Interpretacja ryzyka bankowego w literaturze przedmiotu jest bardzo niejednorodna, istnieją różne definicje tegoż pojęcia. Zanim będzie ono scharakteryzowane, najpierw przybliżone zostanie ogólne znaczenie terminu „ryzyko”.
Słowo „ryzyko” pochodzi od starowłoskiego risicare – „odważyć się”. W słowniku wyrazów obcych pod hasłem „ryzyko” można znaleźć wyjaśnienie, że jest to możliwość zysków lub strat towarzysząca jakiejś czynności, niebezpieczna próba, odważenie się na jakiś niebezpieczny krok, niebezpieczne przedsięwzięcie. W tym samym źródle podano, że słowo „ryzykować” oznacza odważać się na jakiś niebezpieczny krok, próbować pomimo niepewności.[1]
A.H. Willet jako pierwszy dostrzegł różnicę pomiędzy ryzykiem a niepewnością, stwierdzając, iż ryzyko jest zjawiskiem obiektywnym, skorelowanym z subiektywną niepewnością wystąpienia niepożądanego zdarzenia[2].
Rozważania na temat istoty ryzyka w naukowej publicystyce ekonomicznej dają się jednak sprowadzić do dwóch głównych nurtów. Pierwszy z nich związany jest z teorią podejmowanych decyzji, która kładzie nacisk na niepewność przyszłości w odniesieniu do przyczyn. Drugi nurt związany jest z teorią zarządzania ryzykiem i akcentuje związek z możliwością chybienia celu w odniesieniu do działania.[3]
Nurt pierwszy wywodzi się od F. H. Knighta. Proponowane przez niego przyczynowe ujecie ryzyka nawiązuje do możliwości przyporządkowania pojawieniu się pewnych zdarzeń rozkładu prawdopodobieństwa. Jego zdaniem ryzyko następuje wówczas, gdy wynik danego działania lub decyzji może być określony za pomocą jednego z trzech rodzajów prawdopodobieństwa: matematycznego, statystycznego i szacunkowego. Gdy dla określenia wyniku danego działania lub decyzji nie można natomiast użyć żadnego rodzaju prawdopodobieństwa, mamy do czynienia z niepewnością.
J. Pfeffer w tymże nurcie zdefiniował ryzyko jako kombinacje hazardu, które jest mierzone prawdopodobieństwem; zaś niepewność jest mierzona przez poziom wiary.
Drugi nurt związany z teorią zarządzania ryzykiem skupia w działaniu skutki ryzyka ujmując je jako możliwość negatywnego chybienia celu, ale również, związaną z tym szansę jako możliwość pozytywnego chybienia celu. Pojęcie ryzyka interpretowane jest na podstawie wyobrażenia o tym, co ma nastąpić, przez co zdeterminowany jest stosunek ryzyka-szansy. Możliwość bezpośrednio i pośrednio wymierną, negatywnego chybienia celu ujmowana jest jako zagrożenie (niebezpieczeństwo). W celu rozróżnienia sytuacji określającej możliwość chybienia celu od sytuacji określającej możliwość negatywnego chybienia celu stosuje się niekiedy terminy: ryzyka spekulatywnego i ryzyka czystego.
Powyższe nurty nie są względem siebie rozłączne. Stanowi o tym wspólny element niepewności postrzeganej jako zagrożenie, niebezpieczeństwo możliwe w przyszłości. W ujęciu obydwu nurtów ryzyko definiuje się jako:
- niebezpieczeństwo błędnych rozwiązań,
- niebezpieczeństwo niepowodzeń działania,
- niebezpieczeństwo negatywnego odchylenia od celu[4].
W. Przybylska-Kapuścińska określa ryzyko z punktu widzenia przyczyn jako pierwotne zaś rozpatrywane od strony skutków jako wtórne.
Z. Zawadzka w swej publikacji pisze, iż w działalności ekonomicznej nie można uniknąć ryzyka, gdyż w momencie podejmowania decyzji nie dysponuje się pełną informacją a nie zawsze trafnie można przewidzieć dalszy rozwój wydarzeń.
Rozmiary ryzyka występujące w działalności bankowej są zależne od wielu czynników wzajemnie na siebie oddziaływujących, niezależnych od działa banku. Do takich czynników zewnętrznych Z. Zawadzka zalicza[5]: czynniki ogólnogospodarcze (np. polityka gospodarcza państwa, zadłużenie budżetu, stopa inflacji, polityka banku centralnego), czynniki społeczne (np. skłonności klientów do oszczędzania), czynniki polityczne (zjednoczenie Niemiec), czynniki demograficzne (stopa bezrobocia) oraz czynniki techniczne (postęp w zakresie informatyki). Zwiększanie się ryzyka w działalności bankowej i niepewność na międzynarodowych rynkach finansowych, powodują też tendencje na międzynarodowych rynkach finansowych występujące od połowy lat siedemdziesiątych. Autorka wymienia tu:
- liberalizację (celowe znoszenie przez władze ograniczeń w funkcjonowaniu rynków finansowych, która rozszerzyła działalność banków i innych instytucji finansowych, także z zagranicy),
- integrację ekonomiczna gospodarek (wynika z dążeń do integracji i międzynarodowego podziału pracy również w sektorze finansowym),
- postęp techniczny (rozwój informatyki, telekomunikacji),
- globalizację rynków finansowych (polega na integracji narodowych i międzynarodowych rynków finansowych),
- sekuryzację (zabezpieczenie należności papierami wartościowymi),
- zmianę struktury klientów banku,
- rozwój nowych rodzajów transakcji banku.
Powyższe tendencje są powodem zwiększonej niestabilności światowego systemu finansowego, który staje się coraz bardziej wrażliwy na kryzysy. Wskazują one na ciągły wzrost niepewności na rynkach finansowych.
[1] Z. Znaniecki, „Ryzyko kredytowe banku i możliwości jego ograniczania”, Poznań 1993, s. 58.
[2] Red. naukowy Wiesława Przybylska-Kapuścińska, Istota ryzyka i zarządzanie ryzykiem w banku komercyjnym, w „Zarządzanie ryzykiem i płynnością banku komercyjnego”, Poznań 2001, s. 6.
[3] G. Borys, „Zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku”, PWN, Warszawa-Wrocław 1996, s. 12.
[4] Wiesława Przybylska-Kapuścińska, Istota ryzyka i zarządzanie ryzykiem w banku komercyjnym, w: pracy zbiorowej pod red. naukową Wiesławy Przybylskiej-Kapuścińskiej „Zarządzanie ryzykiem i płynnością banku komercyjnego”, Poznań 2001, s. 8.
[5] Z. Zawadzka, „Zarządzanie ryzykiem w banku komercyjnym”, Warszawa 1996, s. 10.