Dzisiaj prezentujemy podrozdział pracy mgr z roku 2003
Dojrzałość szkolna, gotowość szkolna, przygotowanie do szkoły to terminy używane raczej zamiennie i to zarówno u nas, jak w innych krajach. Podstawę różnicowania tych pojęć może stanowić zarówno zrozumienie samego procesu dojrzewania, jak też roli uczenia się w procesie rozwojowym.
W pierwszym przypadku wychodzi się z założenia, że dokonujące się w dziecku zmiany rozwojowe mają charakter spontaniczny i wiążą się z dojrzewaniem. Kierowanie rozwojem przypisuje się tu założonemu mechanizmowi biologicznemu, jakim jest dojrzewanie, dojrzałość zaś traktuje się jako moment charakteryzujący się wrażliwością na oddziaływania zewnętrzne, które mogą modyfikować i kierunek i dynamikę zmian, jakie zachodzą w rozwoju.
W drugim przypadku zakłada się, że istnieje możliwość ćwiczenia, kształtowania pewnych właściwości dziecka, stwarzająca szansę osiągnięcia dojrzałości szkolnej. Tu więc zwraca się uwagę na moment „przygotowania” czy „gotowości” do podjęcia zadań szkolnych. „Gotowość” nie jest stanem, na który wystarczy po prostu czekać, ale trzeba ją wykształcać (B. Wilgocka – Okoń 199, s. 163).
Mówiąc o dojrzałości szkolnej, mamy zazwyczaj na myśli taki stopień rozwoju dziecka, jaki pozwala mu podjąć obowiązki szkolne.
Zgodnie z założeniami zawartymi w Podstawie programowej (…) Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno – kulturowym i przyrodniczym.
To również: zrozumienie przez nauczyciela prawidłowości rozwojowych i potrzeb dziecka; konieczność diagnozy, rozpoznania dziecka w celu określenia kierunku pracy z nim pod kątem postępu w rozwoju, indywidualność, relacji człowiek – środowisko, przejawiające się w działaniu, którego toku dokonuje się poznanie (poznanie przez działanie).
Poznanie następuje w wyniku rozwoju procesów poznawczych (wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, myślenia, mowy, pamięci) oraz procesów regulujących (emocji, motywacji, woli, nadziei, oczekiwań, nastawień, marzeń).
Nowe spojrzenie na dynamicznie rozwijające się dziecko postawiło przed dorosłymi, zarówno nauczycielami jak i rodzicami czy opiekunami nowe wyzwanie dotyczące edukacji:
Dziecko winno rozwijać się w strukturze, w której ma określone miejsce zarówno w rodzinie jak i w grupie rówieśniczej w przedszkolu. Musi mieć ponadto zapewnioną dobrą atmosferę i serdeczną opiekę. Z tego wynikają dla nauczyciela, rodziców, opiekunów następujące zasady zachowania i działania: nawiązanie kontaktu z dzieckiem jako jednością umysłu, psychiki i ciała, wspieranie tkwiących w każdym dziecku zdolności poprzez rozwijanie ciekawości świata, wyobraźni, respektowanie zapotrzebowania dziecka na wartościowanie (uznanie, akceptacja, afirmacja – chwalenie tego co robi), przykładanie takiej samej wagi do uczenia się, jak do rozwoju osobowości, obdarzanie dziecka zaufaniem, akceptacją i pozostawienie swobody jego indywidualnemu rozwojowi (ale umiejętnie z wielką troską o dziecko) (R. Folejewska 2001, s. 5).
Carl R. Rogers powiedział na temat zaufania, „Jeżeli nie ufam człowiekowi, wówczas nie mogę powstrzymać się od wychowywania go informacjami według mojego własnego wyboru, z obawy, aby nie poszedł na złą drogę. Gdy natomiast ufam w zdolność jednostki do rozwinięcia swojego własnego potencjału, wówczas mogę zaoferować wiele możliwości i pozwolić mu na określenie jego własnej drogi nauki i jego własnego kierunku” (R. Folejewska 2001, s.6).
Zadaniem przedszkola jest zapewnienie dziecku warunków do wszechstronnego rozwoju z wykorzystaniem programu, który „jest zbiorem oczekiwań poznawczych, społecznych, działaniowych dzieci i możliwie optymalnych sposobów ich urzeczywistnienia”. Zapewnienie dziecku prawidłowego rozwoju psychoruchowego jest jednoznaczne z możliwością samo rozwoju, co umożliwia osiąganie celów i wykonywanie zadań, związanych również z nauką szkolną. Jak pisze R. Więckowski: „Tzw. dojrzałość szkolna jest czymś wtórnym w stosunku do rozwoju, wynika z osiągniętego poziomu rozwoju”. Rozwój dziecka zarówno poznawczy jak i społeczny, estetyczny, motoryczny, zdrowotny jest podstawą zdobywania nowych umiejętności, w tym umiejętności pisania i czytania.
Pisanie i czytanie zalicza się do wyższych czynności psychologicznych, są to złożone procesy o charakterze jednocześnie sensorycznym i intelektualnym. Lokalizacja tych czynności ma charakter wielopiętrowego układu strukturalno – funkcjonalnego. Szczególną rolę w ich przebiegu odgrywa współpraca analizatora słuchowego, wzrokowego i kinestetyczno – ruchowego na szczeblu centralnym (S. Korzonek 1991, s. 202).
Przygotowanie do nauki czytania i pisania w przedszkolu koncentruje się na rozwijaniu sprawności psychomotorycznych, rozbudzaniu i kształtowaniu procesów poznawczych oraz pozytywnych nastawień emocjonalno – społecznych dzieci od początku ich pobytu w przedszkolu.
Podstawowym warunkiem nabywania umiejętności czytania i pisania jest dobra orientacja przestrzenna. Rozumienie, bowiem kierunków związane jest niepodzielnie z własnym ciałem i przestrzenią, w której się poruszamy. Zależność ta musi być wypróbowana w osobistym doświadczeniu dziecka możliwie jak najwcześniej. Informacje o kierunkach czerpie ono przez sam fakt poruszania się w przestrzeni, działania w niej, zmianę pozycji, a także z wewnętrznego odczuwania własnych ruchów. Trzeba, zatem jak najwcześniej stwarzać dzieciom takie sytuacje, aby mogły przeżywać różnorodne poczucie kierunków, zanim będą się uczyły określenia ich wzrokiem i słowem (M. Kwiatkowska 1985, s.388).
Najwcześniej zapoznaje się małe dziecko z kierunkiem na wprost oraz w prawo i w lewo. W wyczuwaniu prawej i lewej strony, własnego ciała znaczną pomocą okazują się zabawy i ćwiczenia równowagi. Wymagają one szczególnej uwagi dziecka. Drugą grupę zabaw i ćwiczeń przydatnych w poznawaniu własnego ciała i związanych z nim kierunków w przestrzeni są zabawy ruchowe. Stopień przyszłej orientacji w kierunkach w przestrzennych uwarunkowanych jest w wielkiej mierze dobrą znajomością schematu ciała, które jest początkowo jednym punktem odniesienia dla dziecka, jeśli chodzi o lokalizację przedmiotów w przestrzeni. Dopiero w ślad za orientacją wewnętrzną, kinestetyczną, następuje kontrola wzrokowa i uczenie się określania wzrokiem kierunków.
Szczególnie ważną rolę w procesie przygotowania do nauki pisania odgrywa nabywanie przez dzieci zręczności, czyli sprawności w posługiwaniu się rękami oraz koordynacji wzrokowo– ruchowej i słuchowo – ruchowej, umiejętności podporządkowania ruchów kontroli wzroku lub słuchu.
Usprawnianie rąk dziecka ma na celu doprowadzenie do tego, aby potrafiło ono dobierać ruchy, dostosowując je do rodzaju zadania manualnego.