Podmiotem uprawnionym do żądania wykonania obowiązków w drodze administracyjnego postępowania egzekucyjnego jest wierzyciel .[1]
Wierzycielem będzie organ administracji rządowej lub samorządowej właściwy do orzekania w I instancji – gdy źródłem powstawania egzekwowanych obowiązków będą jego decyzje lub postanowienia. Natomiast, gdy obowiązki te wynikają z orzeczeń sądów lub innych organów albo bezpośrednio z przepisów prawa, wierzycielem będzie organ lub instytucja bezpośrednio zainteresowana w wykonaniu tych obowiązków albo powołana do czuwania nad wykonaniem obowiązku. Nie rozporządza on procesem egzekucyjnym tak jak wierzyciel w postępowaniu cywilnym, ale ma obowiązek podjęcia działań do zastosowania środków egzekucyjnych. Sposób działania i obowiązki wierzyciela określają przepisy wykonawcze zawarte w rozdziale drugim rozporządzenia Ministra Finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 137, poz. 1541). Podmioty „prywatne” natomiast mogą tylko za pośrednictwem wierzyciela wnosić o podjęcie działań mających na celu wszczęcie egzekucji administracyjnej, gdy mają w tym interes prawny.[2]
Wierzycielem uprawnionym do żądania wykonania obowiązku w drodze egzekucji administracyjnej jest także organ lub instytucja państwa obcego, na zasadach i w zakresie określonych w ustawie lub ratyfikowanej umowie międzynarodowej, którą stroną jest Rzeczpospolita Polska. Najczęściej wierzycielem i organem egzekucyjnym będzie ten sam organ ale może się zdarzyć, że funkcje te będą pełniły różne podmioty.
Podstawową funkcją wierzyciela, jako podmiotu uprawnionego do żądania wykonania obowiązku, jest realizacja czynności zmierzających do wszczęcia egzekucji. Zadaniem wierzyciela jest zatem doręczenie zobowiązanemu pisemnego upomnienia, (chyba, że nie jest ono wymagane), sporządzenie tytułu wykonawczego oraz wystąpienie do organu egzekucyjnego z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Poza tym wierzyciel realizuje też wiele istotnych kompetencji w toku postępowania egzekucyjnego. Niektóre z nich są uprawnieniami typowymi dla strony postępowania, jak np. składanie środków zaskarżenia (np. zażalenia na postanowienia, skargi na przewlekłość postanowienia, itd.). Inne zaś wskazują na pełnienie przez wierzyciela funkcji współdysponenta postępowania egzekucyjnego (np. wyrażanie zgody na wyłączenie określonych składników majątkowych zobowiązanego spod egzekucji, udział w rozpatrywaniu zarzutów, kierowanie do organu egzekucyjnego wiążących wniosków sprawie umorzenia oraz zawieszenia postępowania egzekucyjnego).[3]
Połączenie funkcji wierzyciela i organu egzekucyjnego ręku jednego podmiotu powoduje, że niektóre czynności stają się bezprzedmiotowe (np. składanie wniosku o wszczęcie egzekucji). Ponadto ustawodawca zastrzega niektóre uprawnienia wyłącznie dla wierzyciela niebędącego organem egzekucyjnym (np. prawo do wniesienia zażalenia na postanowienie). Chodzi tu o wyeliminowanie tych sytuacji, w których wierzyciel, działający jednocześnie w charakterze organu egzekucyjnego, zaskarżałby własne czynności.
—
[1] R. Hauser, Ochrona obywatela w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Poznań 1988, s. 19.
[2] Z. Leoński, Administracyjne postępowanie…,s. 66.
[3] T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne…s. 65.