Miesiąc: listopad 2020

podrozdział pracy mgr

Zarządzanie portfelem kredytowym wymaga zapewnienia szybkiej i pełnej informacji o jego bieżącym stanie, zmianach i tendencjach rozwojowych. Nieodzownym elementem systemu informacyjnego jest uruchomienie w banku procedur badania kredytów – monitoringu kredytowego w toku ich funkcjonowania.[1]

Monitoring kredytowy jest to system bieżącej i systemowej weryfikacji zdolności kredytowej klienta oraz zabezpieczeń prawnych w toku funkcjonowania kredytu. Podstawowym celem tego monitoringu jest systematyczne analizowanie poszczególnych umów kredytowych, a także struktury jakościowej portfela kredytowego na szczeblu oddziału i całego banku.[2]

Zadania banku w zakresie uruchomienia m.in. procedur monitoringu kredytowego wynikają z:

• zewnętrznych regulacji ustawowych;
• regulacji wewnętrznych, przyjętych w danym banku.

Regulacje ustawowe są związane z normami dotyczącymi kształtowania się na poziomie całego banku:

– współczynnika wypłacalności banku;

– obligatoryjnych rezerw celowych na wierzytelności bankowe obciążone ryzykiem;

– koncentracji zaangażowania kredytowego;

– poziomu zadłużenia większych kredytobiorców. Stosowane przez bank wewnętrzne procedury monitoringu, uruchamiane na poziomie oddziałów i centrali, dotyczą:

• bieżącej oceny zdolności kredytowej według własnych kryteriów;
• badania terminowości obsługi zadłużenia przez poszczególnych kredytobiorców;
• badania i aktualizacji realnej wartości przyjętych zabezpieczeń;
• badania stopnia koncentracji kredytów w oddziałach i w całym banku;
• analizy w centrali okresowej zbiorczej sprawozdawczości kredytowej oddziałów.

Chodzi więc tu o procedury monitoringowe tak poszczególnych kredytów, jak i całego portfela kredytowego. W ten sposób realizowane są dwie funkcje monitoringu: informacyjna i zabezpieczeniowa.

Funkcja informacyjna, odnosząca się do monitoringu całego portfela kredytowego, umożliwia okresowe dostarczanie jednostkom zarządzającym portfelem informacji o:[3]

• elementach składowych portfela (podział kredytów według: rodzajów, wartości poszczególnych kredytów, branż, regionów, sektorów własnościowych, klas ryzyka, zabezpieczeń prawnych itp.);
• rozwoju działalności kredytowej w okresie porównawczym (zmiany w klasach ryzyka, rodzajach zabezpieczeń, sektorach itp.).

Monitoring poszczególnych umów kredytowych pozwala z kolei na dostarczenie informacji o niekorzystnych odchyleniach faktycznego przebiegu procesu kredytowania od założeń, co przy systematyczności działań w tym względzie, daje podstawy do jakościowej poprawy decyzji kredytowych.

Ważnym aspektem monitoringu jest jego funkcja zabezpieczająca, sprowadzająca się do działań zapobiegawczych oraz eliminowania następstw aktywnego ryzyka kredytowego. Potencjalnym stratom zapobiega możliwie wczesne rozpoznanie przyczyn i istoty odchyleń w przebiegu procesu kredytowania. Służy ono zastosowaniu środków zapobiegawczych w ramach procedur mających skorygować owe niekorzystne odchylenia.

Procedury monitoringu kredytowego obejmują zarówno obszar kredytów w sytuacji regularnej (kredyty normalne), jak i w sytuacji nieregularnej (kredyty poniżej standardu, wątpliwe, stracone).

Każde zaangażowanie kredytowe musi podlegać okresowej weryfikacji na podstawie, której dokonuje się wyboru:

• co szczególnie monitorować?
• jakie kryteria należy zastosować?

Obszar monitoringu obejmuje wszystkie kredyty. Monitoring dotyczy systematycznej obserwacji rozwoju lub zmian w czterech zakresach:[4]

• przedsiębiorcy (personalna zdolność kredytowa);
• firmy (ekonomiczna zdolność kredytowa);
• warunków kredytowania;

Na podstawie analizy zmian w wymienionych obszarach otrzymuje się sygnały (wskaźniki) wczesnego ostrzegania, np. o przyczynach niewypłacalności klienta, zagrożeniach w sferze rynku, zasilaniu finansowym.

Tryb monitorowania kredytów powinien być dostosowany do typu i obszaru monitoringu oraz skali ryzyka kredytowego. Zazwyczaj wykorzystuje się dwa tryby monitoringu:

1. Zindywidualizowany, dostosowany do klientów:

• o znacznym zaangażowaniu kredytowym;
• obciążonych dużym ryzykiem kredytowym;
• wnioskujących w toku kredytowania o zmianę warunków kredytowania;
• nie spłacających długu;
• o pogarszającym się standingu finansowym.

2. Automatyczny (rutynowy), przy zastosowaniu technik komputerowych dla pozostałych klientów, tj. o mniejszym zaangażowaniu kredytowym, ograniczonym ryzyku kredytowym, rzetelnie wywiązujących się z umów kredytowych. Dotyczy on wszystkich podmiotów gospodarczych prowadzących pełną księgowość handlową. Do celów monitoringu rutynowego program musi uwzględniać m.in. informacje dotyczące operacji na rachunku bieżącym: stanów na koniec okresu badań, przeciętnych sald, najniższych i najwyższych, przekroczeń debetowych w dniach, obrotów wekslowych, czekowych. Automatyczny (komputerowy) system wczesnego ostrzegania ma następujące zalety:[5]

• zapewnia bardzo dobry przegląd rozwoju gospodarki kredytobiorcy, prowadzenia jego finansów (przegląd operacji na kontach);
• tendencje w zakresie obrotów w relacji do przekroczeń sald debetowych stanowią podstawę weryfikacji ocen zdolności kredytowej;
• pogłębia znajomość klienta, także tego – w opinii banku – bezproblemowego;
• w przypadku pojawienia się błędnych symptomów stwarza sygnał do pogłębionego, zindywidualizowanego monitoringu klienta;
• kierownictwo banku ma przegląd decyzji kredytowych swoich inspektorów, co daje podstawy do jakościowej oceny ich pracy.

Rutynowy tryb monitoringu, przebiegający na szczeblu inspektora kredytowego oddziału, powinien być realizowany w przedziale miesięcznym, dostosowanym do napływania informacji od klienta.

Niezależnie od trybu monitorowania, raz w roku inspektor przeprowadza osobistą rozmowę z klientem, połączoną z lustracją firmy. Coroczna rozmowa handlowa z klientem jest nieodłącznym elementem monitoringu i obejmuje:

• omówienie bilansu i rachunku wyników;
• analizę mocnych i słabych stron klienta;
• przegląd stanu finansów (obroty na rachunkach, spłata długu).

Rozmowa z klientem zawiera aspekty rynkowe (funkcja doradcza) i aspekty monitorowania (funkcja informacyjno-kontrolna).

Usystematyzowanie i sformalizowanie procedury monitoringu kredytowego powinny umożliwić w miarę obiektywną i pełną ocenę obszarów ryzyka w zaangażowaniu kredytowym pojedynczego klienta oraz całego portfela kredytowego. Konieczne jest tu określenie zakresów odpowiedzialności i ich umiejscowienie organizacyjne. Chodzi o podział kompetencji monitoringowych między oddział i centralę, o określenie zasad współdziałania zespołów monitoringu wewnątrz centrali, a także o podział zadań i funkcji na różnych stanowiskach bankowych.

Model organizacji monitoringu większego banku, o rozbudowanej sieci oddziałów, musi uwzględniać zaangażowanie do tego celu różnych jednostek organizacyjnych i instancji decyzyjnych. Na szczeblu oddziałów są to: inspektor kredytowy, naczelnik (naczelnicy) wydziału (wydziałów), komisje kredytowe, dyrektor oddziału. Na szczeblu centrali są to odpowiednio: specjaliści lub zespół ds. monitoringu kredytowego określonego obszaru lub jednostki organizacyjnej, dyrektor departamentu kredytów, komitet kredytowy banku, dyrektor zarządu banku, zarząd banku.

Inspektor kredytowy odgrywa kluczową rolę w systemie monitoringu. Zajmuje on stanowisko bezpośredniego obserwatora zmieniających się, specyficznych dla danego kredytobiorcy zjawisk. Ich interpretacja wymaga utrzymania systematycznych, bieżących kontaktów z klientem w celu oceny jego sytuacji osobistej (zdolności personalnej) i ekonomiczno-finansowej (zdolności ekonomicznej). Oprócz informacji wymiernych (ilościowych), dotyczących np. intensywności rozliczeń, obrotów zadłużenia, dysponuje on bogatą jakościową i nie rejestrowaną informacją, pozyskiwaną poprzez osobiste obserwacje w kontaktach z klientem (rozmowy coroczne, negocjacje warunków umów, inspekcje itp.). Inspektor kredytowy występuje tu w podwójnej roli:

• jako użytkownik komputerowego systemu wczesnego ostrzegania;
• jako twórca systemu, dostarczający aktualnych, rzetelnych danych do bazy informacyjnej o kliencie i swoim portfelu.

Przeprowadza on okresowo monitoring w trybie automatycznym i zindywidualizowanym:

• poszczególnych umów kredytowych obsługiwanego klienta (dotyczy to także kredytów przekraczających kompetencje kredytowe oddziału);
• portfela cząstkowego obsługiwanych przez siebie klientów.

Comiesięczny przegląd poszczególnych umów kredytowych odbywa się pod kątem:[6]

• aktualności dokumentów bilansowych, sald na rachunku bankowym, kredytowym; w celu zapobieżenia dezaktualizacji dane powinny być bieżąco gromadzone;
• obserwacji rozwoju sytuacji kredytobiorcy pod kątem pojawiania się tzw. sygnałów wczesnego ostrzegania w zakresie czterech wymienionych wcześniej zakresów monitoringu (przedsiębiorca, firma, warunki kredytowania, zabezpieczenia kredytowe).

Bezwzględnie koniecznym wymogiem monitoringu na rym szczeblu decyzyjnym jest systematyczne sporządzanie syntetycznych, pisemnych notatek, pozostających w dokumentacji kredytobiorcy (kierunki zmian: poprawa, pogorszenie, przyczyny).

Zestawienie bieżąco monitorowanych umów kredytowych tworzy portfel kredytowy inspektora (portfel cząstkowy oddziału) i co miesiąc podlega przeglądowi przez kierownika wydziału kredytowego. Portfel cząstkowy inspektora musi odnotowywać zmiany pozytywne i negatywne w porównawczej perspektywie czasowej w zakresie:

• oceny zdolności kredytowej klienta według metodyki przyjętej w danym banku;
• klasyfikacji należności z tytułu udzielonych kredytów i gwarancji (normalne, poniżej standardu, wątpliwe, stracone lub według wewnętrznej klasyfikacji banku);
• utworzonych rezerw celowych;
• realnej wartości zabezpieczeń w relacji do stanu zadłużenia portfela.

Zatwierdzone portfele cząstkowe inspektorów kredytowych tworzą portfel kredytowy oddziału, który jest monitorowany na szczeblu centrali baku.

Komórka informatyczno-wspierająca w centrali systematyzuje raporty oceny portfeli oddziałów, tworząc portfel kredytowy banku.

Oprócz oddziału, jako bezpośredniego stanowiska obserwacji rynku oraz klienta, w procesie informacyjnym bardzo istotną rolę odgrywa wewnątrzbankowa wywiadownia gospodarcza w centrali. Pozyskiwane przez nią informacje pochodzą z zewnętrznych i różnorodnych źródeł oraz są przez nią przygotowywane, przetwarzane, kierowane do użytkowników i archiwizowane.

Wywiadownia zajmuje się zbieraniem i weryfikowaniem materiału informacyjnego dotyczącego działalności kredytowej, co pozwala na okresową ocenę zmian danych z firmy i ich interpretację z punktu widzenia kształtowania się wypłacalności kredytobiorcy. Gromadzenie informacji dokonywane jest w dwóch formach: niezależnie od zapytań ofertowych; stosownie do zapytań (np. odnośnie do oceny wypłacalności konkretnej firmy).

Dla systemu wczesnego ostrzegania podstawowe znaczenie ma pierwsza kategoria informacji. Wywiadownia korzysta w tym zakresie z następujących źródeł:[7]

• komunikatów o niewypłacalności podmiotów gospodarczych;
• zawiadomień o protestach weksli;
• bankowych i handlowych systemów informacyjnych. Wszelkie informacje przydatne dla monitoringu kredytowego, zwłaszcza negatywne, są kierowane do oddziałów.

[1] Wł L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej (red), Bankowość. Podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa, 2002, s. 676.

[2] Praca zbiór, pod red. L. Jaworskiego, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 2000, s. 418

[3] Wł. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej (red), Bankowość. Podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa 2002, s. 678

[4] Praca zbiór, pod red. L. Jaworskiego, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 2000, s. 420

[5] Praca zbiór, pod red. L. Jaworskiego, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 2000, s. 422

[6] Praca zbiór, pod red. Wł. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Bankowość. Podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa 2002, s. 681

[7] Praca zbiór, pod red. L. Jaworskiego, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 2000, s. 424