Opodatkowanie dochodu osób fizycznych swoje źródło znajduje w regulacji ustawowej. Podstawowe znaczenie ma tutaj ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, regulująca m.in. opodatkowanie dochodów uzyskiwanych z tytułu pracy, a więc najbardziej powszechnej i najliczniejszej grupy podatników, ustanowiła wszystkich pracodawców, w tym zakłady pracy – płatnikami tego podatku nakładając na nich szereg bardzo ważnych obowiązków związanych z jego obsługą.
Obecnie ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych zawiera 58 artykułów, które są zamieszczone w 10 rozdziałach, regulujących kolejno:
1) podmiot i przedmiot opodatkowania,
2) źródła przychodów,
3) zwolnienia przedmiotowe,
4) koszty uzyskania przychodów,
5) szczególne zasady ustalania dochodów,
6) podstawa odliczenia i wysokości podatku,
7) pobór podatku lub zaliczek na podatek przez płatników,
8) zeznania podatkowe,
9) zmiany w obowiązujących przepisach
10) przepisy przejściowe i końcowe.
Niektóre zagadnienia wymagają szczegółowej regulacji, która zawarta jest w unormowaniach prawnych wydanych przez Radę Ministrów i Ministra Finansów, np.
- ustawa i przepisy dotyczące stawek podatkowych;
- ulgi i zwolnienia podatkowe;
- przepisy proceduralne.
Drugą obok ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku jest ustawa z 20 listopada 1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne[1], która zastąpiła przepisy regulujące opodatkowanie w formie tzw. ryczałtu ewidencjonowanego wprowadzone rozporządzeniem Ministra Finansów z 14 grudnia 1995 roku oraz w formie karty podatkowej wprowadzonej rozporządzeniem Ministra Finansów z 17 grudnia 1996 roku.
Konstytucja wymagała w tym zakresie aktu prawnego rangi ustawowej.
Poza podatkowymi źródłami prawa, ważną rolę w dostarczaniu organom administracji skarbowej informacji o sytuacji majątkowej i finansowej podmiotu gospodarczego odgrywa także prawo bilansowe[2], dla którego podstawą jest ustawa z 29 września 1994 roku. Ma ona charakter autonomiczny, tzn. przepisy o rachunkowości nie są prawotwórcze, a uregulowania podatkowe mogą mieć zastosowanie w rachunkowości – tylko dozwolonym przez nią zakresie. Jednak obie te dziedziny ściśle ze sobą współpracują, dając finansowy i podatkowy obraz działalności jednostki gospodarczej.
Przypisy wykonawcze do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zostały określone w wielu rozporządzeniach, takich jak:
1) rozporządzenie Ministra Finansów z 24 marca 1995 roku w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych;
2) rozporządzenie Ministra Finansów z 17 stycznia 1997 roku w sprawie amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych;
3) rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z 21 grudnia 1996 roku w sprawie określenia rodzajów wydatków na remont i modernizację budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego, o które zmniejsza się podatek dochodowy;
4) rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów;
jak również na obwieszczeniach:
1) obwieszczenie Ministra Finansów w sprawie wysokości stawek karty podatkowej (dotyczy osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą);
2) obwieszczenie Ministra Finansów w sprawie wysokości ogólnej kwoty odliczeń z tytułu wydatków na cele mieszkaniowe.
Wśród wymienionych przepisów prawa podatkowego należy pamiętać także o Ordynacji Podatkowej – ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku, która od 1 stycznia 1998 roku po raz pierwszy wprowadza rozwiązanie polegające na tym, że wszystkim podatnikom podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu terminowego wpłacania podatku pobranego na rzecz budżetu państwa przyznano prawo do zryczałtowanego wynagrodzenia, potrącanego samodzielnie przez płatnika z kwoty pobranego przez niego podatku. Ordynacja określa także płatnika, jego odpowiedzialność za niewypełnienie nałożonych ustawowo obowiązków bądź nienależyte ich wypełnienie.
Z przedstawionymi tu przepisami prawa związane są też niejasności wynikające z różnorodności interpretacji przepisów, które dla podatnika i pracownika aparatu skarbowego mogą być różne.
[1] Dz. U. Nr 144, poz. 930 z póżn. Zm.;
[2] szerzej Mieczysław Gmytrasiewicz i in. Rachunkowość finansowa, W-wa 1996, Na temat pojęcia i źródeł prawa bilansowego por. Litwińczuk Prawo bilansowe, Warszawa 1995