Miesiąc: wrzesień 2020

dwa podrozdziały pracy mgr

W literaturze przedmiotowej istnieje szereg różnorodnej klasyfikacji rodzajów ryzyka bankowego i nie ma dotychczas jednolitego ich podziału.

W pracy zbiorowej „Bankowość” pod redakcją W. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej wśród ryzyk w działalności bankowej wyróżnione zostały[1]:

• ryzyko w obszarze finansowym,
• ryzyko w obszarze techniczno organizacyjnym (ryzyko operacyjne).

Ryzyka występujące w obszarze finansowym podzielono na dwie zasadnicze grupy:

• ryzyko płynności,
• ryzyko wyniku.

Ryzyko płynności to ryzyko przejściowej lub całkowitej utraty płynności przez bank. Występuje, gdy zagrożona jest zdolność banku do terminowego regulowania zobowiązań i poleceń klientów. Przyczyną wystąpienia braku płynności jest najczęściej skutek zakłóceń spowodowany, niespłaceniem w ustalonym terminie rat kredytu lub gwałtowne wycofanie przez deponentów lokat, przekraczające wysokość posiadanego kapitału własnego i rezerw, jak również możliwości zasilenia się kredytem w banku centralnym.

Ryzyko wyniku związane jest z niebezpieczeństwem nieosiągnięcia przez bank założonego wyniku.

Ryzyko w obszarze techniczno organizacyjnym tzw. operacyjne podzielono na: ryzyko o charakterze personalnym, ryzyko o charakterze organizacyjnym, ryzyko o charakterze rzeczowo-technicznym, ryzyka relacji ze środowiskiem biznesowym, ryzyka materialne i losowe. Zaliczane są tu m.in.: ryzyko z tytułu odpowiedzialności banku, ryzyko związane z obrotem płatniczym, ryzyko zniszczenia majątku banku na skutek klęsk żywiołowych lub kradzieży, ryzyko zakłóceń w systemie elektronicznego przetwarzania danych.

Do najważniejszych rodzajów ryzyka w polskich bankach, w obszarze finansowym należą[2]:

Ryzyko kredytowe jest najbardziej charakterystyczne dla banków, gdyż udzielanie kredytów należy do podstawowej ich działalności. Występuje wtedy, gdy kredytobiorca nie zwraca w ustalonym terminie przypadających spłat rat kredytów i odsetek, a nawet całe pożyczonej sumy.

Jednym z rodzajów ryzyka kredytowego jest tzw. ryzyko kraju, czyli obawa przed całkowitą lub częściową spłata zobowiązań przez dany kraj na skutek zmian w sytuacji politycznej i gospodarczej.

Ryzyko stopy procentowej (ryzyko zmiany stopy procentowej), czyli niebezpieczeństwo, że zmiany rynkowej stopy procentowej wpłyną negatywnie na sytuację finansową banku. Zmiany stopy procentowej mogą dotyczyć zarówno udzielonych kredytów jak i oprocentowania przyjmowanych depozytów. Mimo, iż każdy bank ustala stosowne wobec klientów stopy procentowe, to jego wpływ na poziom stopy jest ograniczony, gdyż o jej wysokości decyduje popyt i podaż na rynku pieniężnym i kapitałowym.

Ryzyko walutowe określane również jako ryzyko kursu walutowego czy ryzyko dewizowe. Występuje przy wykonywaniu operacji bankowych związanych z obsługą transakcji handlu zagranicznego. Podstawowym zagrożeniem w ramach tegoż ryzyka są wahania kursu walutowego, wywołujące zmiany w stanach aktywów i pasywów banku. Ujemna dla banku różnica kursowa, obniżająca wynik z działalności banku, powstaje wtedy, gdy w okresie kredytowania w walucie obcej spadnie kurs tej waluty. Odwrotnie a wiec w przypadku wzrostu kursu, bank zyska na dodatnie różnicy, natomiast straci kredytobiorca.

W literaturze przedmiotowej coraz częściej można się spotkać także z ryzykiem strategicznym. Jest to ryzyko mające wpływ na długookresową zdolność konkurencyjną banku, związane jest ze strukturą kapitału właścicielskiego akcjonariuszy banku i jego zarządu.

Wyróżnia się również ryzyko systemowe, a wiec niebezpieczeństwo przenoszenia się kryzysu finansowego z jednego kraju do drugiego, spowodowane rosnącą współzależnością systemów finansowych[3].

Zarządzanie ryzykiem bankowym

Na rynkach finansowych od połowy lat siedemdziesiątych, można zaobserwować stosunkowo duży, co do rozmiarów działalności banku wzrost zagrożenia ryzykiem. Zatem zasadne jest wprowadzenie skutecznego systemu zarządzanie ryzykiem. Proces ten polega na określeniu i realizacji optymalnej struktury czasowej i wartościowej przepływów finansowych w celu uzyskania określonego poziomu ryzyka. Niestety całego ryzyka nie da się wyeliminować. Wiąże się to z tym, że niektórych ryzyk nie da się przewidzieć lub całkowite ich ograniczenie jest zbyt kosztowne[4].

Breza zarządzanie ryzykiem bankowym definiuje jako: zarządzanie aktywami i pasywami banku, w którym dąży się do takiego ukształtowania struktury ilościowej i jakościowej źródeł towarzyszących obie strony bilansu bankowego, aby umożliwić osiągnięcie optymalnego wyniku finansowego.[5]

Zarządzanie ryzykiem bankowym obejmuje przedsięwzięcia mające na celu identyfikacje, mierzenie, sterowanie oraz kontrolę ryzyka działalności bankowej, które z kolei mają za zadanie minimalizację i zabezpieczenie przed skutkami ryzyka.

Zarządzanie ryzykiem powinno mieć charakter planowi i celowy tzn. działania w tym kierunku powinny być systematyczne, długofalowe i kompleksowe. Może również mieć charakter instytucjonalny (odnoszący się do grupy osób czy szczebla organizacyjnego podejmowania decyzji) i funkcjonalny ((odnoszący się do zbioru zadań, które powinny być zrealizowane dla osiągnięcia celu)[6].

Zawadzka w zarządzaniu ryzykiem wyróżnia trzy podstawowe etapy:

• identyfikacja i kwantyfikacja ryzyka,
• sterowanie ryzykiem,
• kontrola podejmowanych przedsięwzięć („Bankowość. Podręcznik akademicki”, Poltext, Warszawa 2001, s. 607).

Identyfikacja ma charakter informacyjny i prognostyczny, określa jakimi ryzykami zagrożony jest w danym momencie bank.

Kwantyfikacja, czyli pomiar ryzyka za pomocą różnych metod. Jest to zależne od rodzaju i wielkości ryzyka. Stosuje się różne metody pomiaru, od prostych do bardziej skomplikowanych modeli ekonometrycznych.

Do oceny ryzyka kredytowego można zastosować m.in. metody punktowe, credit scoring, analizę dyskryminacyjną. Do szacunków wielkości stopy procentowej wykorzystuje się m.in. metodę luki, durację czy analizę elastyczności. Zarządzanie innymi ryzykami sprowadza się do metod rozbudowanymi modelami ekonometrycznymi jak miary zmienności np. odchylenie standardowe, miary możliwości, litery greckie np. delta gama itd[7].

Istotnym elementem przy analizie ryzyka jest odróżnienie czy jest to ryzyko pojedynczej transakcji czy chodzi o ryzyko łączne.

Łączne ryzyko określane jest przez wielkość poszczególnych pojedynczych zagrożeń, prawdopodobieństwo ich wystąpienia i stopień wzajemnej zależności między nimi. Im mniejsza jest wzajemna dodatnia zależność między nimi, tym mniejsze jest łączne ryzyko dla banku.

W zarządzaniu ryzykiem, ważnym etapem jest również sterowanie ryzykiem, a wiec podejmowanie przedsięwzięć mających na celu ograniczenie ryzyka do założonych dopuszczalnych rozmiarów. Po krótce, sterowanie ryzykiem polega na zabezpieczeniu przed skutkami ryzyka.

W etapie tym bank może przyjąć postawę aktywną lub pasywną.

Pasywna strategia przeciwdziałania ryzyku jest określana, jako przedsięwzięcia oddziałujące na skutki, a więc mające na celu zmniejszenie negatywnego wpływu nie spodziewanych strat na pozycje banku. Odmiana postawy pasywnej polega na zwiększaniu kapitału, rezerw, oraz przynależności do systemów ubezpieczania wkładów.

Aktywna strategia przeciwdziałania ryzyku to przedsięwzięcia oddziałujące na przyczyny występowania ryzyka czyli mające na celu ograniczanie wielkości ryzyka. W ramach jej można podejmować następujące rodzaje przedsięwzięć[8]:

• unikanie ryzyka przez brak angażowania się w transakcje, przy których ryzyko wydaje się szczególnie duże,
• zmniejszanie wielkości ryzyka,
• przenoszenie ryzyka na inne podmioty,
• dywersyfikacje ryzyka, zwiększającą prawdopodobieństwo, że ryzyka w określonych obszarach działalności zostaną wyrównane dodatkowymi szansami w innych obszarach,
• hedging, polegający na utworzeniu do otwartej pozycji, pozycji przeciwstawnej, tak aby między kształtowaniem się nich występowała negatywna korelacja.

Kolejnym, ostatnim i jednym z najważniejszych etapów składowych zarządzania ryzykiem jest kontrola. Ma ona na celu badanie efektywności podejmowanych przedsięwzięć w zakresie ograniczania ryzyka. Powinna obejmować[9]:

• ocenę metod analizy z punktu widzenia ich dokładności i aktualności,
• ocenę zastosowanych instrumentów sterowania z punktu widzenia poniesionych kosztów i osiągniętych korzyści,
• ocenę organizacyjnego wprowadzania przedsięwzięć, a także stopnia centralizacji i decentralizacji w tym zakresie,
• ocenę stopnia integracji z systemem rachunkowości i systemem informatycznym,
• ocenę przejrzystości systemu dla osób podejmujących decyzje.

Metody kontroli ryzyka dzielimy na: fizyczne (obejmują wszystkie operacje stosowane w celu zmniejszania strat), finansowe (obejmują samodzielne zarządzanie ryzykiem przez dany podmiot).

Elementami składowymi sprawnie działającego systemu zarządzania ryzykiem są: założenia systemu, procedur; system organizacji zarządzania ryzykiem; metody pomiaru ryzyka; struktury raportowania do zarządu; struktury limitów.

Proces zarządzania ryzykiem powinien mieć charakter ciągły i kompleksowy. Do najważniejszych błędów popełnianych w tym procesie należą:

• brak kontroli, nieograniczone zaufanie wobec pracowników;
• umieszczenie jednostki kontrolnej w tym samym departamencie, gdzie znajduje się jednostka operacyjna oraz finansowanie ich z tego samego budżetu;
• brak jednolitego i niezależnego systemu przetwarzania i gromadzenia danych;
• nadmierne zaufanie do używanych modeli matematycznych;
• zbyt niska ranga komórki zarządzającej ryzykiem.

[1] Zofia Zawadzka, Ryzyko bankowe, w: pracy zbior. pod red. Władysława L. Jaworskiego i Zofii Zawadzkiej, „Bankowość. Podręcznik akademicki”, Poltext, Warszawa 2001, s. 598.

[2] Zofia Zawadzka, Ryzyko bankowe, w: pracy zbior. pod red. Władysława L. Jaworskiego i Zofii Zawadzkiej, „Bankowość. Podręcznik akademicki”, Poltext, Warszawa 2001, s. 601.

[3] Zofia Zawadzka, Ryzyko bankowe, w: pracy zbior. pod red. Władysława L. Jaworskiego i Zofii Zawadzkiej, „Bankowość. Podręcznik akademicki”, Poltext, Warszawa 2001, s. 603.

[4] http://www.ryzyko.finansowe.prv.pl.

[5] S. Breza, „Zarządzanie ryzykiem bankowym, ZBP, Warszawa 1992, s. 13.

[6] Red. naukowy Wiesława Przybylska-Kapuścińska, Istota ryzyka i zarządzanie ryzykiem w banku komercyjnym, w: pracy pod red. naukową Wiesławy Przybylskiej-Kapuścińskiej „Zarządzanie ryzykiem i płynnością banku komercyjnego”, Poznań 2001, s. 19.

[7] Zofia Zawadzka, Ryzyko bankowe, w: pracy zbior. pod red. Władysława L. Jaworskiego i Zofii Zawadzkiej, „Bankowość. Podręcznik akademicki”, Poltext, Warszawa 2001, s. 609.

[8] Zofia Zawadzka, Ryzyko bankowe, w: pracy zbior. pod red. Władysława L. Jaworskiego i Zofii Zawadzkiej, „Bankowość. Podręcznik akademicki”, Poltext, Warszawa 2001, s. 610.

[9] Zofia Zawadzka, Ryzyko bankowe, w: pracy zbior. pod red. Władysława L. Jaworskiego i Zofii Zawadzkiej, „Bankowość. Podręcznik akademicki”, Poltext, Warszawa 2001, s. 610.