Termin cywilizacja informacyjna („johoka shakai”) pochodzi z Japonii. Został po raz pierwszy użyty w 1963 roku przez japońskiego socjologa Tadao Umesamo(12). Następnie upowszechniony został przez znanego futurologa Kenichi Koyame, w opublikowanej w 1968 roku książce „Introduction to Information Theory”(13). W Europie terminem „społeczeństwo informacyjne” zaczęto się posługiwać dziesięć lat później. Został użyty w raporcie Simona Nory i Alaina Minca z 1978 roku na temat „tendencji rozwoju systemów społecznych”(14). W Stanach Zjednoczonych pojecie to zyskało na popularności w latach osiemdziesiątych.
Po II wojnie światowej próbowano znaleźć termin adekwatnie określający proces transformacji społeczeństw II polowy XX wieku. Wysiłki te obrazuje tabela nr 2 zawierająca zestawienie nazw nadawanych zmianom cywilizacyjnym w okresie 1950 – 1996.
Tabela 2. Katalog terminów, za pomocą których próbowano określić transformacje cywilizacyjna społeczeństw po II wojnie światowej
Rok | Nazwa społeczeństwa | Autor |
1950 | Samotny tłum Człowiek posthistoryczny |
Reisman Seidenberg |
1953 | Rewolucja organizacyjna | Boulding |
1956 | Człowiek organizacji | White |
1958 | Merytokracja | Young |
1959 | Rewolucja edukacyjna Społeczeństwo postkapitalistyczne |
Drucker Dahrendorf |
1960 | Koniec ery ideologii | Bell |
1961 | Społeczeństwo przemysłowe | Aron |
1962 | Rewolucja komputerowa Ekonomia wiedzy |
Berkeley Machlup |
1963 | Nowa klasa pracująca | Mallet |
1964 | Globalna wioska Człowiek jednowymiarowy Era postcywilizacyjna Społeczeństwo usług Społeczeństwo technologiczne |
McLuhan Marcuse Boulding Dahrendorf Ellul |
1967 | Nowe państwo przemysłowe Rewolucja naukowo-techniczna |
Galbraith Richta |
1968 | Społeczeństwo informacyjne Podwójna ekonomia Neokapitalizm Społeczeństwo postmodernistyczne Technokracja |
Umesamo Averitt Gorz Etzoni Meynaud |
1969 | Wiek nieciągłości | Drucker |
1970 | Społeczeństwo skomputeryzowane Wiek postliberalny Kultura prefiguratywna Era technotroniczna |
Martin i Norman Kahn Mead Brzeziński |
1971 | Wiek informacji Compunifications Społeczeństwo postprzemysłowe |
Helvey Oettinger Touraine |
1972 | Społeczeństwo posttradycjonalne Świat bez granic |
Eisenstat Brown |
1973 | Nowe społeczeństwo usług | Lewis |
1974 | Rewolucja informacyjna | Lamberton |
1975 | Wiek środków komunikowania Mediokracja Trzecia rewolucja przemysłowa |
Philips Philips Stine |
1976 | Społeczeństwo przemysłowo-technologiczne Megacorp |
Ionescu Eichner |
1977 | Rewolucja elektroniczna Ekonomia informacji |
Evans Porat |
1978 | Demokracja antycypacyjna Naród sieciowy Republika technologii Społeczeństwo telematyczne Społeczeństwo okablowane |
Bezold Hiltz i Turoff Boorstin Nora i Minc Martin |
1979 | Wiek komputerowy Tysiąclecie mikro |
Detouzos i Moses Evans |
1980 | Mikro rewolucja Rewolucja mikroelektroniczna Trzecia fala |
Arge Forester Toffler |
1981 | Społeczeństwo informacyjne Rynek sieciowy |
Martin i Butler Dodrick |
1982 | Rewolucja Śródków komunikowania Wiek informacji |
Williams Dizard |
1983 | Państwo komputerowe Wiek genów |
Burnham Sylvester i Klotz |
1984 | Drugi podział przemysłowy Człowiek Turinga |
Piore i Sabel Bolter |
1996 | Społeczeństwo sieciowe | Castells |
Źródło: Goban-Klas Tomasz, Społeczeństwo informacyjne: szanse, zagrożenia, wyzwania., Warszawa 1996, s. 36
Społeczeństwo informacyjne wyraża się najogólniej w współdziałaniu dwóch czynników:
- ogromnego znaczenia informacji,
- możliwości do jej:
- wytwarzania,
- przechowywania,
- przekazywania,
- pobierania,
- przetwarzania,
- wykorzystywania.
Doświadczenie historyczne mówi, ze „kto ma wiedzę, ten ma władze”. Jeszcze do niedawna ludzkość nie dysponowała tak wielkimi jak dzisiaj możliwościami przetwarzania informacji. Połączenie rozleglej wiedzy z umiejętnością jej wykorzystania umożliwia cywilizacji ludzkiej przejście od ery materialnej do nowej ery – nie całkiem jeszcze rzeczywistej w naszym odczuciu, gdzie miejsce nadrzędnego dobra zajmie informacja.
Bliższa znajomość z literatura poświęcona zagadnieniom przewidywania rozwoju cywilizacyjnego społeczeństw nasuwa generalne wnioski:
- istnieje wielość alternatywnych propozycji w tym zakresie,
- w rożnych koncepcjach autorzy kładą nacisk na odmienne zagadnienia jako kluczowe dla cywilizacji ludzkiej.
Tematykę scenariuszy opisujących pozytywne i negatywne skutki transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego podzielić można na dziewięć podstawowych sfer życia społecznego i przewidywane implikacje nadejścia ery informacyjnej. Porównanie jej potencjalnych skutków pozytywnych i negatywnych umożliwia rzeczywista ocenę konsekwencji nadchodzącej „rewolucji informacyjnej”.
Tabela nr 3. Konsekwencje transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego w sferze polityki wewnętrznej.
POLITYKA WEWNĘTRZNA | |
SZANSE | ZAGROŻENIA |
wykształcenie sie „cyberdemokracji”, czyli demokracji bezpośredniej wykorzystującej zdobycze techniki | powrót ustrojów totalitarnych i państwowego monopolu informacyjnego |
SKUTKI POZYTYWNE | SKUTKI NEGATYWNE |
wzrost efektywności funkcjonowania urzędów państwowych | poczucie ograniczonej wolności i braku prywatności obywateli |
poprawa jakości kontaktów „obywatel-władza” oraz prezentacji polityki | poczucie „bariery technokratycznej” pomiędzy władza a społeczeństwem |
zwiększone korzyści dla obowiązkowych i rzetelnych polityków | wzrost fragmentacji polityki |
wzrost skuteczności podejmowania decyzji i planowania politycznego nowym metodom analizy danych | utrudnienie podejmowania decyzji wskutek wzrostu ilości informacji |
ułatwienie systemu zbierania podatków | podatność na zewnętrzne zakłócenia informacyjne |
brak możliwości wprowadzenia szczelnej cenzury i regulacji dostępu do fal radiowych i telewizyjnych |
Źródło: opracowanie własne, wykorzystano prace L.W. Zachera, Społeczeństwo informacyjne: aspekty techniczne, społeczne i polityczne, Warszawa 1992
Zestawienie powyższe wskazuje na przewagę pozytywnych skutków informatyzacji w sferze polityki wewnętrznej. Polepszy się poziom autoprezentacji polityków. Możliwość komunikacji dwustronnej „polityk – obywatel” zmusi obie strony do rzetelnej dyskusji. Rewolucja informacyjna udostępni społeczeństwu narzędzia umożliwiające wymuszanie na rządzących konkretnych odpowiedzi oraz egzekwowanie obietnic przedwyborczych. Zaowocuje to wzrostem aktywności politycznej. Parlament podzieli się władza ze społeczeństwem. Dzięki możliwości częstego organizowania referendum (nielimitowanego kosztami) ludzie współdecydować będą o losach swojego regionu, a nawet państwa. Jednocześnie wzmocni się poczucie „lokalnego patriotyzmu” a osłabia się więzy ogólnonarodowe. Wzrośnie obywatelska kontrola instytucji politycznych (administracji publicznej i samorządów lokalnych), oraz ich wydatków. Dzięki informatyzacji życia gospodarczego ograniczona zostanie „szara strefa”, coraz trudniej Będzie przeprowadzić nielegalne operacje finansowe. Różnorodność nowopowstających mediów uniemożliwi rządowa cenzurę informacji, a społeczeństwo wykształci metody obrony przed zbędnymi danymi. Sprawa dyskusyjna natomiast jest to, czy dostępność i mnogość informacji ułatwi, czy utrudni proces planowania centralnego.
Tabela nr 4. Konsekwencje transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego w sferze stosunków międzynarodowych.
STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE | |
SZANSE | ZAGROŻENIA |
wzrost możliwości współdziałania w skali międzynarodowej | ograniczenie suwerenności państw narodowych |
SKUTKI POZYTYWNE | SKUTKI NEGATYWNE |
komputerowe przekłady językowe pozwalające na lepsze międzynarodowe porozumienie | pogłębienie się luki technicznej, gospodarczej, cywilizacyjnej pomiędzy bogatymi i biednymi krajami |
zagrożenie autonomii kulturalnej państw Trzeciego Świata | |
destabilizacja równowagi militarnej przez możliwe fałszywe alarmy, wojny domowe, pojawienie sie nowych państw atomowych | |
powstanie nowych form międzynarodowego „infoterroryzmu |
Źródło: opracowanie własne, wykorzystano prace L.W. Zachera, Społeczeństwo informacyjne: aspekty techniczne, społeczne i polityczne, Warszawa 1992
Sadzimy, ze technika informatyczna znacznie ułatwi życie dyplomatom. Brak płynnej znajomości jeżyków obcych przestanie być bariera hamująca międzynarodowa karierę. Równocześnie wzrośnie zakres współpracy międzynarodowej. Istnieje jednak wiele realnych zagrożeń. Najpoważniejszym z nich wydaje się być pogłębienie się luki cywilizacyjnej miedzy państwami wysoko rozwiniętymi i bogatymi a reszta świata. Jednocześnie przestanie istnieć pojecie „państwa niezależnego” lub „państwa neutralnego”, liczba powiązań (głownie finansowych i politycznych) praktycznie uniemożliwi bierne uczestnictwo w strukturach międzynarodowych. Stopniowo Będzie zanikać kultura narodów, które nie osiągną sukcesu ekonomicznego. Pojawia się nowi „agresorzy”, zwiększy się liczba państw posiadających dostęp do technologii atomowych. Polityka międzynarodowa stanie się skomplikowana, a równowaga nietrwała.
Tabela nr 5. Konsekwencje transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego w sferze gospodarki i finansów.
GOSPODARKA I FINANSE | |
SZANSE | ZAGROŻENIA |
wzrost efektywności sterowania rynkiem | nadmierna wrażliwość i uzależnienie od systemów informatycznych |
SKUTKI POZYTYWNE | NEGATYWNE |
globalizacja i przyspieszenie handlu giełdowego | |
powstanie systemów umożliwiających funkcjonowanie wielkich transnarodowych korporacji oraz wzmacniających istniejący układ sil | |
wzrost efektywności zarządzania strategicznego, działań kierowniczych, administracyjnych i koordynacji działań | konieczność opracowania nowych metod zarządzania, adekwatnych dla nowych modeli struktur organizacyjnych |
skrócenie cykli produkcyjnych, poprawa gospodarowania środkami materiałowymi i technicznymi | wzrost wymagań dotyczących wykształcenia i efektywnej obsługi systemów zautomatyzowanych |
wzrost wydajności maszyn i urządzeń | |
konflikty społeczne na tle automatyzacji i robotyzacji | |
wzrost jakości wyrobów i usług, powiększenie palety dostępnych wyborów oraz wzrost jakości kompleksowej obsługi i informacji klientów | nadmierna standaryzacja wyrobów i usług |
bankowość lokalna jako zachęta dla obywateli do wykorzystywania większej liczby usług | zachęta dla deregulacji finansowej |
ułatwienie opłat i rozliczę | zbyt silne uzależnienie zakupów od systemów teleinformatycznych |
wzrost efektywności koordynacji działań komunikacyjno-transportowych w skali lokalnej i międzynarodowej | zwiększona wrażliwość międzynarodowego systemu bankowego |
ROLNICTWO | |
zmniejszenie luki cywilizacyjnej miedzy miastem a wsią | dalsza migracja ludności ze wsi do aglomeracji miejskich |
możliwość alokacji usług informacyjnych w regiony rolnicze | wzrost bezrobocia na wsi |
wzrost efektywności produkcji rolnej i obsługi kompleksowej rolnictwa |
Źródło: opracowanie własne, wykorzystano prace L.W. Zachera, Społeczeństwo informacyjne: aspekty techniczne, społeczne i polityczne, Warszawa 1992
Transformacja gospodarki w erze informacyjnej spowoduje najprawdopodobniej umiędzynarodowienie wszystkich dziedzinach życia gospodarczego. Spowoduje wzrost efektywności oraz przyspieszenie realizacji inwestycji finansowych. Ograniczanie negatywnych skutków informatyzacji umożliwi współistnienie zadowolonych konsumentów i odnoszących sukcesy ekonomiczne producentów. Możliwość analizowania czynników produkcji, stanu rynku międzynarodowego i możliwości finansowych pozwoli na zoptymalizowanie działalności gospodarczej i obniży stopię ryzyka. Informatyzacja oferuje również wiele rozwiązań dla rolnictwa. Jeśli jednak światu nie uda się uniknąć negatywnych konsekwencji wynikających z nadmiernego uzależnienia od systemów informacyjnych, czeka nas kolejna era ubezwłasnowolnienia ludzkości przez bezduszne maszyny.
Tabela nr 6. Konsekwencje transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego w sferze opieki zdrowia obywateli.
OPIEKA ZDROWOTNA OBYWATELI | |
SZANSE | ZAGROŻENIA |
poprawa stanu zdrowia społeczeństwa i przedłużenie średniego wieku życia oraz wzrost wiedzy specjalistycznej lekarzy | „dehumanizacja” opieki medycznej |
SKUTKI POZYTYWNE | SKUTKI NEGATYWNE |
zastosowanie systemów teleinformatycznych do wspomagania diagnostyki medycznej i do natychmiastowego dostępu do danych o pacjentach i lekach | możliwość wykorzystania danych o stanie zdrowia ludzi do celów pozamedycznych |
bezpośrednia wymiana informacji medycznej miedzy dowolnymi ośrodkami w dowolnym czasie i zakresie | zróżnicowanie dostępu do pomocy medycznej |
wzrost możliwości zapobiegania masowym zagrożeniom zdrowia oraz reakcji w nagłych przypadkach | poważne schorzenia zawodowe w przemyśle komputerowym |
„zdalne leczenie”, czyli korzystanie z diagnoz i zalecę lekarskich w domu za pomocą sieci teleinformatycznej | „technostres” – z powodu wszechobecności i dominacji techniki |
zwiększająca efektywność pomoc systemów eksperckich w diagnozowaniu i analizie kosztów | zbyt duże uzależnienie skuteczności leczenia od systemów informatycznych |
inteligentne karty zdrowia z zapisem pełnej historii choroby oraz „szpital na przegubie”, czyli urządzenie zalecające i kontrolujące zażywanie lęków przez pacjenta |
Źródło: opracowanie własne, wykorzystano prace L.W. Zachera, Społeczeństwo informacyjne: aspekty techniczne, społeczne i polityczne, Warszawa 1992
Medycyna jest jedna z najwolniej rozwijających się dziedzin naukowych XX wieku. W porównaniu z rozwojem nauk związanych z informatyka lub choćby odkryciami w genetyce, ostatnie stulecie tylko w niewielkim stopniu poprawiło możliwości leczenia i zapobiegania dręczących ludzkość chorób. Jednocześnie zdaje się zwyciężać pogląd, ze opieka nad zdrowiem jest prywatna sprawa każdego człowieka. Od społeczeństwa informacyjnego oczekuje sie, wiec znacznej poprawy skuteczności medycyny oraz powrotu do idei szerokiej opieki socjalnej obywateli. Możliwość natychmiastowego dostępu do pełnej informacji o pacjencie i ciągłego kontrolowania jego stanu zdrowia dzięki mikrochipom, pozwoli lekarzom na szybkie i efektywne leczenie. Jednocześnie pełny dostęp do wiedzy medycznej i wykorzystanie odkryć z innych dziedzin nauki pozwoli poszerzyć wiedzę i pokonać wiele gnębiących ludzkość schorzeń.
Tabela nr 7. Konsekwencje transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego w sferze stosunków pracy.
PRACA | |
SZANSE | ZAGROŻENIA |
ograniczenie kontaktów międzyludzkich i wzrost poczucia alienacji | |
SKUTKI POZYTYWNE | SKUTKI NEGATYWNE |
zmniejszenie rangi i zmiana ról menadżerów średniego szczebla | |
oszczędność pracy ludzkiej i jej intelektualizacja | podział pracy na zajęcia Madre i głupie |
polepszenie warunków pracy | bardziej nudna i wyspecjalizowana praca |
zmniejszenie bezrobocia poprzez tworzenie nowych zajęć oraz komputerowa kontrole zatrudnionych | zwiększenie bezrobocia poprzez stopniowa automatyzacje zajęć odtwórczych |
wzrost wydajności pracy i ułatwienia w pozyskiwaniu specjalistów | redukcja zatrudnienia w rolnictwie i przemysłach tradycyjnych |
wzrost znaczenia pracy na cześć etatu i pracy w domu | ograniczenie kontaktów międzyludzkich i wzrost poczucia alienacji |
minimalizacja kosztów utrzymania powierzchni biurowych i zmniejszenie absencji przez redukcje przejazdów do pracy | powiększenie się luki pokoleniowej i konfliktów społecznych |
wzrost ilości czasu wolnego |
Źródło: opracowanie własne, wykorzystano prace L.W. Zachera, Społeczeństwo informacyjne: aspekty techniczne, społeczne i polityczne, Warszawa 1992
Wielu futurologów przepowiada, ze rozwój nowoczesnych technologii i automatyzacja uwolni człowieka od pracy. Istnieje jednak niemało zagrożeń związanych ze sfera pracy w społeczeństwie informacyjnym. Ludzkość pozbawiona konieczności dbania o własne interesy (wyręczona przez maszyny) może utrącić impet gatunkowy i zatrącić sens istnienia. Wykorzystanie tanich i funkcjonalnych maszyn może przyczynić się do pojawienia się powszechnego bezrobocia. Jedyna szansa na rozwój ludzkości wśród powszechnej automatyzacji i informatyzacji jest wysoki i powszechny poziom wykształcenia oraz opiekuńcza polityka państwa wobec ludzi pracy.
Tabela nr 8. Konsekwencje transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego w sferze edukacji i wiedzy.
EDUKACJA I WIEDZA | |
SZANSE | ZAGROŻENIA |
wzrost wykształcenia ludzkości i możliwość rozwijania zainteresowań | wykształcenie sie wąskiej elity hamującej dostęp do wiedzy |
SKUTKI POZYTYWNE | SKUTKI NEGATYWNE |
wzrośnie zapotrzebowanie na wykształcona i elastyczna sile robocza | |
usprawnienie nauczania | przeładowanie informacyjne |
pojawi sie możliwość globalnej teleedukacji | groźba całkowitego zastąpienia nauczycieli przez systemy informatyczne |
wykorzystywanie komputerów do badan naukowych, dostęp do elektronicznych publikacji bez pośrednictwa bibliotek oraz koordynacja nabytków bibliotek | rozkwit ślepej wiary w decyzje komputera oraz zmniejszenie sie pędu do wiedzy i czytelnictwa |
egalitarność wiedzy demistyfikująca elitarne ekspertyzy | komputerowe fotomontaże umożliwiające niebezpieczne oszustwa |
udoskonalenie opracowania map, komputerowe mapy w środkach lokomocji oraz poprawa prognoz pogody | elektroniczne zanieczyszczenie zbyt wieloma sygnałami powodująca fałszywe odczyty instrumentów |
rozwój dziedzin wiedzy korzystnych społecznie | niesłuszne niska ocena pewnych typów wiedzy |
elektroniczna forma publikacji umożliwi ich modyfikacje w czasie rzeczywistym | ciągle modyfikacje utrudniają powoływanie sie na inne źródła |
fragmentacja wiedzy w miarę wzrostu ilości informacji | |
erozja kontroli praw autorskich |
Źródło: opracowanie własne, wykorzystano prace L.W. Zachera, Społeczeństwo informacyjne: aspekty techniczne, społeczne i polityczne, Warszawa 1992
Edukacja i ogromna rola, jaka spełnić może podczas transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego, wydaje sie być lekceważona przez większość współczesnych polityków. Dobre wykształcenie pozwoli odnaleźć się ludzkości w nowej rzeczywistości ery informacji, gdzie najbardziej poszukiwani będą specjaliści. Egalitarność wiedzy uniemożliwi elitom politycznym i ekonomicznym manipulowanie społeczeństwem. Niewykształceni staną się bezbronni wobec prawa, grup ekonomicznych i organizacji przestępczych. Rozwarstwienie społeczeństwa, oraz przyjęte kryterium skuteczności i użyteczności pracowników może doprowadzić do wykształcenia się wąskiej elity naukowców.
Tabela nr 9. Konsekwencje transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego w sferze jednostki i społeczeństwa.
JEDNOSTKA I SPOŁECZEŃSTWO | |
SZANSE | ZAGROŻENIA |
wyzwolenie ludzi przez zhumanizowane maszyny | dehumanizujące i izolujące człowieka interakcje z maszyna |
SKUTKI POZYTYWNE | NEGATYWNE |
zróżnicowanie wzorców życia wraz ze wzrostem różnorodności pracy i możliwości podróżowania | zmniejszenie możliwości dostępu do informacji przez jej prywatyzacje |
zanik znaczenia miejsca zamieszkania | kontrola i zmniejszenie zakresu prywatności |
zrównane role kobiet, mężczyzn i dzieci | skostnienie percepcyjne |
informatyczne wzmocnienia ludzkiego mózgu |
Źródło: opracowanie własne, wykorzystano prace L.W. Zahera, Społeczeństwo informacyjne: aspekty techniczne, społeczne i polityczne, Warszawa 1992
Erozja współczesnego systemu wartości oraz zmiany związane z przechodzeniem do nowego rodzaju struktury społecznej nie mogą pozostać bez wpływu na kondycje jednostek. Trudno dziś definitywnie ocenić, czy era informacji przyniesie ludzkości wolność czy zniewolenie. Sadzimy, ze siec informacyjna łączy ludzi i tworzy miedzy nimi specyficzna więź. Jednak wielu filozofów ostrzega przed tendencja do zamiany kontaktów bezpośrednich na telekomunikacje. Współcześni myśliciele i socjolodzy obawiają sie również całkowitego braku prywatności jednostki i przeniesienia sie wszystkich form aktywności ludzkiej do sieci informatycznej.
Tabela nr 10. Konsekwencje transformacji w kierunku społeczeństwa informacyjnego w sferze stosunków międzynarodowych.
EKOLOGIA | |
SZANSE | ZAGROŻENIA |
zahamowanie degradacji środowiska naturalnego | możliwości sztucznego zapewniania podstawowych potrzeb ludzkości obniża stopię zainteresowania ekologia |
SKUTKI POZYTYWNE | SKUTKI NEGATYWNE |
rozwój systemów informatycznych przeznaczonych do kontroli i monitorowania środowiska naturalnego | zbyt silne uzależnienie kwestii ekologicznych od systemów technicznych |
stosowanie map cyfrowych do analiz ekologicznych i analiz możliwych skutków katastrof ekologicznych | osłabienie „świadomości ekologicznej” społeczeństwa |
poprawa możliwości systemów zapobiegania katastrofom ekologicznym | |
międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony środowiska |
Źródło: opracowanie własne, wykorzystano prace L.W. Zahera, Społeczeństwo informacyjne: aspekty techniczne, społeczne i polityczne, Warszawa 1992
Ochrona przyrody jest dziedzina, w której współpraca międzynarodowa może przynieść całemu społeczeństwu ludzkiemu wielkie korzyści. Społeczeństwo informacyjne dysponować Będzie globalnymi analizami skutków katastrof ekologicznych, dlatego dziedzina ta najprawdopodobniej objęta zostanie szczególnym zainteresowaniem. Oczywiście, jeśli zrealizuje się optymistyczny wariant rozwoju ludzkości. Społeczeństwo podzielone przez finanse i wykształcenie będzie zbyt zajęte rozwiązywaniem własnych problemów, aby zająć się ochrona środowiska. Jednocześnie zwrócenie uwagi światowym dysydentom na pozytywne i negatywne konsekwencje rozwoju społeczeństwa informacyjnego pozwolą, być może uniknąć powyższych zagrożeń.
Liczba zmiennych, jakie należałoby uwzględnić w powyższej symulacji przekracza wielokrotnie dzisiejsze możliwości obliczeniowe ludzi i komputerów, dlatego analizując powyższe dane należy przyjąć wysoka granice błędu. Należy wziąć pod uwagę takie czynniki, jak stopień zaawansowania poszczególnych państw na drodze ku społeczeństwu informacyjnemu, a nawet ku demokracji, upowszechnienie technik teleinformatycznych, poziom kulturalny oraz stopię wykształcenia obywateli. Należy równocześnie pamiętać, ze transformacja nie musi przebiegać jednotorowo, społeczeństwa mogą realizować odmienne modele strategii techniczno-gospodarczej i polityki. Scenariusze dla krajów nie należących do czołówki dają się podzielić na trzy grupy(15):
- wstępnego okresu komputeryzacji i informatyzacji,
- okresu dyfuzji i upowszechnienia,
- okresu zmian jakościowych, modyfikacji i nowych zastosowań.
W wielu scenariuszach rozwoju społeczeństwa informacyjnego występują sprzeczne tezy, z podobnych przesłanek wyciągnięte zostają przeciwstawne sobie wnioski. Trudno wiec sformułować jednoznaczne odpowiedzi na pytania, które nurtują dziś intelektualistów:
- Jaki wpływ rewolucja informacyjna będzie miała na rynek pracy?
- Wzrośnie czy obniży się liczba miejsc pracy?
- Wzrośnie liczba zajęć skomplikowanych czy prostych?
- Jaki wpływ rewolucja informacyjna będzie miała na edukacje?
- Poprawi się czy pogorszy poziom i atrakcyjność nauczania?
- Jaki wpływ rewolucja informacyjna będzie miała na społeczności lokalne?
- Silniejsza będzie tendencja do centralizacji czy do decentralizacji?
- Jaki wpływ rewolucja informacyjna będzie miała na humanizacji życia społecznego i kontakty międzyludzkie?
- Powiększy czy zmniejszy sie odstęp pomiędzy państwami cywilizacyjnie i technicznie opóźnionymi a państwami pozostającymi w czołówce?
(11) Opisując możliwości rozwoju społeczeństwa informacyjnego używam terminów: scenariusz, prognoza oraz wizja. Scenariusz jest to szczegółowy plan zawierający dokładne wskazówki dotyczące realizacji i określające sposób zgrupowania układu społecznego. Prognoza jest to przewidywanie, zapowiedz czegoś, oparta na nieokreślonych danych, obliczeniach i objawach. Wizja jest to obraz fragmentu rzeczywistości utworzony przez twórcza wyobraźnie. Przedstawiane przeze mnie treści zawierają elementy charakterystyczne dla wszystkich powyższych terminów, dlatego tez w dalszej części pracy używam ich wymiennie, wybierając jednak najbardziej dopasowane do kontekstu. Znaczenie powyższych terminów zaczerpnięto ze „Słownika wyrazów obcych”, Warszawa 1980.
(12) przyp.aut. termin ten użyty został przez Tadao Uesamo w artykule na temat ewolucyjnej teorii społeczeństwa opartego na „przemysłach informacyjnych”, autorzy większości opracowań na temat „społeczeństwa informacyjnego” uważają, ze termin ten powstał w Stanach Zjednoczonych, swoje informacje czerpie z Instytutu Kultury Japońskiej przy Ambasadzie Japońskiej, niestety nie dotarłam do szerszych informacji o artykule.
(13) Koyama K., Introduction to Information Theory, Tokyo 1968.
(14) Goban-Klas Tomasz, Społeczeństwo informacyjne: szanse, zagrożenia, wyzwania., Warszawa 1996, s. 34.
(15) Zacher Lech, Wizje przyszłości świata, Warszawa 1996.