Zarówno socjologia jak i psychologia społeczna wyróżnia bardzo wiele definicji dotyczących grup społecznych. Poniżej wymienione zostały niektóre z nich.
„Najprostszą definicję grupy proponuje Rupert Brown; grupa istnieje, kiedy ludzie określają siebie jako członków, a jej istnienie uznane jest przez przynajmniej jedną inną grupę. (…) Natomiast Tajfel i Turner widzą grupę jako: zbiór jednostek postrzegających siebie jako członków tej samej kategorii społecznej, zaangażowanych emocjonalnie we wspólnej definicji siebie i w pewnym stopniu jednomyślnych co do oceny grupy, do której należą, i ich w niej członkostwa”.[1]
Stanisław Mika w swej książce „Psychologia społeczna” przedstawia definicje grupy społecznej kilku autorów. Cartwright i Zander definiują grupę społeczną jako zbiór jednostek pozostających ze sobą w pewnym stosunku, powodującym, że jednostki są od siebie wzajemnie zależne. Aby uniknąć tak szerokiej definicji, która umożliwia traktowanie jako grupy społecznej osób będących a teatrze na tym samym przedstawieniu, „wielu badaczy szczególnie których koncepcje wywodzą się z tradycji socjologicznej, stara się określić jaka jest istota tego stosunku między ludźmi prowadzącego do wzajemnej zależności, albo na czym polega ta wzajemna zależność.
Otóż takim charakterystycznym stosunkiem między ludźmi znajdującymi się w grupie jest wzajemna interakcja, zwana również niekiedy komunikowaniem się. Na ten aspekt sprawy zwraca uwagę G.C Homans. Definiuje on grupę jaką pewną liczbę osób, które komunikują się ze sobą wzajemnie w jakimś okresie czasu, przy czym jest ich wystarczająco niewiele: tyle, żeby każda osoba mogła się komunikować z innymi nie za pośrednictwem drugiego człowieka, ale bezpośrednio.
Niektórzy z socjologów, na przykład R.K Merton stwierdzają, że nie chodzi tu o jakąkolwiek interakcję, czy komunikowanie się, ale o interakcję występującą często, względnie długotrwałą, prowadzącą do identyfikowania się członków grupy z całą grupą. Te długotrwałe interakcje czy komunikowanie się sprzyjają wytworzeniu się u członków grupy poczucia odrębności w stosunku do innych grup oraz poczucia przynależności do własnej grupy. Na ten właśnie aspekt zwraca uwagę J. Szczepański, który definiuje grupę w następujący sposób: grupą społeczną jest pewna grupa osób (najmniej trzy) … i oddzielonych od innych zbiorowości zasadą odrębności. (…) Inni autorzy jak T. M. Newcomb czy M. Sherif zwracają w swych definicjach uwagę na to, że o grupie możemy także mówić wtedy, gdy pewna liczba ludzi przestrzega określonych norm lub je akceptuje”[2].
Jednak najwłaściwszym sposobem definiowania grupy, według Stanisława Miki, jest próba integracji różnych podejść, akcentujących te cechy, które odróżniają grupy od zespołu jednostek nie będącymi grupami.
Peter Hare sformułował następującą definicję grupy: „Aby o dwóch lub więcej osobach można było powiedzieć, że stanowią grupę, muszą być spełnione przynajmniej 4 warunki. Tak więc:
- między tymi osobami musi istnieć bezpośrednia interakcja
- osoby te muszą mieć wspólny cel
- w zbiorze jednostek stanowiących grupę musza istnieć normy
- w zbiorze tym musi istnieć struktura
Należy również dodać, że osoby te muszą mieć świadomość, że stanowią odrębną w stosunku do innych grupę osób.” [3]
Podobną definicję grupy społecznej podaje Norman Goodman. Jako grupę traktuje on „dwie lub więcej osób o poczuciu wspólnej tożsamości, między którymi dochodzi do strukturalnie uporządkowanych interakcji opartych na wspólnym zestawie oczekiwań co do zachowania partnera.”[4]
Carol K. Oyster w książce „Grupy” definiuje grupę „jako dwie lub więcej osób, które przyjmują na siebie role związane z zaangażowaniem w struktury grupowe, różnią się statusem; wchodzą we wzajemne interakcje; tworzą między sobą więzi o różnej sile (spójności); zgadzają się w zakresie podstawowych celów, jakie grupa ma zrealizować, przy czym nie wyrzekają się swoich celów osobistych; podlegają zmianom z upływem czasu i podporządkowują swoje postępowanie ustalonym przez grupę normom.”[5]
W dalszej części pracy jako grupę społeczną będziemy traktować zbiór jednostek, który charakteryzują następujące cechy:
- stosunki międzyludzkie (interakcje). Członkowie grupy w różny sposób oddziałują na siebie wzajemnie.
- Członkowie grupy spostrzegają siebie jako członków grupy.
- Grupa ma określone zamiary lub cele, które mogą nie być jasno sprecyzowane.
- Grupy posiada określone normy, to jest szczególny sposób postępowania, akceptowany i przestrzegany przez jej członków.
- role. Członkowie grupy przyjmują role, „czyli zestaw zachowań przypisanych danej pozycji lub stanowisku.”[6]
Grupa społeczna to zbiorowisko osób, które wchodzą w interakcje, dzielą wspólne cele, wartości lub normy, a także mają poczucie przynależności do danej jednostki społecznej. W ramach grupy rozwijają się specyficzne więzi, które wpływają na zachowanie jednostek, ich postawy oraz sposób myślenia. Z tego względu grupa społeczna stanowi jedną z podstawowych jednostek analizy w socjologii, jako że odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu zachowań i organizacji społecznych.
W teorii socjologicznej istnieje wiele definicji i klasyfikacji grup społecznych. Jednym z najważniejszych autorów w tej dziedzinie jest Georg Simmel, który wskazywał, że grupa społeczna jest czymś więcej niż tylko sumą jednostek – jest to układ relacji, w którym zachodzi wzajemne oddziaływanie między członkami. W kontekście grupy społecznej ważna jest więc nie tylko liczba osób, ale także jakość ich interakcji oraz więzi, które się między nimi tworzą.
Z kolei Émile Durkheim, jeden z pionierów socjologii, w swojej teorii solidarności zwrócił uwagę na to, że grupy społeczne pełnią istotną rolę w integracji społeczeństwa. W jego ujęciu, grupy społeczne mogą różnić się stopniem złożoności i formą solidarności, ale ich funkcją jest zapewnienie spójności społecznej i utrzymanie norm oraz wartości w ramach szerszej wspólnoty.
Grupa społeczna może przybierać różne formy, zależnie od charakterystyki interakcji, wielkości, struktury oraz celów. Jednym z podstawowych rozróżnień w ramach tej definicji jest klasyfikacja grupy na pierwotne i wtórne, którą zaproponował Charles Horton Cooley. Grupa pierwotna to mała, bliska grupa, w której członkowie utrzymują intymne, emocjonalne więzi. W takiej grupie, jak na przykład rodzina czy grono bliskich przyjaciół, interakcje mają charakter osobisty i długotrwały. Z kolei grupa wtórna, według Cooleya, to większa i bardziej formalna grupa, w której interakcje są mniej osobiste, a jej członkowie działają głównie w celu osiągnięcia konkretnych celów, takich jak organizacje, stowarzyszenia czy kluby zawodowe.
Inną ważną kategorią grupy społecznej jest grupa referencyjna, której koncepcję rozwinął Herbert A. Simon. Grupa referencyjna to zbiór osób, do którego jednostka się odnosi, porównując swoje wartości, zachowania czy postawy, choć niekoniecznie jest jej członkiem. Z kolei Max Weber, w kontekście swojej teorii działań społecznych, wskazał na rolę, jaką grupy nominalne odgrywają w społeczeństwie. Grupa nominalna to zbiór osób, które dzielą pewne cechy, ale nie mają ze sobą bezpośrednich interakcji. Przykładem grupy nominalnej mogą być wszyscy obywatele danego państwa.
Różne teorie socjologiczne wskazują na złożoną naturę grup społecznych. Z jednej strony grupy pełnią funkcje integracyjne i socjalizacyjne, umożliwiając jednostkom przyswajanie norm i wartości, z drugiej zaś stanowią przestrzeń do realizacji celów społecznych, wspierania działań jednostek oraz mobilizacji do działania. Dynamika tych grup, ich struktura oraz wpływ na jednostki są przedmiotem wielu badań socjologicznych i psychologicznych, które badają, jak grupy społeczne kształtują zachowania jednostek i organizacji społecznych.
[1] Peter Hartley, Komunikacja w grupie, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2000, s. 35
[2] Stanisława Mika, Psychologia społeczna, PWN, Warszawa 1981, s. 331 – 332
[3] Tamże, s. 332
[4] Norman Goodman, Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2001, s. 67
[5] Carol K. Oyster, Grupy, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2002, s. 51 – 52
[6] Tamże, s. 362