Cechy temperamentu
Cechy temperamentu to tendencje behawioralne dotyczące formalnych, stylistycznych aspektów zachowania, określające zwłaszcza jego dynamikę – intensywność, szybkość i tempo reagowania:
Szczególnie wyraźnie przejawiają się w reakcjach emocjonalnych i motorycznych
- Mają silne uwarunkowania biologiczne
- W znacznym stopniu zdeterminowane funkcjonowaniem mechanizmów neurofizjologicznych odpowiedzialnych za poziom pobudzenia organizmu
- Ujawniają się już w najwcześniejszym okresie życia
- Na tle innych zdolności człowieka oznaczają się stosunkowo dużą stałością
Aktywowalność (pojęcie wprowadzone przez J. A. Graya) – uwarunkowana mechanizmami fizjologicznymi cecha, od której zależy wielkość pobudzenia
Według teorii aktywacji Eysencka:
Introwersja oznacza chroniczne podwyższenie pobudzenia – łatwy przebieg warunkowania
Ekstrawersja oznacza obniżenie poziomu pobudzenia – trudny przebieg warunkowania
Neurotyczność – stabilność , podstawą tego wymiaru jest pobudliwość autonomicznego układu nerwowego, zwłaszcza sympatycznego
Lęk – pokrewny neurotyczności, pojmowany jako cecha – tendencje do silnego reagowania na bodźce zagrażające związane z duża wrażliwością na sygnały kary lub braku nagrody
Impulsywność – silna tendencja reagowania na bodźce pożądane – duża wrażliwość na sygnały nagrody, lub braku kary
Regulacyjna teoria temperamentu Strelaua:
Wymiary odnoszące się do charakterystyki energetycznej:
-
- Wrażliwość sensoryczna – zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o słabym nasileniu
- Wytrzymałość – zdolność do adekwatnego reagowania w warunkach silnie stymulujących
- Reaktywność emocjonalna – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce emotogenne
- Aktywność – tendencja ujawniająca się w zachowaniach sprawczych, podejmowanych przez człowieka z własne inicjatywy, osoby aktywne skłonne są do zachowań wzmagających stymulację
Dwa pozostałe wymiary temperamentu – czasowe parametry zachowania:
- Żwawość – tendencja do szybkiego reagowania i szybkiego tempa działań, oraz łatwość nadążania zachowania za zmianami zachodzącymi w otoczeniu
- Perserweratywność – tendencja do kontynuowania czy powtarzania zachowań mimo zmian sytuacji – po zaprzestaniu działania bodźców, które wywołały zachowania
Koncepcja A. Thomas i S Chess:
9 cech temperamentu ujawniających się u dzieci w wieku niemowlęcym i wykazami dużą ich stałość
Wyodrębnili 3 typy dzieci:
-
- Łatwe – duża rytmiczność i adaptacyjność, tendencja do zbliżania się w odpowiedzi na nowość, pozytywny nastrój
- Trudne – Cechy przeciwne do powyższych i duża intensywność reagowania
- Wolno rozgrzewające się – małą aktywność, małą intensywność reagowania, tendencja do wycofywania się
- Częstość występowania typów, to odpowiedni 40, 10 i 15 %
- Czyli 35 % populacji nie mieści się w tej teorii, albo wobec nich ta teoria jest bezużyteczna
Teoria A. H. Bussa i R. Plomina:
- Emocjonalność jednym z trzech podstawowych wymiarów temperamentu, nie dotyczy tylko reakcji negatywnych
- Drugi wymiar to aktywność – szybkość i intensywność reakcji ruchowych
- Trzeci wymiar – towarzyskość – siła tendencji do poszukiwania innych ludzi, przebywania w ich towarzystwie oraz unikania samotności
- Model nosi nazwę EAS – (Emotionally, Activity, Saciability)
- Stosują także czwarty wymiar – nieśmiałość – połączenie strachu i małej towarzyskości
Różnice w zakresie reagowania na nowość – Kagan:
Dokonywał typologii niemowląt w pierwszym półroczu życia:
- Reaktywne – reagują znacznym wzmożeniem aktywności ruchowej, rozdrażnieniem i krzykiem
- Odprężone – przy kontakcie z nowym bodźcem są spokojne i rzadko krzyczą
Zdaniem autora różnice te mają podłoże genetyczne i są stałe
Ta wcześniejsza typologia jest podstawą kształtowania się w okresie późniejszym dwóch odmiennych typów temperamentu:
-
-
- Zahamowany – lękliwe, boją się obcych ludzi, wykazują rezerwe i niechęć do nieznanych zabawek i czynności, reagują niepokojem na wzrost stymulacji
- Niezahamowany – przeciwieństwo powyższego
- Utrzymywały się nawet w okresie 2 klasy ! J
-
Temperamentalne determinanty aktywności
Temperament a poziom aktywności:
Jednostki o pewnym typie temperamentu częściej doświadczają nadmiaru, inne zaś niedoboru stymulacji
W wyniku kumulowania się tego rodzaju doświadczeń mogą kształtować się względnie trwałe tendencje do poszukiwania lub unikania stymulacji, określone jako różnice w zakresie wielkości zapotrzebowania na stymulacje
Osoby o ograniczonych (ze względu na posiadane cechy temperamentu) możliwościach przetwarzania stymulacji mają mniejszą motywację do rozwoju, którego dynamika w większym stopniu zależy u nich od oddziaływań zewnętrznych
Znaczna niezgodność wytworzonych w procesie socjalizacji preferencjami do stymulacji, z tendencjami uwarunkowanymi temperamentalnie może być przyczyną trudności adaptacyjnych.
W związku z powyższym stymulowanie rozwoju u dzieci o mniejszych możliwościach temperamentalnych, choć konieczne, musi być dokonywane z ostrożnością
Temperament a rodzaj aktywności:
Pomimo że temperament dotyczy raczej formalnych cech zachowania, to ma też wpływ na treściowe
Stwierdzono związek między temperamentem a wyborami dotyczącymi zawodu
Ludzie różniący się temperamentem, najczęściej najbardziej różnią się w zakresie podejmowania następujących czynności:
-
- Sportowo – ruchowe – wymagające wysiłku fizycznego i związane z zagrożeniem fizycznego bezpieczeństwa
- Aktywność społeczna – dostarczająca stymulacji wynikającej z wystawiania się na społeczną ekspozycję, podejmowania odpowiedzialności przed innymi ludźmi, narażania się na krytykę itp.
Zjawisko parcjalności – cechy takie jak intensywność, szybkość reagowania mogą się u danej osoby różnić w zależności od rodzaju reakcji i modalności zmysłowej bodźca
Można przyjąć że potrzeba stymulacji ulega kanalizowaniu – o większej tendencji, im mniejsze zapotrzebowanie ogólne.
Ekstensywność rozwoju:
- Osoby o cechach temperamentalnych obniżających zapotrzebowanie na stymulacje powinny wykazywać większe różnice intraindywidualne
- Osoby o przeciwnej charakterystyce – temperamentalnej – większa wszechstronność rozwoju
Temperament a oddziaływania środowiska
Temperament w pewnym stopniu determinuje ogólną podatność jednostki na wpływ czynników środowiskowych (introwertycy bardziej się poddają ich wpływom)
Temperament sprawia że różni ludzie różnie reagują na takie same wpływy:
-
- Wychowanie bezstresowe jest skuteczniejsze w odniesieniu do dzieci lękliwych
- Możliwe że dzieci bezlękowe muszą się bardziej bać
Hoffman – dzieci powinny mieć dobrane zabiegi wychowawcze do ich poziomu pobudzenia, że móc zinternalizować wartości, a nie zignorować je (za niski poziom pobudzenia), albo przechować tylko w pamięci epizodycznej (za wysoki poziom pobudzenia)
Łatwiej realizować poszczególne cele z dziećmi, jeśli są one zgodne z ich temperamentem. Dzieci spokojne łatwiej wychować na konformistę
Dzieci z wysokim poziomem pobudzenia powinny być wychowywane w środowisku stymulującym i skomplikowanym, a te z niskim w środowisku spokojnym i ustrukturalizowanym
To w jaki sposób otoczenie reaguje na dziecko zależy też od zachowania samego dziecka, w ten sposób zwrotnie wzmacnia temperamentalne tendencje dziecka. (Dzieci lękliwe, często brane na ręce stają się jeszcze bardziej lękliwe)
HARWAS-NAPIERAŁA B. TREMPAŁA J. (re.), Psychologia rozwoju człowieka, tom 3 – rozwój funkcji psychicznych, wydawnictwo: PWN , rok wydania 2009, wydanie I, rozdział 6. Różnice indywidualne w rozwoju psychicznym – Paweł z Mrozowiczów