochodowe, majątkowe, od wydatków.

Mniejsze znaczenie odgrywają inne podziały – np. podatki zwyczajne, którymi jest większość podatków samorządowych i nadzwyczajne lub obligatoryjne i rzadziej występujące w systemach podatkowych- fakultatywne. Ze względu na osobę podatnika można z kolei wyróżnić podatki pobierane od osób fizycznych i osób prawnych. Podstawowym (wymienionym wyżej) podziałem podatków, który odnosi się do wszystkich podatków, w tym także do podatków lokalnych jest ich podział na podatki bezpośrednie i pośrednie. Bowiem podatki bezpośrednie są związane z wysokością osiąganych dochodów i wynagrodzeń oraz z wysokością istniejącego majątku.

Do podatków tych zaliczamy podatki dochodowe, przychodowe, podatki gruntowe i majątkowe. Podatkami pośrednimi są podatki, które w sposób wtórny wskazują na domniemane istnienie dochodu i są one pobierane od dokonywanych dochodów. Zaliczamy do nich również podatki przychodowe, konsumpcyjne i obciążenia akcyzowe. Z punktu widzenia techniki poboru, podatkami bezpośrednimi są te podatki, które płacone są przez osoby bezpośrednio zobowiązane do tego przez istniejące przepisy prawne, natomiast podatki pośrednie płacą osoby nie zobowiązane bezpośrednio do ich płacenia. Z punktu widzenia przerzucania podatków – do bezpośrednich zalicza się te podatki, które nie mogą być przerzucane na inne osoby, lub przerzucane być nie powinny. Podatki pośrednie natomiast mogą być przerzucane. Wśród dochodów podatkowych gmin gminy przeważają podatki bezpośrednie.

1) Elżbieta Hojna-Dudek op. cit. str. 14