Struktura przychodów i kosztów BGŻ S.A. Oddział w Głogowie w latach 1997 – 2001

Zmiany dokonujące się na rynku usług finansowych zmusiły banki do zwiększenia zainteresowania swoją kondycją finansową. Podstawą dokonania korekty dotychczasowych reguł działania banku, niezbędnej dla utrzymania oraz umocnienia pozycji na rynku, jest znajomość bieżącej i przyszłej sytuacji finansowej.

Ogólna sytuacja ekonomiczna, wywierająca wpływ na działalność i na wyniki finansowe banków oddziałuje także na warunki egzystencji i zachowania ogółu podmiotów działających na rynku – powodując wzrost lub spadek skłonności do oszczędzania, zwiększenie lub zmniejszenie tendencji do inwestowania, zwiększenie lub zmniejszenie zapotrzebowania na kredyty. Decyduje więc w znacznej mierze o tym, jak będą postępować partnerzy banku, jakie będą ich żądania i oczekiwania, jaka będzie ich kondycja finansowa[1].

Każdy bank i w każdych warunkach zawsze ma ograniczony pułap generowania dochodów. W praktyce nie można niestety stwierdzić czy potencjalnie możliwy poziom dochodów jest osiągany. Po pierwsze, ten poziom można szacować, nie można jednak dokładnie go obliczyć. Po drugie, nie może być w banku tak dobrze, aby nie mogło być lepiej, nie można więc zakładać, że wszystko funkcjonuje idealnie, a każda szansa jest wykorzystana.

Każdy bank ma jednocześnie minimalny pułap kosztów, które musi ponosić, by mógł funkcjonować. W zakresie kosztów jest inaczej niż w przypadku dochodów, są to bowiem zjawiska poddające się skutecznemu sterowaniu. Każda wydawana kwota jest następstwem podejmowanej w tym przedmiocie decyzji. Pewne koszty są generowane jako skutek wcześniej podjętych decyzji długookresowych, ale większość innych może być odroczona lub zaniechana. Niezmiernie trudno jest jednak utrzymać bieżące koszty w wysokości skrajnego minimum i nie ponosić wydatków na rozwój, bo to rzutuje negatywnie na rynkową pozycję banku, a w konsekwencji – na dochody w następnych okresach.

Elementem rozwoju banku jest wybór, czy dążyć do osiągania zysku przez ustanowienie możliwie wysokich marż banku i stawek prowizji, czy może starać się osiągnąć dobry wynik dzięki konkurencyjnym stawkom oprocentowania oraz prowizji i równocześnie dużym obrotom. Lepszym wyborem nie tylko dla zysku, ale i dla image banku wydaje się maksymalizowanie obrotów przy umiarkowanych stawkach odsetek i prowizji. Jednak swoboda decyzji w tej sprawie jest zawsze ograniczona realiami. Trzeba uwzględnić między innymi jakość bazy technicznej banku, sytuację rynkową i działania konkurencji.

Każdy podmiot gospodarczy, który pragnie utrzymać i(lub) umacniać swoją pozycję na rynku, musi dostosowywać się do zmieniających się warunków rynkowych oraz wymagań i potrzeb swoich odbiorców. Odnosi się to do wszystkich sektorów gospodarki, a więc także do sektora usług finansowych, w tym szczególnie do banków.

Ocena wyników banku jako podmiotu gospodarczego, w części dotyczącej finansów, opiera się na bilansie oraz rachunku zysków i strat. Jest dokonywana przez organa banku okresowo, a po upływie roku w specjalnym trybie[2].

Bilans banku zajmuje centralne miejsce wśród sprawozdań finansowych. Jest to usystematyzowane zestawienie majątku (aktywa) oraz zobowiązań i kapitałów własnych (pasywa). Sporządzany jest w ściśle określonym momencie i jest zestawieniem statycznym[3]. W momencie tym stany majątku, zobowiązań i kapitałów własnych są konsekwencją zmniejszeń i zwiększeń dokonywanych w okresie poprzedzającym moment bilansowania. Zestawienie to obejmuje finalny rezultat zaistniałych zmian, tj. stany końcowe.

Rachunek zysków i strat natomiast jest sprawozdaniem o dokonaniach banku i umożliwia badanie struktury przychodów, kosztów oraz wyniku finansowego netto za okres od początku do końca roku obrotowego. Dostarcza informacji o poziomie i źródłach wyniku finansowego osiągniętego przez bank w danym okresie oraz ułatwia analizę i prognozowanie wyniku. Sprawozdanie to umożliwia rozpoznanie położenia dochodowego banku i odzwierciedla osiągnięte w tym okresie przychody i poniesione koszty[4].

Podstawowym źródłem wyniku finansowego są przychody. Przychody banków dzielą się na dziewięć zasadniczych grup:

1. Przychody z operacji z podmiotami finansowymi
2. Przychody z operacji z podmiotami niefinansowymi

• Przychody z operacji z jednostkami budżetu państwa i budżetu terenowego

1. Przychody z operacji papierami wartościowymi
2. Inne przychody z operacji finansowych
3. Przychody uboczne

• Przychody z tytułu rozwiązania rezerw
• Pozostałe przychody operacyjne

1. Zyski nadzwyczajne

Główne źródła przychodów banku obejmują pierwsze pięć grup – przychody z operacji bankowych[5]. Przychody pierwszych trzech grup, a więc przychody z operacji z podmiotami finansowymi, przychody z operacji z podmiotami niefinansowymi oraz przychody z operacji z jednostkami budżetu państwa i budżetu terenowego klasyfikowane są według typu podmiotów, dla których realizowane są operacje bankowe, a ponadto dzielone na:

• odsetki,
• prowizje,
• inne przychody.

Następna grupa przychodów związana jest z operacjami na papierach wartościowych przeprowadzanymi przez bank na własny rachunek. Przychody te stanowią odsetki od operacji papierami wartościowymi z przyrzeczeniem odkupu, przychody z operacji papierami wartościowymi handlowymi i lokacyjnymi, odsetki od obligacji restrukturyzacyjnych, dywidendy od akcji z zespołu 0 bankowego planu kont oraz przychody z tytułu sprzedaży akcji w jednostkach zależnych i stowarzyszonych.

Kolejna grupa to inne przychody z operacji finansowych. Obejmują one przychody z operacji wymiany, z operacji instrumentami finansowymi, od operacji z Bankowym Funduszem Gwarancyjnym, z tytułu zobowiązań pozabilansowych finansowych i gwarancyjnych, odsetki od pożyczek podporządkowanych.

Przychody z operacji bankowych są podstawą do ustalenia wyniku na działalności bankowej (+ zysk na działalności bankowej, – strata na działalności bankowej).

Przychody uboczne związane są ze świadczeniem usług nie zaliczonych do podstawowej działalności, np. przychody ze sprzedaży usług informatycznych, ze świadczenia usług transportowych, ze sprzedaży materiałów itp. Przychody z tytułu rozwiązania rezerw dotyczą zmniejszenia zabezpieczeń, które tworzone są w związku z deprecjacją z tytułu likwidacji aktywu ryzykowego lub pokrycia stwierdzonej straty. Pozostałe przychody operacyjne nie są związane bezpośrednio ze zwykłą działalnością banku, są to np. przychody z tytułu sprzedaży, likwidacji środków trwałych, sprzedaży wartości niematerialnych i prawnych, z tytułu odzyskanych należności nieściągalnych, otrzymanych odszkodowań, kar, grzywien, darowizn. Ostatnia grupa to zyski nadzwyczajne. Stanowią one skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą działalnością banku, i dlatego nie kwalifikują się do pozostałych przychodów operacyjnych.

W rachunku zysków i strat przychody wykazuje się narastająco za okres od pierwszego do ostatniego dnia roku obrotowego. Nie zalicza się do przychodów odsetek od niespłaconych należności oraz przychodów przyszłych okresów. Te ostatnie są wykazywane w pasywach bilansu jako przychody pobierane z góry (prowizje, dyskonto weksli).

Kolejnym elementem wyniku finansowego banku są koszty i straty nadzwyczajne, które dzielą się na dziewięć zasadniczych grup:

1. Koszty operacji z podmiotami finansowymi
2. Koszty operacji z podmiotami niefinansowymi

• Koszty operacji z jednostkami budżetu państwa i budżetu terenowego

1. Koszty papierami wartościowymi
2. Inne koszty na operacjach finansowych
3. Koszty działania banków i amortyzacja

• Odpisy na rezerwy
• Pozostałe koszty operacyjne

1. Straty nadzwyczajne

Pierwsze pięć grup to koszty operacji bankowych. Koszty pierwszych trzech grup klasyfikowane są według typu podmiotów, dla których realizowane są operacje bankowe oraz dzielone są na:

• odsetki,
• prowizje,
• inne koszty.

Następna grupa dotyczy kosztów operacji papierami wartościowymi przeprowadzanymi przez bank na własny rachunek. Koszty te obejmują odsetki od operacji papierami wartościowymi z przyrzeczeniem odkupu, koszty operacji papierami wartościowymi handlowymi i lokacyjnymi, koszty z tytułu emisji papierów wartościowych.

Kolejna grupa to inne koszty na operacjach finansowych. Obejmują one wynik ujemny z operacji wymiany niezależnie od ich charakteru, koszty z tytułu należności nieściągalnych, na które nie należało tworzyć rezerwy i koszty operacji instrumentami finansowymi, odsetki od zobowiązań podporządkowanych, koszty tworzenia Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, koszty z tytułu zobowiązań pozabilansowych finansowych i gwarancyjnych.

Porównanie przychodów z operacji bankowych z odpowiadającymi im kosztami operacji bankowych pozwala na ustalenie wyniku na działalności bankowej, na który składają się:

• wynik z tytułu odsetek,
• wynik z tytułu prowizji,
• wynik na operacjach finansowych,
• wynik z pozycji wymiany.

Koszty działania banku to koszty zarządu banku. Obejmują one koszty osobowe i pochodne, koszty rzeczowe, podatki i opłaty obciążające koszty, koszty uboczne. Największy udział mają koszty osobowe, które w wielu polskich bankach są relatywnie wysokie wobec istniejącego zatrudnienia i wyposażenia technicznego[6]. Kolejna grupa kosztów to odpisy na amortyzację, których dokonuje się zgodnie z planem amortyzacji.

Wynik na działalności bankowej skorygowany o pozostałe przychody i koszty operacyjne, koszty działania banku, amortyzację oraz różnicę wartości rezerw i aktualizacji stanowi wynik z działalności operacyjnej.

Kolejnym elementem obliczeniowym wyniku finansowego są straty nadzwyczajne. Obejmują one koszty mające charakter wyjątkowy oraz straty nie wiążące się z operacjami bankowymi, stanowiące skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie.

Wynik z działalności operacyjnej skorygowany o zyski i straty nadzwyczajne to wynik finansowy brutto. Wynik finansowy brutto skorygowany o obowiązkowe obciążenia stanowi wynik finansowy netto wykazywany w bilansie.

Polski wzór rachunku zysków i strat jest rozbudowany, co ma szczególne walory informacyjne, ponieważ wyeksponowane są poszczególne pozycje kosztów i przychodów[7]. Układ pozycji jest skorelowany z układem bilansu i tak rozwiązany, że daje przegląd czynników, które miały wpływ na wynik finansowy. Zapoznanie się z tak sporządzonym rachunkiem umożliwia wyciąganie wniosków o przyczynach osiągnięć w tworzeniu zysku i ewentualnych niepowodzeń. Daje pogląd o dochodowości głównych rodzajów działalności banku, o strukturze kosztów, utworzonych rezerwach i ogólnie – o skuteczności banku w minionym okresie[8].

W oparciu o dane przedstawione w tabeli Rachunek zysków i strat BGŻ S.A. Oddział w Głogowie opracowane zostały kolejne analizy zawarte w tej części pracy, a więc:

• Przychody z tytułu odsetek BGŻ S.A. Oddział w Głogowie w latach 1997 – 2001,
• Przychody z tytułu prowizji i opłat bankowych BGŻ S.A. Oddział w Głogowie w latach 1997 – 2001,
• Struktura wyniku na działalności bankowej BGŻ S.A. Oddział w Głogowie w latach 1997 – 2001,
• Udział odsetek oraz prowizji i opłat w wyniku na działalności bankowej BGŻ S.A. Oddział w Głogowie w latach 1997 – 2001,
• Struktura kosztów działania BGŻ S.A. Oddział w Głogowie w latach 1997 – 2001,
• Wynik z tytułu prowizji i opłat a koszty z tytułu wynagrodzeń w BGŻ S.A. Oddział w Głogowie w latach 1997 – 2001,
• Dynamika wyniku finansowego BGŻ S.A. Oddział w Głogowie w latach 1997 – 2001.

Wszystkie wielkości liczbowe zawarte w tej części pracy wyrażone zostały w tys. zł.

Tabela 13. Rachunek zysków i strat BGŻ S.A. Oddział w Głogowie w latach 1997 – 2001

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BGŻ S.A. Oddział w Głogowie

Jak już wcześniej wspomniano, podstawowym źródłem wyniku finansowego są przychody. Główne źródła przychodów banku to przychody z operacji bankowych[9], na które składają się odsetki, prowizje oraz inne przychody.

[1] B. Kosiński, Bank komercyjny – Organizacja …, op. cit., s. 69

[2] M. Rajczyk, Podstawy …, część 3 Finanse …, op. cit., s. 143

[3] A. Jarugowa M. Marcinkowska J. Marcinkowski, Rachunkowość finansowa banków, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s. 243

[4] Ibidem, s. 202

[5] Ibidem, s. 205

[6] Z. Krzyżkiewicz, Podręcznik …, op. cit., s. 358

[7] Ibidem, s. 222

[8] M. Rajczyk, Podstawy …, część 3 Finanse …, op. cit., s. 183

[9] A. Jarugowa M. Marcinkowska J. Marcinkowski, Rachunkowość …, op. cit., s. 205