Przeformułowania ról płciowych w procesie zmiany społecznej

5/5 - (10 votes)

praca mgr z antropologii kulturowej

Proces zachodzenia zmiany w sytuacji kobiet przeanalizowała Jolanta Miluska w oparciu o dwa rodzaje społeczeństw: tradycyjne społeczeństwo ładu oraz społeczeństwo konfliktu.

W pierwszej kolejności opisała autorka sytuację kobiet w funkcjonalistycznym modelu społeczeństwa. Jest to społeczeństwo w stanie ładu, równowagi, którą ma zapewnić spełnienie wymogów funkcjonalnych, tj. odpowiedni rozkład ról społecznych, wzory instytucjonalne i kulturowe, zasady kontroli społecznej, itp. Stereotypy płci stają się wartością społeczną i kulturową, a realizowane przepisy ról płciowych stanowią warunek społecznego porządku oraz czynnik oceny społecznej i samooceny kobiet i mężczyzn. Ponadto wiedza o stereotypowo przypisanych rolach zwiększa prawdopodobieństwo zachowań zgodnych ze stereotypem. Działa tu mechanizm tzw. „samospełniającej się przepowiedni”, który wyjaśnia efekt utrzymywania się stereotypów płci i zwiększa realne różnice płciowe.

Socjalizacja i różne mechanizmy kontroli społecznej sprzyjają przyswojeniu tradycyjnych ról kobiecych i męskich. Ze względu na związek przepisów ról płciowych z życiowymi funkcjami kobiet i mężczyzn – macierzyństwem i ojcostwem – które je poprzedzają i określają, można przyjąć, że tradycyjne, patriarchalne, jak je określa autorka, społeczeństwo ładu jest społeczeństwem realizacji dychotomii płci.

Realizacja dualistycznego modelu męskości i kobiecości może w dłuższej perspektywie oznaczać sytuacje dla kobiet niekorzystne. Kobiety ograniczone do ról związanych wyłącznie z domem: rodzenie i pielęgnowanie dzieci, często czują się izolowane, zależne, ograniczone w swojej inicjatywie, a potrzeba zapewnienia rodzinie bezpieczeństwa i spokoju powoduje nadmierną kontrolę emocji. Drugi skutek podlegania stereotypom odnosi się do utraty możliwych obszarów kreowania tożsamości. Kobiety ograniczone do ról wyrażających orientację emocjonalną nie mają szansy na eksperymentowanie w innych niż prywatne obszarach działania.

W społeczeństwie konfliktu dominuje nierównowaga elementów strukturalnych; tworzą się nowe instytucje społeczne, nowe sposoby komunikowania się ludzi i następuje przeformułowanie przepisów ról, a dotychczasowe muszą przestać obowiązywać w sytuacji rozchwiania regulacyjnej funkcji uznawanych dotąd norm i wartości.

W społeczeństwie ładu dychotomia ról płciowych jest czynnikiem spójności społecznej, a stereotypy płci – wartością podtrzymującą tę spójność. Podczas gdy w społeczeństwie konfliktu powszechna staje się niezgoda co do zasadności dotychczasowych definicji grup płciowych, brak akceptacji istnienia stereotypów i uzasadnionych nimi przepisów ról płciowych.

Proces transformacji społecznej, zachodzący w społeczeństwie konfliktu, może wyrażać się kilkoma rodzajami zmian w zakresie ról płciowych, które polegają na: reewaluacji poszczególnych ról, redefinicji przepisów ról, ustaleniu nowego repertuaru ról, nie związanych bezpośrednio z płcią.

Przeformułowania w obrębie ról najlepiej wyraża koncepcja androgynii psychicznej, opisywana w nowym tzw. dwuczynnikowym modelu męskości i kobiecości. Następuje odejście od tradycyjnych poglądów o dymorfizmie płci (jednoczynnikowy model męskości i kobiecości) na rzecz przekonania, że odmienny jest zakres zróżnicowania obu płci w wymiarze społeczno-kulturowym, czy psychologicznym, a tzw. męskość czy kobiecość to tylko społeczne konstrukty (model dwuczynnikowy). Androgynia może chronić kobiety przed doświadczeniem konfliktu ról. Brak przywiązania do ról stereotypowo przypisanych kobietom powinien ułatwić wybór ról uznawanych za bardziej satysfakcjonujące niż tylko te, które wynikają z predyspozycji biologicznych. Nieprzypadkowo androgynię uważa się za korzystniejszą dla kobiet niż dla mężczyzn.

Bowiem przyswajanie cech i zachowań męskich stanowi dla kobiet dowód nadążania za wzorcem męskim i oznacza przyspieszony proces dojrzewania społecznego, który ułatwia im funkcjonowanie w świecie określonym męskimi standardami.


Miluska J., Przekształcenia ról płciowych a szanse kobiet, w: Humanistyka i płeć, t. I, Studia kobiece z psychologii, filozofii i historii, red. J. Miluska, E. Pakszysz, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1995.

Miluska J., Tożsamość kobiet i mężczyzn w cyklu życia, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1996.