Wśród metod i technik zbierania informacji ze źródeł pierwotnych, które znajdują zastosowanie w badaniach marketingowych, należy wyróżnić:
- Obserwacji
- Wywiadu
- Ankiety
- Panele
- Omnibus
- Metody projekcyjne
- Metody heurystyczne (twórczego myślenia)
W badaniach marketingowych wykorzystuje się zwykle właściwą z punktu widzenia celu i przedmiotu badań kombinację wyżej przedstawionych metod. Dobre badanie opiera się zwykle na kilku źródłach informacji.
METODY OBSERWACJI
Obserwacja to metoda gromadzenia informacji polegająca na dokonywaniu spostrzeżeń w sposób zamierzony i planowy oraz systematyczny w celu znalezienia odpowiedzi na określone i wyraźnie postawione pytania. Obserwator, czyli osoba dokonująca spostrzeżeń poddaje obserwacji osoby, zachowania tych osób oraz przedmioty. Do gromadzenia danych używa się głównie zmysłów, natomiast do rejestracji służą specjalnie konstruowane arkusze (tzw. dzienniki obserwacji) lub/i kamery. Rozróżnić można obserwację: jawną i ukrytą, bezpośrednią i pośrednią, uczestniczącą i nieuczestniczącą.
Obserwacje prowadzi się najczęściej w punktach sprzedaży, oraz innych miejscach publicznych.
METODY WYWIADU
Wywiad wlicza się do grupy metod gromadzenia informacji opartych na procesie wzajemnego komunikowania się. Jest on szczególnego rodzaju rozmową, której celem jest uzyskanie określonego zestawu informacji. W wywiadzie podstawowym źródłem informacji są celowo wywołane odpowiedzi respondenta, zapisane przez ankietera, a podstawowym narzędziem pomiarowym jest kwestionariusz.
Rodzaje wywiadu:
| Bezpośredni | Jest to rozmowa „twarzą w twarz” na z góry określony temat. Przeprowadza go specjalnie przeszkolone ankieter. Miejscem wywiadu może byc: mieszkanie, sklep bądź ulica. W wywiadzie tym uzyskuje się stosunkowo szeroki zestaw informacji pod warunkiem prawidłowego przygotowania całego badania. Wadą jest jednak bardzo wysoki koszt ich przeprowadzenia. |
| Telefoniczny | Wywiad ten oszczędny jest pod względem kosztów oraz czasu. W tym wywiadzie rozmowa jest prowadzona przez ankietera według listy pytań przy użyciu telefonu. |
| Głębinowy | Wywiad prowadzony na podstawie schematu wątków tematycznych. Respondent wypowiada się na określony temat bez ograniczeń narzuconych przez kwestionariusz. |
| Zogniskowany | Przedmiotem tego wywiadu są najczęściej zachowania konsumenta wobec produktu, firmy czy zdarzenia. Wywiad prowadzony w formie dyskusji, w której bierze udział 8-12 celowo dobranych osób. |
ANKIETA
Ankieta jest najczęściej stosowaną i najbardziej rozpowszechnioną metodą gromadzenia informacji. Ankieta jest zbiorem technik badawczych, za pomocą których badacz otrzymuje informacje w procesie wzajemnego komunikowania się z innymi osobami odpowiadającymi pisemnie na jego pytania.
| Pocztowa (rozsyłana) | wysyłka i zwrot pocztą |
| Prasowa | opublikowana w prasie, zwrot pocztą |
| Opakowaniowa | dołączana do sprzedawanych towarów, zwrot pocztą |
| Radiowa | tekst ogłaszany w radio, zwrot pocztą |
| Audytoryjna | rozdawana przy różnych okazjach (np. przy degustacji) i zbierana osobiście lub wysyłana pocztą |
Do ankietyzacji coraz częściej wykorzystywany jest komputer. Narzędziem pomiaru w tej metodzie jest odpowiednio skonstruowany kwestionariusz ankietowy. Z tego rodzaju ankietą bardzo często spotkać się można w internecie.
PANELE
Panel jest stałą reprezentacją populacji generalnej wybranej do wielokrotnych badań, powtarzanych w regularnych odstępach czasu, zwykle o tym samym programie badań. Jest to również forma badań ciągłych oparta na stałej próbie (grupie konsumentów, gospodarstw domowych, hurtowników), która jest poddawana pomiarom najczęściej metodą ankietową.
Metoda ta jest najczęściej wykorzystywana do analizy zmian w czasie takich zjawisk jak zakupy i użytkowanie poszczególnych produktów, plany zakupu, postawy wobec działań marketingowych firm, zachowania konsumentów wobec nowych produktów itd.
OMNIBUS
Jest to wielotematyczne badanie ankietowe prowadzone z reguły przez wyspecjalizowane agencje badawcze (w Polsce tego typu badania prowadzi PENTOR i GFK Polnia) na reprezentatywnej grupie osób (najczęściej jest to 1000 dorosłych mieszkańców naszego kraju).
Badanie to jest prowadzone na terenie całego kraju w sposób ciągły, co tydzień, co miesiąc lub co kwartał. Zwykle obejmuje wiele tematów, które zamawia wiele firm. Kwestionariusz jest zbiorem pytań dotyczących najróżniejszych problemów, którymi zleceniodawcy są zainteresowani. Dlatego badania te dla zleceniodawcy tak kosztowne jak badania prowadzone wyłącznie dla niego.
METODY PROJEKCYJNE
Jeżeli chcemy uzyskać tylko i wyłącznie informacje jakościowe, wówczas skorzystamy z metod projekcyjnych. Istotą tych metod jest to, iż pytania (lub też bodźce), które kierujemy do respondenta występują w formie pośredniej. Jest to tzw. podświadoma projekcja czyli respondent oceniając zachowania innych, nieświadomie przypisuje im swoje cechy. Dzięki tym metodom możemy uzyskać informacje dotycząc psychicznych cech naszego respondenta, których nie otrzymalibyśmy stosując inne metody badań bezpośrednich.
Instrumentami, które służą do pomiarów są różnego rodzaju testy. Do typowych modeli testów należą m.in.:
| Test skojarzeń słownych | W teście skojarzeń słownych respondent mówi co mu się z podanym wcześniej pojedynczym wyrazem kojarzy. Istotą tego testu jest spontaniczność respondenta. |
| Test uzupełnień zdań | Polega na tym, iż respondent otrzymuje niekompletne zdania i jest proszony o ich uzupełnienie. Dopełniając zdania przedstawia nam swoje postawy wobec obiektów naszych badań. |
| Test rysunkowy | odmiana graficzna testu uzupełnień. Na przedstawionym respondentowi rysunku dwie lub więcej osób prowadzi konwersację. W „dymkach” zamieszczone są wypowiedzi rozmawiających, jednak jeden lub kilka „dymków” jest pustych. Zadaniem osoby badanej jest wpisanie brakujących części wypowiedzi przedstawionych na rysunku osób. Tego rodzaju testy pomagają odkryć prawdziwe uczucia konsumentów oraz ich nastawienie do określonych dóbr i usług. |
| Test akceptacji produktu | technika projekcyjna umożliwiająca sprawdzenie dostosowania produktu do potrzeb konsumenta w celowo wybranym, reprezentatywnym segmencie rynku. Przedmiotem testu jest produkt, jego funkcje, cechy fizyczno-chemiczne, użytkowe, opakowanie, oznakowanie itp. Oceniającymi są eksperci bądź celowo dobrane grupy konsumentów. |
| Test akceptacji ceny | technika ta umożliwia sprawdzenie dostosowania ceny produktu do możliwości nabywczych określonych segmentów konsumentów. Przedmiotem testu jest zarówno poziom akceptowanych cen danego produktu jak i reakcje na zmiany cen |
| Test koniunktury | jest techniką badania rynku umożliwiającą ocenę aktualnej sytuacji rynkowej i budowanie krótkookresowych prognoz kształtowania się procesów i zjawisk rynkowych na podstawie informacji jakościowych pochodzących od określonej liczby podmiotów rynkowych przeważnie od jednostek handlowych i przedsiębiorstw przemysłowych. Narzędziem Pomiarowym jest specjalny kwestionariusz zawierający dwie podstawowe grupy pytań. Pierwsza dotyczy wielkości ekonomicznych (np. popytu) w badanym okresie w stosunku do poprzedniego okresu. W drugiej grupie znajdują się pytania, których celem jest uzyskanie opinii praktyków na temat perspektyw kształtowania się tych wielkości ekonomicznych w najbliższej przyszłości. |
Techniki projekcyjne przeprowadzane są na małej grupce osób, więc nie mogą być one reprezentatywne. Mogą być jedynie użyteczne jako dodatek do przeprowadzonych badań ilościowych.
Metody heurystyczne (twórczego myślenia)
Jest to kolejna z metod zdobywania informacji. Są bardzo przydatne w momencie, gdy nie mamy możliwości pozyskania informacji w inny sposób. Są one źródłem informacji jakościowych. Najczęściej wykorzystywane są metody:
| Metoda ocen ekspertów | Polega na tym, iż eksperci (np. producenci, handlowcy) odpowiadają na pytania dotyczące przyszłości. W badaniu równoległym wybierana jest najwłaściwsza prognoza lub też opinia większości. W momencie, kiedy ekspertyzy następują po sobie możemy skonfrontować wszystkie opinie i uściślić je. |
| Metoda delficka | W metodzie tej biorą udział celowo wybrani eksperci, którzy udzielają odpowiedzi na przygotowane przez nas pytania. Informowani są o wynikach i poprzez przeprowadzanie kolejnych faz pytań dochodzimy do zgodności i ujednolicenia opinii. Badanie zostaje wówczas zakończone, ponieważ mamy już opinie, których oczekiwaliśmy. |
| Metoda burzy mózgów | Jest bardzo spontaniczną metodą heurystyczną. Bierze w niej udział kilka osób (nie więcej niż 8), które gromadzą się przy przygotowanym stole i wymieniają swoje poglądy na podany wcześniej temat. W ten sposób w ciągu 30 minut otrzymujemy wiele nowych koncepcji, „gorących” idei, pomysłów na które potrzeba więcej czasu no i oczywiście otrzymujemy również pomysły, których nigdy nie wykorzystamy ponieważ są niemożliwe do zrealizowania. |
Żeby wybrać jedną z technik badań musimy poświęcić trochę czasu na zapoznanie się z ich zaletami i wadami. Bo nie sztuką jest dokonać błędnego wyboru, a konsekwencje mogą się okazać bardzo nieprzyjemne