Życie człowieka można rozpatrywać nie tylko pod kątem jego uwarunkowania przez czynniki wprost na niego działające, w kontekście bezpośrednich procesów społecznych, ale również na płaszczyźnie zależności od zjawisk o szerszym zasięgu, czyli ekonomiczno-kulturowych[1] .
J. Raczkowska do czynników ekonomiczno – kulturowych, powodujących rozpowszechnienie spożycia alkoholu wśród ludzi, zalicza:
- elementy kultury i obyczajowości – alkohol od lat towarzyszy uroczystościom rodzinnym, spotkaniom koleżeńskim czy zawodowym;
- fizyczną i ekonomiczną dostępność alkoholu – duży import oraz przemyt sprawiły, że rynek napojów alkoholowych jest wyjątkowo barwny, bogaty, zróżnicowany „na każdą kieszeń”;
- rozwój przemysłu i jego skutki, rozwój gospodarczy, urbanizacja, system prawny.[2]
Środowisko ekonomiczno-kulturowe osób wpadających w alkoholizm odgrywa kluczową rolę w procesie uzależnienia od alkoholu. Alkoholizm nie jest tylko wynikiem decyzji jednostki, ale także efektami skomplikowanych interakcji między czynnikami społecznymi, ekonomicznymi, kulturowymi oraz osobistymi. Wiele osób, które popadają w alkoholizm, pochodzi z określonych środowisk, które zwiększają ryzyko rozwoju uzależnienia. Te czynniki mogą obejmować warunki materialne, normy społeczne, edukację, a także ogólne postawy wobec picia alkoholu w danej kulturze.
Z perspektywy środowiska ekonomicznego, osoby żyjące w ubóstwie, o niskim poziomie wykształcenia, pracujące w zawodach o niskim prestiżu lub znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej są bardziej narażone na uzależnienie. Przewlekły stres związany z trudnościami finansowymi, brakiem stabilności zawodowej i materialnej może prowadzić do sięgania po alkohol jako formę ucieczki od codziennych problemów. Niskie dochody, brak dostępu do dobrej jakości opieki zdrowotnej i edukacji, oraz życie w warunkach społecznej marginalizacji często wiążą się z wyższym ryzykiem rozwoju uzależnienia. Często osoby te, z braku wsparcia i możliwości rozwoju, mogą korzystać z alkoholu, aby poradzić sobie z emocjonalnym ciężarem życia, a alkohol może stać się środkiem radzenia sobie z beznadzieją i brakiem perspektyw.
W kontekście kulturowym, normy i wartości dotyczące alkoholu mają ogromny wpływ na to, jak ludzie podchodzą do picia i jak traktują uzależnienie. W społeczeństwach, w których picie alkoholu jest akceptowane lub wręcz promowane jako element życia społecznego i towarzyskiego, ryzyko alkoholizmu jest wyższe. Kultura picia może obejmować regularne spotkania towarzyskie, gdzie alkohol jest powszechnie spożywany, co może prowadzić do przyzwyczajenia i utrwalenia negatywnych wzorców picia. Często osoby z takich kultur nie postrzegają alkoholu jako problemu, dopóki nie dojdzie do wyraźnych konsekwencji zdrowotnych czy społecznych, przez co uzależnienie rozwija się stopniowo. W takich środowiskach picie alkoholu może być traktowane jako oznaka dorosłości, męskości lub społecznego statusu, co sprzyja zwiększonemu spożyciu i ryzyku uzależnienia.
Rodzina i najbliższe otoczenie także odgrywają kluczową rolę. W rodzinach, w których picie alkoholu jest powszechną praktyką, dzieci mogą traktować alkohol jako element normy, co w dorosłym życiu może prowadzić do łatwiejszego popadania w nałóg. Obserwacja rodziców lub innych bliskich osób uzależnionych od alkoholu zwiększa ryzyko, że młodsze pokolenia powielą te same wzorce. Ponadto w rodzinach dysfunkcyjnych, gdzie panują trudne warunki emocjonalne, problemy z komunikacją, przemoc domowa lub zaniedbanie, alkoholizm może stać się mechanizmem obronnym i sposobem na radzenie sobie z trudnymi emocjami. W takich przypadkach alkohol może stanowić sposób ucieczki od bólu, stresu czy poczucia braku kontroli nad własnym życiem.
Osoby żyjące w średniej klasie społecznej lub z wyższym poziomem wykształcenia są zazwyczaj mniej narażone na uzależnienie od alkoholu, ponieważ mają lepszy dostęp do zasobów i wsparcia społecznego, większą stabilność finansową oraz dostęp do informacji na temat zdrowia i stylu życia. W takich środowiskach panuje większa świadomość konsekwencji zdrowotnych nadmiernego picia i większa motywacja do dbania o zdrowie psychiczne i fizyczne.
Ponadto, w kontekście globalizacji i zmieniających się norm kulturowych, wpływ na uzależnienie mogą mieć także zjawiska takie jak media, reklama alkoholu oraz kultura masowa, która promuje określone wzorce zachowań związanych z alkoholem. Filmy, programy telewizyjne, reklamy, a także media społecznościowe mogą kreować obrazy „szczęśliwego” życia, w którym alkohol jest częścią codzienności, co wpływa na postawy społeczne i może przyczyniać się do zwiększonego spożycia alkoholu, zwłaszcza wśród młodszych osób.
Warto również zauważyć, że w niektórych krajach lub grupach kulturowych alkoholizm jest bardziej stygmatyzowany, co może utrudniać osobom uzależnionym szukanie pomocy i leczenie. W takim przypadku osoby z problemem alkoholowym mogą ukrywać swoje uzależnienie, co pogłębia problem i może prowadzić do większych trudności w leczeniu.
Środowisko ekonomiczno-kulturowe ma ogromny wpływ na rozwój alkoholizmu. Czynniki takie jak ubóstwo, niskie wykształcenie, brak stabilności zawodowej, normy społeczne dotyczące picia alkoholu, kultura picia oraz doświadczenia rodzinne mają decydujący wpływ na to, jak i dlaczego niektóre osoby popadają w uzależnienie od alkoholu. Aby skutecznie zapobiegać alkoholizmowi, niezbędne jest podejmowanie działań zarówno na poziomie indywidualnym, jak i społecznym, w tym poprzez edukację, wsparcie psychologiczne, oraz zmiany w normach społecznych dotyczących picia alkoholu.