Awans to jeden z najważniejszych i najbardziej skutecznych sposobów motywowania pracowników. Warunkiem skuteczności tego środka motywacji jest jednak zgoda przesuwanego na wyższe stanowisko pracownika na objęcie tej nowej funkcji. Gdy jest on spełniony, awans zaspokaja potrzebę uznania i korzystnej samooceny. Wiąże się to bezpośrednio z faktem, iż tak umotywowany pracownik ma większą wiarę we własne siły, jest przekonany o własnej wartości, ma wzmocnione poczucie godności osobistej i chęć osiągania lepszych wyników. Awans umożliwia także dostęp do wyższych wartości i podniesienie poziomu życia.
Czym kierują się pracodawcy przesuwając danego pracownika na wyższe stanowisko? Stosowane kryteria awansu służą za wykładniki stylu pracy kadry kierowniczej i funkcjonowania zakładów15.
Kryteria awansu wpływają w sposób niejednokrotnie decydujący na atmosferę w środowisku pracy, na postawę pracowników wobec pracy oraz poglądy i postawy wobec otaczającej ich rzeczywistości16.
Podstawą prawidłowego awansu są osiągane przez pracownika rezultaty – jakość pracy oraz doskonalenie posiadanych kwalifikacji. Jego efektem jest zwiększony zapał pracownika, doskonalenie umiejętności i stawianie sobie i innym wyższych wymagań. Sprawiedliwy awans – pozytywnie oceniany również przez innych pracowników – wzmacnia również ich motywację. Natomiast gdy awans jest oceniany negatywnie przez pracowników, ich morale maleje, odbiera chęć do pracy, inicjatywy i angażowania się w sprawy zakładu, osłabia więzi grupowe, nasila poczucie krzywdy, powoduje przygnębienie, frustrację, a także nasila dążenie do zmiany pracy. U niektórych pracowników nasila też skłonność do schlebiania osobom na wyższych stanowiskach, aby w ten sposób zapewnić sobie upragniony awans. Deformuje to ich osobowość, w znacznym stopniu ogranicza ambicje o zdolności do kreatywnego działania17.
Awans powinien być jednym z najważniejszych narzędzi kierowania załogą, najskuteczniejszym środkiem wyzwalającym zdolności i wysiłek pracownika, cennym instrumentem kształtowania właściwego stosunku do pracy i postawy obywatelskiej, podstawowym środkiem wzmacniającym więź pracownika z zakładem i integrację społeczną18.
Jeśli awans ma spełniać w naszych przedsiębiorstwach skuteczną rolę motywacyjną, konieczne jest prowadzenie autentycznej polityki awansowania, opartej na zdrowych, sprawdzonych zasadach, które otwierają szanse awansu przede wszystkim pracownikom kreatywnym, uzdolnionym i osiągającym nieprzeciętne wyniki w swojej pracy19.
Zgodnie z propozycją M. Kabaja, zasady te można sformułować następująco20:
- należy ustalić ścisłe kryteria awansowania na określone stanowiska,
- kryteria te powinny być sformułowane w regulaminie pracowniczym i podane wszystkim do wiadomości,
- trzeba je stosować konsekwentnie i w sposób jawny,
- wykorzystanie tych kryteriów musi podlegać społecznej kontroli,
- kryteria powinny być stabilne w długich okresach, nowe kierownictwo zakładu nie może ich zmieniać.
Powyższe zasady, przy właściwym doborze kadry i regularnej ocenie wszystkich pracowników, zastosowane w praktyce przyniosą efekt w postaci klarownej i jasnej polityki obsady stanowisk w przedsiębiorstwie. Powinno to stworzyć dobrą atmosferę pracy, brak niedomówień i poczucia niesprawiedliwości.
15. Sarapata A.: „O zadowoleniu i niezadowoleniu z pracy”, Warszawa 1977, s.50
16. Penc J.: „Motywowanie w zarządzaniu”, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Wydanie 3, Kraków 2000, s. 241-242
17. Kowalewski S.: „Przełożony – podwładny w świetle teorii organizacji”, Warszawa 1984, s.99
18. Sarapata A.: „O zadowoleniu i niezadowoleniu z pracy”, Warszawa 1977, s.56
19. Penc J.: „Motywowanie w zarządzaniu”, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Wydanie 3, Kraków 2000, s. 244
20. Kabaj M.: „System polityki kadrowej”, w: „Ekonomika pracy”, praca zbiorowa pod redakcją A. Sajkiewicz, Warszawa 1977, s.105-106