W literaturze dokonuje się różnego rodzaju klasyfikacji banków. Zazwyczaj uznaje się, że współczesny system bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków:
a. Bank Centralny powstał na bazie banków centralnych – jest to bank państwowy, który jednocześnie pełni trzy funkcje:
1. banku emisyjnego
2. bank banków
3. bank gospodarki narodowej
Bank centralny jest z jednej strony regulatorem całej krajowej podaży pieniądza i bilansu płatniczego, z drugiej zaś bankiem państwowym w zakresie udzielania kredytów rządowi, obsługi długu publicznego i obsługi budżetu gotówkowego. Zadaniem banku centralnego jest zapewnienie stabilności waluty narodowej oraz wpływanie na gospodarkę narodową w taki sposób, aby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego i spadek bezrobocia. Bank Banków jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych. Tworzy dwa rodzaje pieniędzy:
- Banknot jako centralna gotówka,
- Pieniądz żyrowy – centralny pieniądz rezerwowy.
Ważną funkcją banku centralnego jest również obsługa, organizacja i realizacja zagranicznych transakcji płatniczych, realizacja polityki kursowej państwa, pośrednictwo w zakupie złota i walut obcych oraz zarządzanie międzynarodowymi rezerwami gotówkowymi.
b. Banki Korporacyjne – banki te świadczą pewne społecznie niezbędne usługi, obsługują transakcje gotówkowe i rzeczowe, az drugiej strony są korporacjami, których celem powinien być zysk. Dlatego też cel działalności banku komercyjnego jest kompleksowy. Jest to taki rozwój usług bankowych, w którym zachowana jest zasada rentowności banku, która nie pogarszałaby jego płynności, nie naruszałaby obowiązujących przepisów i nie podtrzymywała zaufania klientów.
c. Banki specjalne – są to banki, których sfera działalności jest wyjątkowa w porównaniu z bankami komercyjnymi pod względem zakresu i formy lub rodzaju grupy klientów.
Wśród nich wyróżniają się:
– banki inwestycyjne,
– banki hipoteczne,
– firmy kredytowe,
– banki rolnicze,
– brzegi odwadniające,
– banki miejskie,
d. Banki oszczędnościowe – ich zadaniem jest ścisłe powiązanie działalności oszczędnościowej tych instytucji z potrzebami drobnych producentów i gospodarstw domowych oraz samorządów. Jednocześnie muszą to być jednostki rentowe zainteresowane ich wynikami. Banki oszczędnościowe to niezależne banki uniwersalne, które mogą przeprowadzać wszystkie transakcje przewidziane prawem bankowym. Funkcjonują jako bank uniwersalny, który z jednej strony gromadzi oszczędności i udziela pożyczek, w szczególności małym firmom i gospodarstwom domowym, az drugiej udziela pożyczek gminom i częściowo rozdziela zyski gminom. Banki miejskie są centrami finansowymi kas oszczędnościowych.
e. Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe – SKOK-i są małymi instytucjami kredytowymi zorganizowanymi na zasadzie spółdzielni, które składają się głównie z wiążących kredytobiorców poprzez swoje składki członkowskie solidarnej odpowiedzialności materialnej za działalność danej spółdzielni. Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe są obecnie bankami uniwersalnymi i ze względu na konkurencję rozszerzyły bazę swoich klientów poza własnych członków. W tej sytuacji przed bankami spółdzielczymi stoi zadanie: Optymalne świadczenie usług finansowych dla członków przy jednoczesnej obsłudze osób nie należących do spółdzielni. Współpracując z bankami zrzeszonymi mogą oferować swoim członkom i klientom wszystkie usługi typowe dla banków uniwersalnych, zwłaszcza w zakresie bezgotówkowych transakcji płatniczych, działalności kredytowej konsorcjów bankowych, papierów wartościowych i biznesu zagranicznego. W celu reprezentowania interesów banków spółdzielczych tworzone są stowarzyszenia tych banków, które reprezentują ich interesy wobec państwa i banku centralnego oraz zajmują się szkoleniami i kontrolą[1].
Banki można również klasyfikować według ich roli i funkcji:
a) Bank Centralny – w Polsce Narodowy Bank Polski (NBP) pełni następujące funkcje:
– jest bankiem banków,
– jest bankiem pełniącym adekwatne do warunków rynkowych funkcje banku państwowego,
– jest bankiem emisyjnym,
Głównym celem działalności Banku Centralnego w Polsce jest:
– Utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu,
– wydawać pieniądze (jest to wyłączne prawo NBP),
Do zadań NBP należy również:
– organizowanie rozliczeń pieniężnych,
– zarządzanie rezerwami walutowymi,
– realizacja transakcji walutowych w granicach określonych przepisami prawa,
– obsługa bankowa budżetu państwa,
– regulacja płynności banków i ich refinansowanie,
– tworzenie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego,
– organizacja bilansu płatniczego oraz bilansu aktywów i pasywów zagranicznych,
– Realizacja innych prawnie wymaganych zadań,
NBP może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych, ale nie może być akcjonariuszem ani akcjonariuszem innych osób prawnych, z wyjątkiem wspólnego świadczenia usług na rzecz instytucji finansowych i Skarbu Państwa.
b. Banki operacyjne:
- banki państwowe – w Polsce mogą być tworzone przez Radę Ministrów w drodze zarządzenia na wniosek Ministra Finansów zatwierdzony przez Komisję Nadzoru Bankowego. W ten sam sposób likwidowany jest bank państwowy. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie utworzenia banku państwowego określa nazwę, siedzibę, cel i zakres działalności banku, jego fundusze statutowe, w tym fundusze odrębne od majątku Skarbu Państwa, które stają się własnością banku . Bank państwowy nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych.
- Banki spółdzielcze – w Polsce mogą być tworzone zgodnie z przepisami ustawy Prawo spółdzielcze – na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego wydanego w porozumieniu z Ministrem Finansów. Statut SKOK powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności.
- Banki w formie spółek akcyjnych – mogą być utworzone na podstawie zgody Komisji Nadzoru Bankowego, wydanej w porozumieniu z Ministrem Finansów, w trybie określonym w przepisach Kodeksu spółek akcyjnych firm. Funkcję rady nadzorczej sprawuje rada nadzorcza składająca się z co najmniej 5 osób wybranych przez walne zgromadzenie. Bank ma obowiązek informować Komisję Nadzoru Finansowego o składzie rady nadzorczej. Bank w formie spółki akcyjnej może być również utworzony przez cudzoziemców lub z udziałem cudzoziemców. Wpłaty pieniężne osób zagranicznych na kapitał zakładowy banku dokonywane są w PLN[2].
[1] Art. 21 – 24 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r, Prawo bankowe, ( Dz.U z 1997 r. nr 140 poz. 939)
[2]Jaworski W., Krzyżkiewicz Z., Kosiński B., „Banki, rynek, operacje, polityka”, Warszawa, 1992 rok, str. 21