Pomiar w naukach pedagogicznych – podobnie jak i w innych dyscyplinach o nachyleniu psychospołecznym – ma charakter wskaźnikowy[1], co w najprostszym przełożeniu oznacza, iż bezpośrednie mierzenie zmiennych typu pedagogicznego nie jest możliwe, zatem musimy o ich występowaniu lub nasileniu wnioskować na podstawie innych zmiennych (cech): obserwowalnych bezpośrednio (wskaźniki empiryczne); wynikających z definicji teoretycznych (wskaźniki definicyjne); bądź też o badanym zjawisku (nieobserwowalnym) wnioskujemy na podstawie innych jego wskaźników (obserwowalnych; wskaźniki inferencyjne). Wskaźniki zmiennych będących przedmiotem dociekań niniejszej pracy mają charakter definicyjny, bądź inferencyjny.
Zmienna to ta cecha, własność badana, która przyjmuje, co najmniej dwie wartości (musi mieć choć jeden punkt odniesienia), a jej zmienność polega na tym, że może zależnie od okoliczności przyjmować różne wartości. Klasyfikacji zmiennych jest bardzo wiele, a tworzone są one w oparciu o odmienne kryteria podziału (np. S. Nowak stosując kryterium punktu odniesienia i przedmiotu zainteresowań danej dyscypliny wyodrębnia trzy kategorie zmiennych: środowiskowe, behawioralne i osobowościowe[2]). Mnie interesuje tu klasyfikacja formalna – utworzona na potrzeby badań eksperymentalnych, choć nie tylko w nich jest wykorzystywana – w której wyróżnia się zmienne zależne, niezależne, pośredniczące i zakłócające[3]. Oczywiście należy mieć na uwadze fakt, że cecha formalna zmiennej nie jest na stale przypisana określonej jej jakości, zależy to po prostu od ujęcia problemu przez badacza, a więc ujęcia problematyki badawczej (poziom inteligencji może być zmienną zależną, innym razem niezależną, a często jest zmienną pośredniczącą).
W przypadku niniejszej pracy wyróżniono następujące ogólne kategorie zmiennych stanowiących przedmiot badania:
a) zmienna zależna (która podlega wpływowi innych zmiennych):
- Konferencja Grupy Rodzinnej jako nowy model pracy z rodziną,
- świadomość i postawa członków rodzin,.
b) zmienna niezależna (która nie podlega wpływowi innych zmiennych):
- odpowiedzi w pytaniach ankiety.
Jak nadmieniłam wcześniej pomiar w naukach pedagogicznych ma charakter wskaźnikowy, a ponadto wiele przyjętych zmiennych nie ma charakteru bezpośredniego, tzn. nie można ich obserwować bezpośrednio – oparłam się więc wszędzie tam na danych pośrednich, werbalnych (wskaźnikowych). Nie będę tu opisywać szczegółowo poszczególnych wskaźników przedmiotowych zmiennych, uczynię to bowiem – ze względu na przejrzystość opisu – w rozdziale analitycznym, przy okazji omawiania określonych zagadnień. Ponadto zoperacjonalizowane wskaźniki znajdują odzwierciedlenie w skonstruowanym narzędziu badawczym.