Sytuacja ekonomiczna sektora bankowego była odzwierciedleniem jego ogólnego stanu i zwrotnie oddziaływała na ten stan. W szerszym kontekście, kondycja sektora bankowego była odbiciem sytuacji gospodarczej kraju: zarówno pozytywne jak i negatywne tendencje rozwojowe w gospodarce, czy w węższym ujęciu standing sektora przedsiębiorstw są przenoszone na wyniki ekonomiczne systemu bankowego z pewnym (ok. 2-letnim) opóźnieniem, przy czym skala owego przenoszenia zależy od charakteru polityki makroekonomicznej. W latach dziewięćdziesiątych symptomy pogarszania się sytuacji finansowej przedsiębiorstw pojawiły się już w II połowie 1990 r., natomiast w bankach w 1992 r., potem od 1993 r. można było obserwować stopniową poprawę standingu firm, w bankach nastąpiło to dopiero w 1995 r., od tego też roku przedsiębiorstwa wykazywały ponowne pogarszanie się wskaźników finansowych, w bankach taka sytuacja zaistniała od 1997 r.
Miarą potencjału ekonomicznego sektora bankowego jest wartość aktywów. W końcu 1998 r. aktywa netto wynosiły prawie 300 mld. zł, ich dynamikę i strukturę w tym roku przedstawiono poniżej.
W ostatnich latach suma bilansowa wykazywała następujące zmiany:
Aktywa netto |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
– nominalnie (rok poprzedni =100) |
137,5 |
132,5 |
134,2 |
132,8 |
127,4 |
127,3 |
– realnie (rok poprzedni =100) |
105,3 |
103,2 |
104,7 |
112,2 |
107,5 |
113,7 |
– w % PKB |
53,9 |
52,9 |
51,7 |
54,5 |
55,9 |
58,5 |
Jak wynika z powyższego zestawienia, okres kryzysu w systemie bankowym odznaczał się spadkiem aktywów bankowych w relacji do PKB, w ostatnich latach miało miejsce umacnianie się sektora. Tak mierzony stopień ubankowienia polskiej gospodarki jest 3 – 4 -krotnie niższy niż w krajach rozwiniętych gospodarczo, co jest rezultatem niskiej stopy oszczędności w naszym kraju.
Kryzys w systemie bankowym wpłynął również na kształtowanie się wyposażenia kapitałowego banków, co obrazuje poniższe zestawienie:
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
|
Fundusz zasadniczy i rezerwowy | |||||||
– w mln. zł |
3.127,7 |
5.061,2 |
5.397,5 |
4.958,0 |
8559,2 |
13510,5 |
21884, |
– nominalnie (rok poprzedni =100) |
129,2 |
161,8 |
106,6 |
91,8 |
177,8 |
157,8 |
162,0 |
– realnie (rok poprzedni =100) |
93,3 |
124,0 |
83,0 |
72,3 |
150,2 |
133,2 |
144,6 |
– w % sumy bilansowej |
4,8 |
5,5 |
4,5 |
3,1 |
4,3 |
5,3 |
6,8 |
Realnie kapitalizacja polskiego sektora bankowego w latach dziewięćdziesiątych podwoiła się, lecz mierzona stosunkiem kapitałów własnych do PKB jest 2-3-krotnie niższa niż w Europie Zachodniej.
Możliwości szybszego zwiększania funduszy własnych były ograniczone przez brak dostępu do zewnętrznych źródeł zasilania kapitałem właścicielskim w bankach kontrolowanych przez państwo, nadmiernego obciążenia finansowego sektora bankowego w formie rezerwy obowiązkowej (stopa tej rezerwy sięgała 30%, obecnie dochodzi do 20%, gdy w krajach zachodnich wynosi 2 – 3%), składki na Bankowy Fundusz Gwarancyjny, podatku dochodowego (w tym od części rezerw celowych, wyższe stopy podatkowe niż w wielu krajach Europy Zachodniej), wreszcie polityka dywidendy w bankach będących własnością państwa.
W ostatnich latach na wewnętrzne źródła zasilania w bankach ujemnie wpływa spadek marży odsetkowej – dochody odsetkowe w relacji do aktywów w 1996 r wynosiły 5,98%, w 1997 r. 5,23%, w 1998 r. 4,29%, co jest rezultatem spadku stóp procentowych wskutek obniżania się inflacji i narastania konkurencji, wymuszającej asymetryczne obniżenie oprocentowania – w większym stopniu kredytów niż depozytów.
Wreszcie zjawiskiem niepokojącym jest szybki wzrost kosztów działania banku – w relacji do aktywów wynosiły one 3,4% w latach 1994 – 1995, 4,03% w 1996 r, 4,27% w 1997 r, 4,57% w 1998 r. Wynika on z konieczności budowy nowoczesnej infrastruktury teleinformatycznej w bankach, a także nadmiernego zatrudnienia – w bankach zachodnich przeciętne zatrudnienie na 1 oddział wynosi 5 – 8 osób, w Polsce 25 osób. Warto jednak przy tym zaznaczyć, że wyposażenie techniczne oddziału w naszym kraju jest nieporównywalnie gorsze, stąd konieczność większego zatrudnienia.
Wyniki finansowe polskiego systemu bankowego są nadal dość korzystne, co obrazują poniższe wskaźniki rentowności aktywów i kapitałów własnych (w %):
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
|
RO A |
2,0 |
2,6 |
2,1 |
1,1 |
RO E |
53,7 |
68,6 |
43,2 |
17,3 |
Można przewidywać dalsze pogarszanie się efektywności banków w związku z obniżeniem się tempa wzrostu gospodarczego, złą sytuacją finansową przedsiębiorstw i narastaniem konkurencji. Zahamowaniem tendencji spadkowych mogłoby sprzyjać “przyjazna” polityka fiskalna i pieniężna.