Ze względu na różne sposoby rozliczania podatku wyróżnia się: ewidencje uproszczone w postaci karty podatkowej, ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, podatkowej księgi przychodów i rozchodów oraz ksiąg handlowych.
W działalności gospodarczej za pomocą karty podatkowej rozliczać się mogą jedynie osoby fizyczne prowadzący niewielką, co do skali i przedmiotu działalność. Podatnicy, rozliczający się w ten sposób są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Ograniczeniem stawianym prowadzącym działalności gospodarczą i rozliczającym się przy pomocy karty podatkowej jest liczba zatrudnionych osób łączne zatrudnienie nie może przekroczyć stanu zatrudnienia przewidzianego dla danego rodzaju działalności, określonego w tabeli miesięcznych stawek podatku dochodowego.[1]
Ryczałt jest korzystną formą ewidencji księgowych w szczególności dla podatników, których działalność nie wymaga ponoszenia wysokich kosztów. Aczkolwiek ustawa regulująca przepisy dotyczące ryczałtu eliminuje wiele rodzajów działalności gospodarczych, dla których ta forma opodatkowania byłaby najkorzystniejsza. Chodzi tu między innymi o apteki, działalność w zakresie udzielania pożyczek pod zastaw oraz działalność w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych.[2]
Prawo do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów mają osoby fizyczne i spółki cywilne osób fizycznych, wykonujące pozarolniczą działalność gospodarczą w tym również w zakresie wolnych zawodów, osoby wykonujące działalność na podstawie umów agencyjnych i umów na warunkach zlecenia, zawartych na podstawie odrębnych przepisów, jak i podmioty prowadzące działy specjalne produkcji rolnej, jeśli zgłosiły zamiar prowadzenia tych ksiąg, a ich przychody netto w roku poprzednim były niższe niż 1 200 000 EURO.[3]
Podatkowa księga przychodów i rozchodów jest szczególnie korzystną formą ewidencji księgowej dla podatników, których działalność gospodarcza wymaga ponoszenia wysokich kosztów.
Podstawą opodatkowania, w przypadku podatkowej księgi przychodów i rozchodów, jest dochód, czyli różnica pomiędzy przychodem a kosztami jego uzyskania.
Osoby zobowiązane do prowadzenia księgi przychodów i rozchodów prowadzą również ewidencję środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, ewidencję wyposażenia oraz indywidualne karty przychodów pracowników.[4]
Osoby fizyczne i spółki cywilne osób fizycznych prowadzące działalność gospodarczą, których przychód nie osiągnął pułapu wyznaczonego przez Ministra Finansów, mogą także prowadzić księgi handlowe, jeśli dokonają wyboru takiego sposobu ewidencji. W myśl przepisów mogą one prowadzić ewidencję księgową w postaci podatkowej księgi przychodów i rozchodów, aczkolwiek mogą zgłosić zamiar prowadzenia ksiąg handlowych i przyjęcia ich, a także sporządzanych na ich podstawie zamknięć rocznych.
Karta podatkowa jest najprostszą formą rozliczeń podatkowych. W przeciwieństwie do ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych jest fakultatywną formą rozliczeń. Oznacza to, że jej zastosowanie zależy od wyboru podatnika, który by móc skorzystać z tej formy rozliczenia podatkowego musi złożyć stosowny wniosek.
Decyzję o przyznaniu karty podatkowej urząd skarbowy wydać może tylko osobom fizycznym i spółkom cywilnym osób fizycznych.[5]
Kwoty, jakie podatnik jest zobowiązany odprowadzać do skarbu państwa są uzależnione od rodzaju prowadzonej działalności, liczby zatrudnianych osób oraz liczby mieszkańców w danej miejscowości.
Podatnicy prowadzący działalność opodatkowaną w formie karty podatkowej są zwolnieni od obowiązku:
- prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych,
- sporządzania deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu,
- wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.[6]
Podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej należą do grupy podmiotów zwolnionych obligatoryjnie od podatku VAT. Jeżeli jednak zrezygnują z podmiotowego zwolnienia, wówczas obowiązani są stosownie do przepisów prowadzić odpowiednie ewidencje.
Podatnicy ci są jednak obowiązani wydawać na żądanie klienta rachunki i faktury, o których mowa w odrębnych przepisach, stwierdzające sprzedaż wyrobu, towaru lub wykonanie usługi, oraz przechowywać w kolejności numerów kopie tych rachunków i faktur w okresie pięciu lat podatkowych, licząc od końca roku, w którym wystawiono rachunek lub fakturę.
Kwoty podatku dochodowego zapłacone w okresie przed doręczeniem decyzji ustalającej opodatkowanie w formie karty podatkowej zalicza się na poczet podatku wynikającego z tej decyzji.
Podatnicy, którzy w roku poprzedzającym rok podatkowy opłacali podatek dochodowy w formie karty podatkowej, są obowiązani, do dnia otrzymania decyzji ustalającej wysokość tego podatku, opłacać podatek dochodowy w formie karty podatkowej w wysokości stawki określonej w decyzji ustalającej jej wysokość na rok poprzedni. Kwoty podatku dochodowego zapłacone w okresie przed doręczeniem decyzji ustalającej opodatkowanie w formie karty podatkowej zalicza się na poczet podatku wynikającego z tej decyzji.[7]
Zastosowanie karty podatkowej wymaga złożenia przez podatnika wniosku do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym ma być zastosowana karta podatkowa. Jeżeli podjęcie działalności następuje w ciągu roku podatkowego, podatnik obowiązany jest złożyć wniosek przez rozpoczęciem działalności.
W sprawie podatku dochodowego opłacanego w formie karty podatkowej właściwy miejscowo jest urząd skarbowy według miejsca położenia zorganizowanego zakładu, wskazanego w zgłoszeniu do ewidencji działalności gospodarczej. W razie niedopełnienia zgłoszenia działalności do ewidencji lub gdy działalność jest wykonywana bez posiadania zorganizowanego zakładu właściwy miejscowo jest urząd skarbowy według miejsca zamieszkania podatnika lub siedziby spółki, a jeżeli nie można ustalić siedziby spółki według miejsca zamieszkania jednego ze wspólników.
Jeżeli działalność jest prowadzona w kilku zorganizowanych zakładach na terenie objętym właściwością miejscową kilku urzędów skarbowych, właściwość ustala się według miejsca wskazanego przez podatnika jako siedzibę działalności.
Urząd skarbowy, uwzględniając wniosek o zastosowanie karty podatkowej, wydaje decyzję ustalającą wysokość podatku w formie karty podatkowej, odrębnie na każdy rok podatkowy.
Wniosek o zastosowanie karty podatkowej w okresie wykonywanej działalności składa się tylko raz, co oznacza, że jeżeli do końca roku objętego opodatkowaniem w formie karty podatkowej podatnik nie zgłosił likwidacji działalności, uważa się, że prowadzi on nadal tę działalność i korzysta z karty podatkowej w roku następnym.[8]
Podatnik może zrzec się zastosowania opodatkowania w formie karty podatkowej w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej ustalającej wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej.
Także w terminie do końca roku podatkowego podatnik może zrzec się opodatkowania w formie karty podatkowej ze skutkiem od następnego roku podatkowego.
Kolejnym warunkiem opodatkowania w formie karty podatkowej jest prowadzenie działalności w zakresie wymienionym w tabelach stanowiących załącznik ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym. Jeżeli podatnik wykonuje kilka działalności określonych w tabelach wówczas nie przysługuje mu opodatkowanie w formie karty podatkowej. Uprawnienie do skorzystania z karty podatkowej nie przysługuje również podatnikom, których działalność wykracza poza ramy wskazane w tabelach, stanowiących załącznik do ustawy.
Innym warunkiem jest nie korzystanie z usług osób nie zatrudnionych w zakładzie na podstawie umowy o pracę, a także nie korzystanie z usług innych zakładów i przedsiębiorstw, z wyjątkiem usług o charakterze specjalistycznym.
Następnym warunkiem jest nie prowadzenie innej działalności gospodarczej oprócz tej objętej kartą. Można jedynie oprócz działalności objętej kartą wykonywać działalność z tytułu niektórych przychodów osiąganych przez rolników prowadzących gospodarstwo rolne, świadczenia usług hotelarskich, wytwórczości ludowej lub artystycznej.[9]
Warunkiem korzystania z karty podatkowej jest niewykonywanie przez małżonka podatnika działalności w tym samym zakresie, co podatnik,. Bez znaczenia jest tutaj to czy małżonek opodatkowuje działalność w tym samym zakresie, co podatnik, w formie karty podatkowej czy w innej formie (ryczałt od przychodów ewidencjonowanych lub zasady ogólne). Natomiast dopuszczalne jest opodatkowanie w formie karty podatkowej w stosunku do obu małżonków, o ile prowadzą działalność o różnym zakresie.
Ostatnim z warunków, które musi spełnić podatnik, by móc opodatkować się w formie karty podatkowej jest nie prowadzenie działalności polegającej na wytwarzaniu wyrobów objętych podatkiem akcyzowym.
Wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej określona jest w tabeli stanowiącej załącznik do ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym.
Podatnik obniża kwotę płaconego podatku dochodowego o kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne opłaconej w roku podatkowym, zgodnie z przepisami o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, o ile nie została ona odliczona od podatku dochodowego.[10]
Po upływie roku podatkowego, w terminie do dnia 31 stycznia, podatnik jest obowiązany złożyć we właściwym urzędzie skarbowym roczną informację, według ustalonego wzoru, o wysokości składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne, zapłaconej i odliczonej od karty podatkowej w poszczególnych miesiącach. Podatnicy płacą podatek dochodowy w formie karty podatkowej, pomniejszony o zapłaconą składkę na powszechne ubezpieczenie zdrowotne, bez wezwania w terminie do dnia siódmego każdego miesiąca za miesiąc ubiegły, a za grudzień – w terminie do dnia 28 grudnia roku podatkowego, na rachunek właściwego urzędu skarbowego.
W razie rozpoczęcia działalności w ciągu roku podatkowego, podatek w formie karty podatkowej za okres od dnia rozpoczęcia działalności do końca pierwszego miesiąca pobiera się w wysokości 1/30 miesięcznej należności za każdy dzień. Zasadę tą stosuje się odpowiednio do podatników, którzy korzystali ze zwolnienia od podatku dochodowego i którym okres tego zwolnienia upłynął z pierwszym dniem danego miesiąca. W razie likwidacji działalności w ciągu roku podatkowego i zgłoszenia tego urzędowi skarbowemu, podatek w formie karty podatkowej za ostatni miesiąc prowadzenia działalności pobiera się za okres do dnia zaprzestania działalności w wysokości 1/30 miesięcznej należności za każdy dzień.
W razie zgłoszenia przez podatnika przerwy w prowadzeniu działalności w danym roku podatkowym, z wyjątkiem podatników prowadzących działalność usługową w zakresie obnośnego i obwoźnego handlu detalicznego, nie pobiera się podatku w formie karty podatkowej za pełny okres przerwy trwającej nieprzerwanie, co najmniej dziesięć dni w wysokości 1/30 miesięcznej należności za każdy dzień przerwy, jeżeli podatnik zawiadomi o tej przerwie w terminie trzech dni od dnia jej rozpoczęcia i dnia jej zakończenia. Zasadę tę stosuje się do podatników prowadzących działalność usługową w zakresie obnośnego i obwoźnego handlu detalicznego, jeżeli przerwa została spowodowana chorobą, służbą wojskową, wyjazdem za granicę oraz urlopem wypoczynkowym w wymiarze, co najmniej jednego miesiąca.[11]
W razie zawiadomienia o zmianach powodujących zmianę wysokości stawki podatku, zmiana wysokości podatku w formie karty podatkowej następuje poczynając od miesiąca, w którym zaszły okoliczności powodujące zmianę. Należność za ten miesiąc pobiera się w wysokości 1/30 dotychczasowej miesięcznej należności za każdy dzień części miesiąca przed dniem, w którym nastąpiła zmiana, zwiększonej lub zmniejszonej o 1/30 nowej miesięcznej należności za każdy dzień pozostałej części tego miesiąca.[12]
Podatnik traci prawo do karty podatkowej wskutek:
– zrzeczenia się opodatkowania w formie karty podatkowej,
– utraty warunków do opodatkowania kartą podatkową,
– stwierdzenia przez urząd skarbowy wygaśnięcie decyzji ustalającej wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej.[13]
Podatnik może zrzec się zastosowania opodatkowania w formie karty podatkowej przed rozpoczęciem roku podatkowego, tzn. musi złożyć oświadczenie o zrzeczeniu w terminie do 31 grudnia roku poprzedzającego rok, w którym nie będzie stosowana karta podatkowa. Podatnik jest wówczas obowiązany od pierwszego dnia miesiąca następującego po zrzeczeniu zaprowadzić:
– ewidencję i płacić ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, jeżeli spełnia ustawowe warunki, albo
– właściwe księgi i płacić podatek dochodowy na ogólnych zasadach.[14]
Dokonać tych samych czynności podatnik musi w przypadku, gdy zrzeka się opodatkowania w formie karty podatkowej w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej ustalającej wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej.
Do końca miesiąca, w którym podatnik zrzekł się zastosowania opodatkowania w formie karty podatkowej, opłaca on za każdy miesiąc podatek dochodowy w formie karty podatkowej, w wysokości stawki określonej w decyzji w sprawie ustalenia jej wysokości na dany rok.
Utrata prawa do karty podatkowej może nastąpić w wyniku zmiany warunków, w jakich funkcjonował zakład, a zmienione warunki nie dają podstawy do stosowania opodatkowania w formie karty podatkowej.[15]
[1] A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, LexisNexis, Warszawa 2010, s. 98
[2] S. Owsiak, Finanse Publiczne. Teoria i praktyka, PWE, Warszawa 2006., s. 91
[3] Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz. U. z 1994 r. Nr 121, poz. 591)
[4] Tamże, s. 14
[5] H. Litwińczuk, Prawo podatkowe przedsiębiorców…op.cit., s. 124
[6] A. Gomułowicz, Podatki i prawo podatkowe,LexisNexis, Warszawa 2008, s. 50
[7] Tamże, s. 51
[8] S. Kudert, M. Jamroży, Optymalizacja opodatkowania dochodów przedsiębiorców, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2007, s. 77
[9] K. Jurewicz, Opodatkowanie małych przedsiębiorstw, ARM, Grodziec 2005, s. 52
[10] C. Kosikowski, E. Ruśkowski, Finanse publiczne i prawo finansowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006, s. 109
[11] W. Wyrzykowski, Polski system podatków i opłat w zarysie, Bellona, Gdański 2004, s. 90
[12] Tamże, s, 91
[13] P.M. Gaudemet, J. Molinier, Finanse publiczne, PWE, Warszawa 2000, s. 412
[14] Tamże, s. 413
[15] J. Kulicki, P.Sokół, Podatki i prawo podatkowe…op.cit.., s. 133