Miesiąc: luty 2013

Dla właściwego przygotowania dziecka do przyszłej pracy zawodowej z pewnością dużą rolę pełni zabawa. Już pierwsze formy aktywności najmłodszych przejawiające się w bawieniu, stanowią niezwykle ważny etap nauki i działania w przyszłej roli zawodowej.

Najbardziej charakterystyczną formą zabawy dla wieku przedszkolnego jest ta o charakterze tematycznym – w tego typu rozrywce dziecko przypisuje na siebie określone role, nadaje znaczenie przedmiotom, które używa w czasie jej wykonywania. Głównym celem tej formy zabaw jest przede wszystkim poznanie społecznej rzeczywistości. Jest ona realizowana chociażby poprzez naśladowanie czynności ludzi dorosłych. Najpierw, dzieci odtwarzają proste, zewnętrzne elementy zajęć dorosłych, nie ujmując istotnych elementów w działalności zawodowej i społecznej. Po wykonaniu tych czynności, w sposób wzorcowy i mało urozmaicony odbywają czynności zabawowe o tej samej treści, ale o znacznie urozmaiconym przebiegu. Zaczynają rozumieć sens życia osoby dorosłej, zabawa zawiera istotne i treściwe elementy. Należy to odbierać, jako cel zabawy, który przejawia się dokonaniem takich przekształceń, jakie wykonują dorośli w toku swojego działania. Poprzez wytrwałość w naśladowaniu-dziecko zaznajamia się ze znaczeniem przedmiotów i narzędzi, wie jak się nimi posługiwać i zapoznaje się ze specyfiką różnych zawodów.

Zabawa w role rozwija się szybko i wzbogacana jest o różne aspekty. Dzieci w wieku przedszkolnym stają się nie tylko rodzicami, ale także nauczycielami, strażakami, lotnikami czy lekarzami – odtwarzają ich sposób wysławiania się, mimikę twarzy i ruchy ciała. W ten sposób zdobywają elementarną wiedzę o pracy ludzkiej, o zawodach i o życiu ludzi dorosłych[1].

Rozwój wątku zabaw tematycznych ma charakter koncentryczny – jego postęp następuje wraz z wiekiem. Początkowo najmłodsi czerpią treść do zabaw z codzienności, odtwarzają działania domowe dorosłych, by w miarę upływu czasu, zabawa stała się bogatsza i bardziej złożona. Początkowo pojawiają się trudności, ale zdobyte treści stopniowo przechodzą do zabaw, w których odtwarzane są szersze treści społeczne.

Związek zabawy z działalnością społeczną, w szczególności z rozmaitymi formami pracy odzwierciedla się w zabawie o charakterze tematycznym. Odgrywa ona ważną rolę w przygotowaniu dziecka do pracy. Taka forma zabawy stwarza okazję do sprawdzenia swoich możliwości w danej roli zawodowej, pomaga zrozumieć istotę i znaczenie określonego zawodu i daje możliwość wykazania się w poszczególnej formie pracy.

Zabawy tematyczne kształtują wyobraźnię dziecka, jego fantazję, dziecko przekształcając rzeczywistość podczas zabawy, w sposób dokładny ją obserwuje, utrwala wiadomości o otaczającym świecie. Mimo, że czasem realia zamienia w iluzję, to ani na moment nie traci poczucia rzeczywistości[2]. Źródłem treści omawianej formy zabawy jest otaczający świat, w szczególności działania dorosłych, w tym pełnione przez nich różnorodne funkcje zawodowe. Zakres tej rozrywki związany jest również z własnymi doświadczeniami i przeżyciami dziecka[3].

Istotą zabaw tematycznych jest imitowanie różnych czynności i zdarzeń, które zostają zaobserwowane podczas codziennego życia. To, co czynią dorośli, czym się zajmują, jaką pracę wykonują w domu i poza nim – wszystkie te aspekty odzwierciedlenie i wyraz w tematycznych zabawach dzieci[4].

Zabawy o charakterze tematycznym dziecka w wieku przedszkolnym są niezwykle ważnym czynnikiem w procesie formowania socjalizacji – w każdej odbywającej się zabawie dziecko spotyka różne przepisy i reguły, którym musi się podporządkować, z wiekiem obowiązujące zasady stają się coraz bardziej określone.

Zabawy tematyczne są pierwszymi samorzutnymi zajęciami z zawodoznawstwa – dziecko wcielając się w odpowiednią rolę ujawnia swoją wiedzę o wybranych do zabaw zawodach. Jest to początkowo wiedza powierzchowna i niepełna, ale świadczy o umiejętności obserwacji i zrozumienia. Stanowi podłoże, na którym zaczynają formować się trwalsze zainteresowania określonymi zawodami.

Wiadomości o właściwościach przedmiotów dziecko gromadzi w trakcie zabaw manipulacyjnych, które motywują do potrzeby poznania otoczenia. W swobodnym działaniu mały człowiek zdobywa elementarne wiadomości o wyglądzie, budowie i funkcjach przedmiotów, a także zaznajamia się techniką ich obsługi. Zabawy manipulacyjne doskonalą znajomość przedmiotów, rozwijają umiejętności technicznego i praktycznego posługiwania się zabawkami oraz przedmiotami służącymi do codziennego użytku[5].

Przedmioty zabaw małego dziecka są czymś analogicznym do narzędzi, którymi posługuje się dorosły człowiek. Szczególną sposobność do zbierania podstawowych wiadomości o przedmiotach i narzędziach stwarzają obok zabaw manipulacyjnych zabawy konstrukcyjne[6].

W zabawach konstrukcyjnych – jako aktywnej formie zabawy dziecka – zaobserwować można wyraźne przechodzenie od manipulacji rzeczami i materiałem do konstrukcji[7].

Forma konstrukcyjna zabawy polega na budowaniu różnych obiektów, pełni funkcję doskonalenia zdolności manipulacyjnych dziecka, wywołuje zainteresowanie pracą z odpowiednimi przedmiotami. Już nie sama czynność jest najważniejsza, liczy się jej wytwór-operowanie przedmiotami, ma więc charakter celowy[8].

Z dążeniem do uzyskania zamierzonego celu wiąże się ustalenie planu działania, który wyznacza kolejność czynności. Dzieci w późniejszym okresie wychowania przedszkolnego wykazują się umiejętnością współdziałania – pracują w dużych zespołach określonych tymi samymi zainteresowaniami i umiejętnościami. Zabawy konstrukcyjne zaczynają nabierać charakter pracy, dzięki nim przedszkolak może lepiej poznać i zrozumieć zawód, jako określony system działania. Biorąc udział w zabawie zespołowej wgłębia się w aspekt społeczny zawodu, zaczyna rozumieć społeczny podział pracy.

Cechą wspólną wszystkich zabaw konstrukcyjnych jest dążenie do osiągnięcia określonego wyniku, który ma związek z samodzielnym działaniem. Uczy, jak doprowadzić rozpoczęte czynności do końca oraz wskazuje działanie zgodne z planem. Z wszelkich materiałów, które zdobywa i poznaje i którymi manipuluje, powstaje pierwszy warsztat pracy dziecka[9].

Obok zabaw konstruktywnych ważne znaczenie dla rozwoju dziecka mają zabawy badawcze, które są sposobem rozwijania aktywności własnej dziecka. W trakcie tej formy rozrywki najmłodsi intensywnie myślą, poznają cechy, właściwości i funkcje danych przedmiotów, różne zjawiska i rozmaite zależności przyczynowo – skutkowe. Kierując się naturalną potrzebą zaspakajania ciekawości, dążą do poznania otaczającego ich świata[10].

Warto również wspomnieć o charakterze zabaw zespołowych i grach, które również mają związek z rozwojem dziecka. Forma tych zabaw skupia się na przestrzeganiu określonych norm i zasad w grupie. Tego typu aktywność zabawowa uczy współdziałania i dyscypliny, wskazuje, jak opanowywać emocje i podporządkowywać się ograniczeniom.

Umiejętność dostosowania się do zasad panujących w grupie, łatwość godzenia się ze świadomością i przegrywanie w różnych sytuacjach życiowych są niezwykle ważne w wykonywaniu przyszłej pracy i funkcjonowaniu w różnych środowiskach.

Podsumowując, zabawa traktowana jako forma rozwojowa, znajduje ujście w znacznej części życia dziecka, odgrywa ogromną rolę w płaszczyznach rozwoju fizycznego, społecznego i poznawczego. Każda forma zabawy niesie ze sobą wiele korzyści, bo nie tylko sprawia przyjemność, ale także rozwija i uczy.

Dziecko zawdzięcza czynnościom zabawowym przede wszystkim zdobywanie wiadomości o ludziach, ich zawodach, obyczajach i zachowaniu. Gromadzi informacje o przyrodzie – zwierzętach, roślinach i o pożytku, jaki mogą przynieść. Wiadomości te docierają do umysłu najmłodszych przy danej sposobności, ale wspólnie z formą zabawy stają się elementem przeżycia. Zabawa sprzyja porządkowaniu informacji, ułatwia tworzenie odrębnych, zależnych struktur[11].

Zabawa jest swoistym odtwarzaniem, tworzeniem i przetwarzaniem rzeczywistości, która występuje u dziecka, dzięki niej najmłodsi poznają i kreują role społeczne, wyznaczają reguły społecznej komunikacji oraz budują wizje i normy ładu społecznego. [12].

Dziecko, które obserwuje działalność dorosłych tworzy własną rzeczywistość, własny wyidealizowany świat, wprowadza swoje pomysły, odkrycia i wyobrażenia. Czynności wyrażone w zabawie są najłatwiejszym i zarazem najbardziej przystępnym sposobem zapoznania się z otoczeniem i często nie do końca zrozumianym światem. Niezwykle duże znaczenie zabawa odgrywa w kształtowaniu osobowości, uczeniu się różnych ról społecznych i zasad współżycia w grupie[13].

Istotną rolę oraz znaczenie zabawy dla procesu przystosowania psychicznego i społecznego dziecka podkreśla w swojej literaturze Elizabeth B. Hurlock. Prezentuje w niej główne obszary, na które zabawa ma ogromny wpływ. Są to: rozwój fizyczny, zachęta do komunikowania się, rozładowanie tłumionych napięć emocjonalnych, ujście dla potrzeb i pragnień, uczenie się, stymulowanie twórczości, rozwijanie wglądu w siebie, uczenie się życia w społeczności, normy moralne, uczenie się pełnienia roli właściwej dla płci oraz rozwój pożądanych cech osobowości[14]. Wszystkie wyżej wymienione cechy, umiejętności i właściwości, które formuje zabawa są niezwykle ważne w przyszłej pracy zawodowej, ponieważ każdy rodzaj zabawy przygotowuje młodego człowieka do pracy i dobrego wykonywania wybranego zawodu, kształtując jego cechy i umiejętności.

Dzieci w wieku przedszkolnym poprzez zabawę poznają świat społeczno – zawodowy. Z ogromnym zaciekawieniem obserwują obowiązki, jakie wykonują ludzie dorośli, zwracają uwagę na czynności robocze wykonywane przez rodziców i najbliższe otoczenie. Zadają ważne dla nich pytania, które dotyczą m.in. nazwy danego zawodu, miejsca pracy i prostych narzędzi, jakimi posługują się dorośli wykonując różne czynności. Zdobyte spostrzeżenia, dzieci odzwierciedlają w zabawie, bo ona wyrasta z działań na przedmiotach i zainteresowania, jakimi się je otacza[15].

Zachowanie się dziecka podczas wszystkich rodzajów zabaw, omówionych we wcześniejszym podrozdziale, informuje środowisko, jaki jest jego obszar uczuć, jakie wartości dominują, jak wygląda świat zewnętrzny i czego w nim potrzeba. Pokazuje przez to, jaką posiada wiedzę o świecie i ludziach, którzy go otaczają, próbuje upodobnić swoje działania do funkcjonowania innych ludzi, nie zapomina przy tym o dokonaniu własnej oceny. Dziecko w swoim otoczeniu nie tylko dostrzega przedstawicieli różnych zawodów, widzi także ich działanie, dokonuje oceny, kształtuje dzięki temu system wartości oraz własny stosunek do pracy[16].

Dzieci w zabawie i innych życiowych sferach, same wyrażają opinię na temat różnych zawodów, które chciałyby wykonywać w przyszłości. Doświadczają dziecięcych życzeń, które są utrwalane przez rodzinę i najbliższe otoczenie, stanowią później rzeczywisty wybór zawodowy.

Henryk Cudak tematykę dziecięcych zabaw dzieli na trzy znaczące grupy:

• związane z codziennością, zwyczajami i obyczajami zaczerpniętymi w życiu rodzinnym;
• tematy mające związek z ludzką pracą, różnymi zawodami;
• wątki związane z ogólnymi problemami społeczno – politycznymi, które docierają do dziecięcej świadomości[17].

Dzieci bawiąc się odgrywają odpowiednie role dorosłych, prezentując jednocześnie zachowania i atrybuty charakterystyczne dla przedstawicieli wykonujących określone zawody.

Zabawa ma ogromny wpływ nie tylko na rozwój osobowości, ale także sferę społeczną oraz związaną ze światem pracy i światem zawodów. Stanowi zatem dziecięcą pracę, przejawia się również w zawodowej aktywności dziecka. Jest swoistą „szkołą życia”, umożliwia wnikanie w rzeczywistość, rozszerza zakres orientacji w ważnych płaszczyznach życia społeczno – zawodowego, wskazuje jak rozumieć świat oparty o pracę zawodową i funkcjonujące w nim prawidłowości.