praca dyplomowa na temat społeczności graczy internetowych
Każda grupa, która przetrwa dłuższy czas, rozwija własną strukturę. Każdy z członków przyjmuje w grupie jakieś określone role, które budują strukturę grupy. Jeden z członków grupy będzie przyjmował rolę przywódcy, inny może być członkiem honorowym grupy , a ktoś jeszcze na przykład osobą zajmującą się sprawami finansowymi grupy.
Rola to pojęcie wprowadzone do socjologii przez G.H Meade’a, a rozwinięte przez Goffmana. „ W ujęciu tego ostatniego rola opisywała zestaw oczekiwanych zachowań przedstawionych z dwóch poziomów. Pierwszy wiązał się z percepcją roli, czyli z tym jakie zachowania podmiot sam uznawał za właściwe z punktu widzenia danej roli. Drugi odnosił się do oczekiwań społecznych związanych z rolą, czyli tego jakie wzory reagowania przypisywało danej roli otoczenie. Odgrywane przez człowieka role to jedna z najważniejszych determinant jego zachowania”[1]
Opisując rolę możemy się posłużyć następującą dychotomią: rozróżniamy bowiem rolę osiągniętą i rolę przypisaną. „Nad rolą osiągniętą mamy dość znaczny okres kontroli. Wkładamy wysiłek w to, aby utrzymać związaną z nią pozycję. Staramy się o zaangażowanie do nowej sztuki. Podejmujemy studia, aby zdobyć wykształcenie wyższe. Rola osiągnięta nieodłącznie wiąże się z elementami wyboru i decyzji. Natomiast rola przypisana sprowadza się do oczekiwanych od nas ze strony innych zachowań. Otoczenie spodziewa się, że zareagujemy tak, a nie inaczej nie z racji tego, jak do tej pory postępowaliśmy ale z racji tego, kim jesteśmy”[2]
Stanisław Mika przez rolę rozumie dwie związane ze sobą sprawy. Po pierwsze rola jest zbiorem przepisów określających jak powinien zachowywać się człowiek, który zajmuje daną pozycję w grupie. Po drugie określa ona zbiór obowiązków i przywilejów związanych z daną pozycją.
Natomiast w Słowniku Psychologii możemy odnaleźć następującą definicję roli: „rola, słowo pochodzące ze starofrancuskiego teatru, gdzie role było zwojem papieru, na którym zapisywano kwestie aktora. W psychologii społecznej odnosi się ogólnie do wzorców zachowań związanych z pewnymi prawami, obowiązkami, powinnościami, których oczekuje się od jednostki, jakich ona się uczy i do jakich wykonywania jest zachęcana w określonej sytuacji społecznej. W gruncie rzeczy, można się posunąć dalej i stwierdzić, iż rola danej osoby jest dokładnie tym, czego oczekują od niej inni i w końcu – po przyswojeniu i zinternalizowaniu roli – ona sama od siebie. Role przejawiają się rozmaicie. Mogą być chwilowe, np. zwycięzca gry, nieokreślone w czasie, np. dziecko, rodzic, małżonek; z istoty niezmienne, np. kobieta, mężczyzna.”[3]
„Jeszcze do niedawna typowy opis ról w małych grupach opierał się na zapożyczonym od Benne’a i Sheatsa trójkierunkowym rozróżnieniu:
- grupowe role zadaniowe, jak na przykład wprowadzenie nowych pomysłów, prośby lub przekazywanie informacji;
- grupowe role podtrzymujące, takie jak wspieranie lub zachęcanie innych lub też rozładowywanie napięć;
- role indywidualne, takie jak „osoba hamująca” lub poszukiwacz uznania”
To rozróżnienie przesądza kilka ważnych spraw. Wydaje się, że myli opisy zachowania z większymi grupami zachowań przypominających to co klasyfikujemy jako role.”[4]
Nowszą próbę analizy ról grupowych przedstawił Meredith Belbin, który prawie prze 10 lat obserwował zespoły menedżerów w sytuacji ćwiczeń i gier. „W wyniku tych badań powstał wyczerpujący model zespołu oparty na następujących obserwacjach:
- zachowania członków grupy ograniczają się do pewnej liczby ról zespołowych, niezależnych od specjalizacji lub formalnego statusu członków;
- członkowie grupy mogą mieć tendencję do konsekwentnego przyjmowania jednej lub dwóch ról;
- wybrane role zespołowe wiążą się z cechami osobowości;
- efektywność zespołu zależy od kombinacji ról zespołowych przyjmowanych przez członków.”[5]
Belbin wyróżnił osiem ról występujących w grupie i przypisał każdej z nich określone zadania. Oto one:
- Koordynator (przewodniczący) – organizuje i koordynuje, utrzymuje skupienie grupy na głównych zadaniach, angażuje innych członków
- Przywódca zespołu (nadający kształt) – inicjuje i prowadzi, rzuca wyzwania samozadowoleniu i brakowi efektywności’ popycha i prowadzi do osiągnięcia celów
- Innowator (generator) – dostarcza nowe, kreatywne pomysły
- Kontroler oceniający – jest źródłem obiektywnego krytycyzmu
- Pracownik zespołu – krzewi dobry nastrój w zespole
- Kończący – sprawdza czy sprawy są zakończone, kontroluje postępy w świetle terminów
- Wprowadzający w czyn ( pracownik przedsiębiorstwa ) – praca fizyczna, skupia się na praktycznej stronie sytuacji
- Poszukiwacz kontaktów – nawiązuje kontakty na zewnątrz grupy. [6]
Podejście Belbina wiąże się z kilkoma implikacjami. Po pierwsze wszystkie role są wartościowe i równie ważne. Po drugie grupy są w stanie rozwijać i zmieniać strategie odpowiednio do każdego spostrzeżonego zachwiania równowagi. Po trzecie przywództwo w grupie może być zmienne i zależeć od sytuacji w jakiej się znalazła grupa
W grupie można wymienić trzy rodzaje ról, które grupa spełnia. „ Role zadaniowe to zachowania, które przybliżają grupę do zamierzonego celu. Należy do nich rola inicjatora, który popycha grupę do podjęcia jakiegoś wyzwania; dostarczyciela informacji, który zbiera potrzebne dane i szuka zasobów poza grupą; opiniodawcy, który udziela rad na temat wykonywania zadania; stylisty, który dopracowuje koncepcję, aby uczynić ja bardziej użyteczną dla grupy; krytyka, który kontroluje, czy przy realizacji zadania wykorzystywane są najlepsze pomysły grupy; aktywatora, który skupia się na tym, aby „ nie ustawać, pracować i iść do przodu”, i wszystkich do tego samego zachęca. (…) W grupie każda z wymienionych ról przypada najczęściej innej osobie. Przywódca natomiast sprawuje pieczę nad tym, aby poszczególne role wzajemnie się dopełniały.
Życie w wymiarze ról społecznych grupy toczy się dzięki podejmowaniu przez jej członków ról, które nie tylko wiążą się z wykonywaniem zadania, ale koncentrują się także na emocjach, uczuciach i wzajemnych relacjach. Dlatego w typowej grupie spotkać można szefa klakierów, który pilnuje, aby grupa nagrodziła każdego za jego zasługi; dawcę wsparcia, który dodaje odwagi jednostkom nieśmiałym i popiera ich pomysły; wesołka grupowego, który dba o to, aby w grupie panowała dobra atmosfera i rozładowuje momenty napięcia opowiadaniem dowcipów i wskazywaniem humoru sytuacyjnego; marszałka, który stoi na straży przestrzegania zasady równouprawnienia w grupie, czyli hamuje dyktatorskie zapędy bardziej dominujących jednostek i podtrzymuje inicjatywę innych. I tym razem wymienionych ról nie odgrywa jedna osoba, lecz rozdzielona są one pomiędzy wielu członków grupy.
Funkcjonowanie w rolach indywidualnych może prowadzić do zakłóceń i tarć wewnątrz grupy, a nawet do jej całkowitej dezorganizacji i paraliżu. Założeniem ich bowiem jest osiągnięcie jakiegoś indywidualnego celu bez zważania na dobro grupy. Łączy je to, że pochłaniają czas i energie zespołu, hamując w konsekwencji realizację wspólnych zadań. Odbywa się to w różny sposób. Agresor lubi wywoływać konflikty i spory z innymi członkami grupy. Negatywista nigdy nie zgadza się z propozycjami pozostałych i burzy każdy consensus, uniemożliwiając pracę nad zadaniem. Dyktator upiera się, aby grupa przyjmowała zawsze jego rozwiązania i nie jest zainteresowany tym, co reszta ma do powiedzenia. Dwie ostatnie role: łowcy uznania i ekshibicjonisty maja wspólne to, że u ich podstawy leży potrzeba zwracania na siebie uwagi.
I tak łowca uznania skupia wszystkie swe wysiłki na tym, aby znaleźć się w gronie współtwórców każdego sukcesu grupy. Natomiast grupowy ekshibicjonista przez cały czas jest zajęty opowiadaniem innym o sobie, tak że na żadna inna aktywność nie starcza mu czasu. Poza tym angażuje tych, którzy muszą słuchać wynurzeń, i wprawia ich w stan zażenowania zbyt intymnymi zwierzeniami. Zadaniem przywódcy grupowego jest zapobieganie tego typu zachowaniom i likwidowanie ich. Najłatwiej jest poradzić sobie z tymi członkami grupy, którym zależy przede wszystkim na zdobyciu uwagi. Jeśli grupa potrafi jednocześnie realizować zadanie i interesować się tym, co przeżywają poszczególni członkowie grupy, to potrzeby ich zostaną zaspokojone i przestaną przejawiać negatywne zachowania.”[7]
W każdej grupie istnieje układ powiązanych ze sobą ról za pomocą specyficznych stosunków. Taki układ będziemy nazywać strukturą grupową. „Struktury grupowe powstają w dwojaki sposób albo są narzucane grupie przez większą organizację, której elementem jest grupa, albo tworzą się w procesie interakcji. Członkowie grupy spostrzegają wzajemne swoje zachowania, oceniając je z punktu widzenia pewnych kryteriów, na przykład podobieństwa norm czy sposobów zaspokajania potrzeb, i na podstawie tego kształtuje się u nich negatywny lub pozytywny stosunek do poszczególnych uczestników interakcji.”[8]
Struktury grupowe mają charakter hierarchiczny. „Poszczególne pozycje w strukturach są związane z większym lub mniejszym natężeniem charakteryzującej stosunki wiążące daną pozycje z innymi pozycjami.(…) Na podstawie powiązań między poszczególnymi rolami próbuje się klasyfikować istniejące struktury grupowe. Badacze małych grup wymieniają cztery rodzaje takich struktur. Wyróżnia się:
- Strukturę władzy, w której poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki władzy.
„Władza jest to różnica między stopniem zachowania B przez A (zamierzonego przez A), a stopniem kontroli zachowania A przez B. Jeżeli znak tej różnicy ma wartość dodatnią, powiemy wówczas, że A ma władze nad B, i odwrotnie jeżeli znak tej różnicy jest ujemny – że B ma władzę nad A. W obu przypadkach znaczy to tyle, że a może zgodnie z zamierzeniami kontrolować zachowanie B lub, odwrotnie, B może kontrolować zachowanie A. (…) J.R.P.French Jr. i B.Raven wyróżniają pięć rodzajów podstaw, które umożliwiają kontrolę zachowania innych:
- Pierwszą podstawą władz jest przestrzeganie przez ludzi tkwiących w strukturze władzy pewnych norm społecznych, które przyswoili sobie jeszcze w okresie dzieciństwa. French nazywa to władzą prawomocną. (…)
- Drugą podstawą na której opiera się władza jednego człowieka nad drugim, jest posiadana przez niego wiedza ( władza eksperta) (…)
- Trzecią podstawą, na której opiera się władza, jest nagroda, a dokładniej mówiąc, możliwość nagradzania osoby zajmującej niższą pozycję przez osobę zajmującą wyższą pozycję w hierarchii władzy.(…)
- Przeciwieństwem władzy opartej na nagrodzie jest władza oparta na karze. W tym wypadku osoba stojąca niżej w hierarchii władzy poddaje się kontroli osoby stojącej w tej hierarchii wyżej, ponieważ poprzednio w procesie uczenia się stwierdziła, że jeżeli tego nie czyniła, to otrzymywała karę, wywołującą przykrość lub strach. (…)
- Wreszcie ostatnią podstawą, na której może opierać się władza jest identyfikacja osoby stojącej niżej w hierarchii władzy z osobą stojącą wyżej w tej hierarchii.”[9]
Osoby stojące na wyższych szczeblach w hierarchii władzy maja większy wpływ na stosunki wewnątrzgrupowe, a osoby stojące na niższych szczeblach na ogół te wpływy akceptują. Ludzie zajmujący wyższe pozycje w hierarchii są bardziej związani z grupą niż osoby, które zajmują niskie pozycje w grupie.
- Strukturę socjometryczną, w której poszczególne role wiążą ze sobą stosunki lubienia, nielubienia lub odrzucenia, inaczej mówiąc atrakcyjności, pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych.
„Nazwa tej struktury pochodzi od nazwy „socjometria”, jaką technice badani struktur grupowych nadał jej twórca J.L. Moreno.(…)Podstawowa technika socjometrii polega na tym, że członków danej grupy pytamy: „ Z kim ze swojej grupy chciałby wykonywać pewną czynność”(wybór pozytywny). (…)Pomysłowość tego sposobu polega na przekształceniu uzyskanych danych w tak zwany socjogram, który jest graficznym przedstawieniem struktury grupowej. W socjogramie poszczególnych członków przedstawia się w postaci punktów w przestrzeni, a dokładniej mówiąc kółek, w które wpisujemy symbole osób oznaczonych za pomocą kółek tak jak pokazano to na rys. 1.
Rys. 1. Oznaczenia na socjogramie
Osoby: J – Janek, W – Wiesiek
Natomiast fakt wyboru jednego członka grupy przez drugiego jest przedstawiony na socjogramie w postaci linii łączącej ze sobą kółka oznaczające poszczególnych członków grupy”[10](rys. 2)
Rys.2. Oznaczenie na socjogramie wyborów pozytywnych; „para” osób wzajemnie się wybierających
———————>
wybór pozytywny
Na socjogramach wybory negatywne – odrzucenia – są zwykle przedstawione za pomocą linii przerywanych ( rys.3).
Rys.3. Oznaczenie wyborów negatywnych – odrzuceń; „para” osób wzajemnie się odrzucających
„Analiza socjogramów doprowadziła do wyróżnienia typowych elemntów struktur socjometrycznych i różnych rodzajów tych struktur. Tak więc wyróżnia się:
- „Parę”, kiedy dwie osoby wybierają się wzajemnie. Sytuację taka obrazuje rysunek 2.
- „Łańcuch”, gdy osoba A wybiera osobę B, ta wybiera osobę C itd. Łańcuch przedstawia rysunek 4.
- „Gwiazdę” – jest to struktura, w której jedna osoba z grupy otrzymuje bardzo dużo wyborów, z tym, że osoba będąca „gwiazdą” nie odwzajemnia otrzymanych wyborów. Typową „gwiazdę” przedstawia rysunek 5.
- „Sieć”, czyli taką strukturę, w której wszyscy członkowie grupy wybierają wszystkich. Sieć 4-osobową ilustruje rysunek 6.
- „Klikę”, która tym różni się od sieci, że jest ona podgrupą wzajemnie wybierających się osób, które będąc członkami jakiejś większej grupy, odrzucają jej pozostałych członków. [11]
Rys.4. „Łańcuch”
Rys.5. „Gwiazda”
Rys.6. „Sieć”
Stosunki wiążące ze sobą poszczególne jednostki, pełniące poszczególne role, zależą od wielu czynników. Możemy do nich zaliczyć: popularność poszczególnych osób, atrakcyjność interpersonalną, chęć zbliżenia bądź unikania niektórych jednostek. Członkowie grupy, którzy otrzymują najwięcej wyborów socjometrycznych, zajmują najwyższą pozycję w strukturze atrakcyjności, natomiast członkowie, którzy otrzymują najwięcej odrzuceń, zajmują w tej strukturze najniższą pozycję.
- Strukturę komunikowania się, w której stosunki wiążące ze sobą poszczególne pozycje określone są ilością przekazywanych informacji i liczbą kanałów informacyjnych łączących poszczególne pozycje.
Wyróżnia się 4 rodzaje struktur komunikowania się: „koło”, łańcuch”, „gwiazda” i „rak”. Są one przedstawione na rysunku 7.
Rys.7. Różne rodzaje struktur komunikacyjnych
Struktury komunikowania się tworzą dwa rodzaje sieci. I tak „rak”, lub „gwiazda” jest przykładem sieci scentralizowanych, natomiast „ koło” jest przykładem sieci zdescentralizowanej. „Sieci scentralizowane są skuteczniejsze od sieci zdescentralizowanych w zadanich prostych, w których członek znajdujący się w centrum może efektywnie zebrać informacje. Gdy dochodzi do przeciążenia i zadanie jest złożone, wówczas bardziej efektywne stają się sieci zdescentralizowane.”[12]
Strukturę awansu, w której powiązania pomiędzy poszczególnymi pozycjami uwarunkowane są możliwością obejmowania wyższych ról w strukturze grupy.(…)Wydaje się, że ta struktura ma szczególne znaczenie w większych organizacjach, których częścią są małe grupy.”[13]
Tę strukturę zobrazujemy na przykładzie małego towarzystwa naukowego, w którym istnieje zarząd składający się z przewodniczącego, wiceprzewodniczącego, sekretarza oraz skarbnika. Wyobraźmy sobie, że w tej małej grupie, członkowie, którzy są w hierarchii władzy poniżej przewodniczącego chcą awansować. Porównując ze sobą dwie pozycje – skarbnika oraz sekretarza, wydaje się, że skarbnik, ze względu na ograniczoną rolę, zawężającą się do spraw finansowych, ma mniejsze szanse awansu niż sekretarz, który wie więcej o działalności zarządu, prowadzi korespondencje, a także nieraz prezentuje on zarząd na zewnątrz. Jednak oczywistym jest, że największe szanse na awans ma wiceprzewodniczący, który zajmuje wysoką pozycje w hierarchii władzy. Podsumowując można powiedzieć, że „ w niektórych grupach istnieje zróżnicowanie pozycji ze względu na możliwość awansu w jakiejś hierarchii.”[14]
[1] C.K. Oyster, Grupy, tamże, s. 29
[2] Tamże, s. 31
[3] Arthur S. Reber, Słownik Psychologii, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2000, s. 628
[4] P. Hartley, Komunikacja…, tamże s. 137
[5] Tamże, s. 138
[6] P. Hartley, Komunikacja…, tamże s. 139
[7] C. K. Oyster, Grupy, tamże, s. 35-36
[8] S. Mika, Psychologia, tamże, s. 454
[9] Tamże, s. 466 – 468
[10] tamże, s. 457
[11] tamże, s.456 – 459
[12] P. Hartley, Komunikacja…, tamże s. 145
[13] S. Mika, Psychologia…, tamże s. 441 – 442
[14] S. Mika, Psychologia…,tamże s. 442