Fizjologiczne podstawy sprawności ruchowej dziecka

5/5 - (1 vote)

Wysoki stopień usprawniania ruchowego dziecko zdobywa dzięki doskonaleniu się czynności układu nerwowo-mięśniowego. Kora mózgowa wypracowuje w procesie syntezy wrażeń czuciowo-zmysłowych wzorce ruchowe i odtwarza je w ruchach dowolnych i zamierzonych, składających się na naszą działalność ruchową. Każda czynność ruchowa jest wynikiem pracy wielu mięśni.

Podstawowym ruchem lokomocyjnym jest chodzenie. Prawidłowe wykonanie chodu jest ukierunkowane zgodnym współdziałaniem różnych odcinków ośrodkowego układu nerwowego. Ruchy lokomocyjne dziecka, początkowo nierówne i nieregularne, z czasem stają się doskonalsze jakościowo, co jest wynikiem rozwoju kory mózgowej i dojrzewania dróg piramidowych. Na prawidłową technikę chodu ma wpływ regulacja napięcia mięśniowego w na przemian skurczach zginaczy i prostowników nóg (B. Janosz 1993, s. 9), czynności poszczególnych grup mięśni oraz napięcie mięśniowe są regulowane pobudzeniami dopływającymi z receptorów układu ruchowego. Ważna jest, zatem koordynacja wzrokowo-ruchowa. Podstawą koordynacji wzrokowo-ruchowej jest włączenie zbędnych ruchów, regulacja siły, kierunku, szybkości i precyzji ruchu, bowiem większość czynności, jakie dziecko wykonuje, ma charakter wzrokowo-ruchowy. Powodzenie tych czynności uzależnione jest, zatem nie tylko od poziomu każdej z tych funkcji, lecz również od koordynacji, czyli ich uporządkowanego współdziałania.

Mówiąc o koordynacji wzrokowo-ruchowej mamy na myśli współpracę „oka i ręki”, czyli funkcji wzrokowych i motorycznych.

Do najczęściej spotykanych wybiórczych zaburzeń motorycznych należy obniżenie sprawności manualnej. Ujawnia się ono w niskiej precyzji ruchów dłoni i palców, której towarzyszy wybitne zwolnienie ruchów rąk utrudniające dziecku dostosowanie się do tempa wykonywanych czynności w otoczeniu.

Opóźnienia i dysharmonie w rozwoju ruchowym często współpracują z zakłóceniami w procesie, z opóźnieniami w rozwoju funkcji poznawczych oraz zaburzeniami neurodynamicznymi. Obraz dziecka i poziom jego działania w znacznym stopniu zależą od układów i związków zachodzących między tymi zakłóceniami w rozwoju, które nierzadko nasilają negatywny wpływ zaburzeń motorycznych na czynności dziecka (Z. Nartowska 1980, s. 43).

Jednym z aspektów rozwoju ruchowego dziecka jest proces lateralizacji. Prawidłowe są dominacje prawostronna i lewostronna. Niekorzystna jest lateralizacja skrzyżowana. Powoduje ona zakłócenie w koordynacji wzrokowo-manualnej, której następstwem jest chaotyczny sposób pisania (odwrócone litery, zmiany kolejności liter w sylabach, sylab w wyrazach). Zaś lateralizacja nieustalona charakteryzuje się obniżeniem sprawności obu rąk, co powoduje z kolei opóźnienie w rozwoju orientacji przestrzennej i koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Objawami zaburzeń rozwoju kinestetyczno ruchowego jest:

  • obniżona sprawność grafomotoryczna,
  • wadliwa regulacja napięcia mięśni, palców i nadgarstka,
  • synkinezje (współruchy towarzyszące).

Dziecko przedszkolne jest w stanie przyswoić sobie wiele umiejętności ruchowych jednocześnie, przy czym w tym wieku występuje już określony stopień harmonii i płynności ruchów oraz poczucie rytmu. Z cech motorycznych najszybciej rozwija się zwinność. Dominującym zjawiskiem jest uwarunkowana biologicznie duża spontaniczna ruchliwość, wzbogacająca dziecko w umiejętności i doświadczenia motoryczne.

W kształtowaniu i promowaniu rozwoju motoryki dziecka istotną rolę pełnią wzorce społeczne środowiska rodzinnego i rówieśniczego, odpowiednia atmosfera emocjonalna oraz postawa akceptująca rodziców i wychowawców. Dla stymulacji rozwoju i osiągnięcia sprawności motorycznych najwłaściwszymi formami są zabawy ruchowe i ćwiczenia kształtujące postawę, orientację porządkową z elementami równowagi, biegi, rzuty, toczenie, podskoki, skoki, elementy wspinania się, zabawy na śniegu i w wodzie.

Zabawy ruchowe, jak żadne inne, uczą dziecko społecznych zachowań i dostarczają przyjemności natury funkcjonowania (J. Kopczyńska-Sikorska 2001, s. 11).

Uaktywnienie ruchowe dziecka wpływa nie tylko na rozwój motoryczny, ale i pozostałe sfery rozwoju i działania jego organizmu.

Zaburzenia rozwoju psychoruchowego w postaci fragmentarycznych deficytów ujawniają się w przedszkolu w czasie zabaw konstrukcyjnych, zajęć plastycznych, gimnastyki, rytmiki. Dlatego szczególnie ważne jest rozpoznawanie już w przedszkolu nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka oraz podejmowanie oddziaływań w kierunku wszechstronnego rozwoju dziecka, korzystając z różnorodnych metod wspierających (S. Korzonek 1991, s. 202).

Ruch i aktywność są, bowiem ważnymi czynnikami w terapii wielu zaburzeń, eliminującymi lub ograniczającymi środki farmakologiczne w medycynie wieku rozwojowego. Ruch pod każdą formą i postacią daje poczucie pewności siebie, zadowolenia i satysfakcji z własnej niezależności. Dziecko przewlekle chore, niepełnosprawne uczy się pokonywania trudności i poprawia poczucie własnego ja (J. Kopczyńska-Sikorska 2001, s. 12).

Wraz z rozwojem ruchowym dziecka umożliwiającym mu szersze kontakty z przedmiotami i ludźmi następuje doskonalenie się jego spostrzeżeń. Spostrzeżenia małego dziecka maja charakter wielo zmysłowy (polisensoryczny), co przejawia się na przykład w sposobie manipulowania przedmiotami w okresie niemowlęcym. Dziecko nie tylko je ogląda wzrokiem, ale przekłada z ręki do ręki, obserwuje, potrząsa, postukuje itp.

Polisensoryczne spostrzeganie przedmiotów we wczesnym dzieciństwie stopniowo przekształca się w spostrzeganie monosensoryczne, przede wszystkim wzrokowe. Początkowo ma ono charakter globalny, to znaczy, że dziecko ujmuje przedmiot jako całość, nie wyodrębniając jego poszczególnych części, a z kolei zaczyna spostrzegać nie tylko najbardziej charakterystyczne cechy przedmiotu, jak wielkość, ogólny zarys kształtu lub barwę, ale i pozostałe elementy (H. Nartowska 1980, s. 44).

Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych, a także ich rozumienia zgodnie z uprzednim doświadczeniem. Uczestniczy w niemal wszystkich działaniach człowieka. Odpowiedni poziom percepcji wzrokowej umożliwia dziecku naukę czytania, pisania, stosowanie reguł ortografii, wykonywanie zadań arytmetycznych oraz rozszerzenie wszystkich innych umiejętności wymaganych od niego w trakcie nauki szkolnej. Jednakże wiele dzieci podejmuje naukę w szkole nie mając dostatecznie rozwiniętych zdolności percepcyjnych (M. Frostig, D. Horne 1987, s. 5).

Najważniejszy rozwój percepcji wzrokowej przypada na okres od 3, 6 do 7,6 roku życia.