Kalkulację kosztu pozyskania środków pieniężnych można przeprowadzić w odniesieniu do konkretnego depozytu lub do średniego kosztu wszystkich depozytów zgromadzonych w banku. W tym drugim przypadku uwzględniany winien być średni ważony koszt ich pozyskania[1].
Drugim niezależnym od banku kosztem pozyskania depozytów jest obciążenie związane z systemem ich gwarantowania w postaci obowiązkowych opłat rocznych wnoszonych przez podmioty objęte systemem gwarantowania na rzecz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w wysokości sumy iloczynów[2]:
- stawki nie przekraczającej 0,4% i sumy aktywów bilansowych oraz gwarancji i poręczeń ważonych ryzykiem,
- Stawki nie przekraczającej 0,2% i sumy ważonych ryzykiem pozostałych zobowiązań pozabilansowych, z wyłączeniem linii kredytów przyrzeczonych, dla których stawka wynosi 0; przez kredyty przyrzeczone rozumie się wynikającą z umowy kwotę zobowiązania do udzielenia kredytu, pomniejszoną o kwotę jego wykorzystania.
Wniesiona opłata roczna stanowi koszt uzyskania przychodu, wywiera jednak pośredni wpływ na koszty pozyskania depozytów. Obciążeniem banku z tytułu zgromadzonych środków na rachunkach bankowych jest także obowiązkowe uczestnictwo w tworzeniu funduszu ochrony środków gwarantowanych w celu zaspokojenia roszczeń deponentów. Związek Banków Polskich postuluje modyfikację przepisów, które zapewniałyby stabilne tworzenie funduszu rezerwowego, ochronę środków gwarantowanych w taki sposób, aby obciążenia banków w przypadku konieczności wypłat nie były jednorazowe i tak dotkliwe, jak po ogłoszeniu upadłości Banku Staropolskiego[3].
Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na koszt pozyskania depozytu – zależnym już od banku – jest metoda naliczania odsetek. Nie ma ona znaczenia jedynie w przypadku wkładów a’vista, ich stopa oprocentowania ustalana jest w skali jednego roku. W przypadku wkładów krótko-, średnio- i długoterminowych istotnym jest ustalony termin kapitalizacji – roczny, półroczny, kwartalny czy też miesięczny. Koszt pozyskania jednostki pieniężnej wzrasta bowiem wraz z krótszym okresem bazowym kapitalizacji. Podejmując więc określone decyzje związane z kapitalizacją przyjętych depozytów, należy zawsze uwzględniać ich skutki finansowe[4].
Całkowity koszt pozyskania depozytów musi uwzględniać element kosztów własnych. Ustalenie kosztów ponoszonych przez bank, które można przypisać jednej złotówce zgromadzonego wkładu bankowego jest niezmiernie trudne. Spowodowane jest to dużą różnorodnością kosztów ponoszonych przez bank z jednej strony i różnorodną działalnością z drugiej.
Każda czynność bankowa związana jest z ponoszeniem określonych kosztów. Ich odpowiednie rozpoznanie i określenie wysokości rzutuje bezpośrednio na opłacalność danej czynności bankowej, a także często przesądza o powodzeniu oferty banku skierowanej do różnych grup klientów. Wśród kosztów ponoszonych przez bank można wyodrębnić koszty ogólne banku, koszty rodzajowe i koszty bezpośrednio związane z daną usługą bankową. Koszty ogólne ponoszone są nie w związku ze świadczeniem konkretnej usługi, ale w celu zaspokojenia potrzeb o znaczeniu ogólnobankowym i ogólnych potrzeb jednostek organizacyjnych.
Głównymi elementami kosztów ogólnych są: koszty wynagrodzeń pracowników zarządu i jego funkcjonowania, koszty funkcjonowania rad nadzorczych, koszty utrzymania budynków bankowych i ich wyposażenia technicznego, podatki, opłaty itp. Przypisanie tych kosztów określonej usłudze możliwe jest jedynie przez zastosowanie odpowiedniego klucza ich podziału. W przypadku kosztów rodzajowych możliwe jest wyodrębnienie z prowadzonej ewidencji tych kosztów wszystkich składników, które wiążą się z określoną usługą bankową. Koszty te obejmują koszty osobowe i rzeczowe, ale w ujęciu bardziej szczegółowym. Osobowe to np. koszty wynagrodzeń stałych, premie, ubezpieczenia, delegacje, świadczenia socjalne. Koszty rzeczowe to koszty pozyskiwania i utrzymania lokali bankowych, wyposażenia, zakupu i instalacji urządzeń technicznych, koszty remontów, napraw i konserwacji, koszty zakupu materiałów biurowych, podatki i opłaty oraz wiele innych.
Ostatnia grupa to koszty związane bezpośrednio ze świadczoną usługą. Także i w przypadku tych kosztów przypisanie ich konkretnej usłudze bankowej nie jest proste. Decydujący wpływ na poziom kosztów w tej grupie wywiera pracochłonność danej czynności bankowej, stopień wykorzystania wyposażenia technicznego czy też koszty związane z promowaniem danej usługi. Wysokość kosztów, jakie należy przypisać wybranej usłudze, jest tym większa, im mniejszy jest skład osobowy banku, bowiem każdy pracownik wykonuje codziennie wiele różnych czynności, trudno jest więc podzielić wynagrodzenie pracownika proporcjonalnie do zakresu aktualnie wykonywanych przez niego czynności. W praktyce także działalność marketingową banku dość rzadko przypisuje się do określonych usług bankowych, co uniemożliwia określenie efektywności tej sfery działalności banku.
Reasumując cena, jaką bank jest skłonny zapłacić swym deponentom, powinna pokrywać:
- rzeczywisty koszt oprocentowania depozytów,
- koszty bankowe związane z obsługą depozytu.
Z powyższego wynika, że działalność depozytowa jest typową działalnością kosztową banku.
W operacjach pasywnych banku dużą uwagę zwraca się na diagnozowanie, miejsce powstawania i analizę kosztów pozyskania środków pieniężnych, w operacjach aktywnych natomiast większe znaczenie ma ustalenie odpowiedniego poziomu oferowanych usług, co nie oznacza, że nie są związane z ponoszeniem przez bank kosztów. Jest to grupa operacji przychodowych, mających istotny wpływ na wynik finansowy banku. Problem ten zostanie szerzej opisany w IV rozdziale tej pracy, poświęconym analizie czynników wpływających na wynik finansowy banku.
Jak już wcześniej wspomniano, każda czynność bankowa wiąże się z ponoszeniem określonych kosztów, a więc dotyczy to także operacji aktywnych. Z jednej strony absorbują one zatrudnionych pracowników, z drugiej przy ich świadczeniu wykorzystywane jest wyposażenie banku. Ważnym celem działania każdego zarządu banku jest podejmowanie czynności związanych z minimalizacją ryzyka dotyczącego braku zwrotności środków pieniężnych udostępnionych klientom. Dokonanie wyczerpującej charakterystyki kosztów ponoszonych przez banki we wszystkich usługach byłoby trudne, w związku z tym zostanie ona przeprowadzona w odniesieniu do kredytowania podmiotów gospodarczych, w tym gospodarstw domowych[5].
[1] R. Mikołajczak, Metodyka …, ss. 119 – 120
[2] Zob. ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, Dz. U. Z 1995 r. nr 4, poz. 18 z późniejszymi zmianami
[3] J. Orłowski, Rezerwy zbyt wysokie, w: Prawo i Gospodarka z dnia 9 maja 2001 r.
[4] Szerzej: R. Mikołajczak, Metodyka …, op. cit., ss. 122 – 123
[5] Pominięto angażowanie środków bankowych w operacje papierami wartościowymi na rynku pieniężnym i kapitałowym, operacje leasingowe, operacje factoringowe itp.