Pozostałe składniki wynagrodzenia to przede wszystkim składniki gwarantowane przez prawo. Chociaż Kodeks Pracy określa zasady kształtowania tych składników, praktyka gospodarcza może przyjąć mniej lub bardziej korzystne zasady.
Zgodnie z Kodeksem Pracy dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych powinno być kształtowane w następujący sposób:
- za pierwsze dwie godziny nadliczbowe – 50% stawki godzinowej wynagrodzenia podstawowego pracownika za każdą przepracowaną godzinę,
- za następujące godziny oraz za godziny przepracowane w niedziele i święta – 100% stawki godzinowej wynagrodzenia podstawowego pracownika za każdą przepracowaną godzinę.
Taki sposób zorganizowania dodatkowego wynagrodzenia za pracę w nadgodzinach stanowi istotną zachętę do podejmowania pracy w nadgodzinach.
W praktyce zdarzają się odstępstwa od przyjętych w Kodeksie ustaleń dotyczących kształtowania dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Korzystniejsze kształtowanie tego dodatku zwiększa motywację do podejmowania pracy w godzinach nadliczbowych, ale jednocześnie zmniejsza opłacalność wykonywania zadań (pracy).
- dodatkowe wynagrodzenie za pracę w nocy zgodnie z Kodeksem Pracy powinno być ustalone na poziomie 20% najniższego wynagrodzenia.
Praktyka biznesowa pokazuje, że w wielu przypadkach wysokość tego dodatku jest ustalana w stosunku do wynagrodzenia zasadniczego pracownika. Taki sposób organizacji tego składnika wynagrodzenia powinien motywować pracowników do podejmowania pracy w nocy.
- wynagrodzenie za niezawiniony przez pracownika przestój zgodnie z kodeksem wynosi 100% wynagrodzenia zasadniczego pracownika.
Ostatnim składnikiem wynagrodzenia gwarantowanym przez Kodeks Pracy jest odprawa emerytalna. Jego wysokość, oprócz tej określonej przez Kodeks Pracy (nie mniej niż jednomiesięczne całkowite wynagrodzenie), może być również uregulowana w układzie zbiorowym zawartym z pracodawcą i wynosić odpowiednio:
- 100% podstawy wymiaru, jeśli pracownik osiągnął 10 lat stażu pracy,
- 200% podstawy wymiaru, jeśli pracownik ma 20 lat stażu pracy,
- 300% podstawy wymiaru, jeśli pracownik osiągnął 30 lat stażu pracy itd.
Należy pamiętać, że odchodzący pracownik nie będzie miał już motywacji do pracy, ale wysokość jego odprawy może wpłynąć na stosunek do pracy pozostałych pracowników, ponieważ odchodzący pracownik, pracując przez 10 czy 20 lat, zostawi w miejscu pracy przyjaciół i znajomych. Zatem forma jego pożegnania będzie miała znaczenie dla kształtowania ogólnego obrazu motywacji w firmie.
Ten sposób „sprawdzania pracowników” jest istotnym elementem kształtowania kultury organizacji. To z kolei jest dla pracownika ważnym czynnikiem motywującym przy wyborze firmy, związaniu się z nią lub nie, przez całe życie zawodowe itd.
Innym elementem wynagrodzenia jest nagroda jubileuszowa, która honoruje lata pracy i motywuje pracownika do pozostania w danej firmie. Jej wysokość zależy od liczby lat pracy, przy czym pracownicy często otrzymują wyższą nagrodę za lata pracy w danej firmie, a niższą za lata pracy poza nią. Z reguły nagroda jest uzależniona od wynagrodzenia pracownika lub średniego wynagrodzenia uzyskanego w danym okresie w firmie, a także od najniższego wynagrodzenia w gospodarce. Nagroda jubileuszowa motywuje pracownika przede wszystkim do pozostania w firmie przez długi czas. Należy przy tym pamiętać, że koszty związane z rekrutacją pracownika i wprowadzeniem go do pracy w taki sposób, aby jego praca była efektywna, są bardzo wysokie. Dlatego firmy powinny dbać o swoich pracowników i zachęcać ich nagrodą jubileuszową do związania się z firmą.
Kolejną korzyścią jest dodatkowe wynagrodzenie za tytuł mistrza w zawodzie. Z tego świadczenia korzystają firmy, w których zdobycie tytułu mistrza wymaga dużego doświadczenia, zdania egzaminu mistrzowskiego. Dodatek ten jest wykorzystywany na przykład w firmach odzieżowych i obuwniczych. Stosowanie takiego składnika wynagrodzenia, który najczęściej jest jednakowy dla wszystkich pracowników, ma na celu motywowanie ich do zdobywania kwalifikacji mistrzowskich. Jest to bardzo ważne dla funkcjonowania firmy, gdy na przykład w branży odzieżowej lub obuwniczej często zmieniające się mody wymagają zatrudnienia wysokiej klasy specjalistów – mistrzów rzemiosła – którzy potrafią sobie z tymi zmianami poradzić.
Ostatnim omawianym składnikiem wynagrodzenia jest dodatek za staż pracy. Jest on wypłacany jako:
- płacenie za czynnik doświadczenia jako część kwalifikacji pracowników, co również wpływa na ich większą wydajność,
- w związku z utratą sił i zmniejszoną wydajnością starszych pracowników,
- honorowanie długoletniego stażu pracy jako elementu przywiązania i stabilności w miejscu pracy.
W Polsce stosowanie dodatku za staż pracy stało się powszechne w latach 70. W latach 80. ustawa o zakładowych systemach wynagrodzeń[1] nie wprowadziła obowiązku jego stosowania, ale mimo to większość zakładów pracy stosowała ten składnik wynagrodzenia. Zgodnie z obowiązującym Kodeksem Pracy dodatek za staż pracy jest opcjonalny, ale niektóre układy zbiorowe przewidują jego stosowanie.
Dodatek za staż pracy jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych elementów systemów wynagrodzeń. Specjaliści z dziedziny motywacji mają podzielone zdania na temat jego funkcji motywacyjnej. Część ekspertów uważa, że jest on zbędny, ma charakter typowo benefitowy (Lachiewicz, Sokołowski, 1999). Przeciwnicy dodatków za wysługę lat negują ich funkcję motywacyjną, argumentując, że: ich wypłata jest zautomatyzowana, ich charakter jest uprawniający oraz że w obecnej dobie gospodarki rynkowej wieloletnie doświadczenie pracownika nie zawsze jest czynnikiem sprzyjającym wysokiej efektywności pracy[2] .
[1] Ustawa ta obowiązywała do 29.09.1994 roku i utraciła moc na podstawie ustawy z 29.09.94 o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych ustaw (Dz.U. nr 113, poz. 137).
[2] Przykładem tego może być długoletnia sekretarka, gdy w firmie wprowadzany jest komputer. Jej wieloletnie doświadczenie nie uczyni jej efektywną w pracy, ponieważ najpierw musi nauczyć się obsługiwać komputer, a jej wieloletnia umiejętność pisania na maszynie i liczenia na kalkulatorze nie będzie tu pomocna.