Miesiąc: czerwiec 2014

Problematyka osobowości we współczesnej psychologii jest zagadnieniem centralnym. W badaniach nad osobowością poszukuje się wspólnych mechanizmów leżących u podłoża osobowości, a szczególnie u podstaw jej funkcjonowania.

Osobowość rozwija się od samego początku na gruncie pierwotnych mechanizmów popędowo – emocjonalnych, obejmujących takie stany, jak: pragnienie, głód, strach, przyjemność versus przykrość, których źródłem są określone doznania zmysłowe, płynące od bodźców z zewnątrz, jak i wewnątrz organizmu. Wszystkie te stany emocjonalno-popędowe, niezależnie od swojej specyfiki uwarunkowanej potrzebami jednostki, jakością bodźców czy też wywołującą je sytuacją, charakteryzują się zarazem specyficzną dla poszczególnych jednostek siłą, wielkością, szybkością, czasem trwania czy innymi cechami czasowymi zachowania.

W każdym społeczeństwie funkcjonują pewne mechanizmy, według których kształtuje się osobowość człowieka. Chodzi przy tym o takie wykorzystanie tych mechanizmów, aby służyły one realizacji ideału wychowawczego (Rataj M., 1979, s.22).

Osobowość człowieka jest dynamiczna i podlega nieustannemu rozwojowi. Istnieją czynniki, które kierują procesem tego rozwoju. Szczególną ich aktywność można zaobserwować u człowieka w okresie dorastania i w wieku młodzieńczym.

Czynniki rozwojowe są to mechanizmy wewnętrzne u człowieka, które uruchamiają tak ilościowy, jak i jakościowy proces rozwoju, a także mają wpływ na jego ukierunkowanie. To właśnie mechanizmy rozwoju stanowią przedmiot działania sił zewnętrznych czy wewnętrznych (Kunowski S., 1993, s.185).

Współczesna nauka wyróżnia trzy grupy czynników:

a.)wewnętrzne (geniczne),

b.)zewnętrzne (środowiskowe),

c.) czynniki osobowościowe (duchowe).

Pierwsza z grup obejmuje dziedziczność biologiczną, wrodzoność pewnych cech nabytych w czasie prenatalnym oraz stany somatyczne organizmu tak w zakresie zdrowej równowagi procesów fizjologicznych, jak również w obrębie zaburzeń pod wpływem stresu życia.

Drugą grupę stanowią wszelkie wpływy zewnętrzne środowiska zarówno niezamierzone, jak też i celowe. Niezamierzone wpływy pochodzą z biosfery, w której przebywamy (klimat, krajobraz przyrodniczy, zwierzęta, rośliny) oraz ze środowiska lokalnego (wieś, miasto) celowe natomiast oddziaływania płyną ze środowiska społecznego (rodzina, szkoła, Kościół) oraz kulturalnego (prasa, radio, telewizja oraz przekazy multimedialne związane z techniką komputerową). Wszystkie te wpływy otoczenia i czynników zewnętrznych wytwarzają cechy nabyte jednostki ludzkiej, wyrażające się w jej postawach wobec życia i ludzi, w opiniach i przekonaniach, w przyzwyczajeniach i nawykach.

Podstawę działania dla czynników zewnętrznych stanowi podatność człowieka na bodźce otoczenia fizycznego, jak obraz, dźwięk, zdarzenia, których jest on świadkiem oraz otoczenia społecznego, jak przykład, wzór postępowania, autorytet. Mniejsza lub większa podatność na wpływy zewnętrzne tworzy plastyczność rozwojową (Han-Ilgiewicz N., 1960, s.220), na którą składają się sugestywność, naśladownictwo i zwolennictwo, podporządkowujące człowieka autorytetowi i czynnikom środowiskowym. O ile dziedziczność pierwszej grupy czynników wewnętrznych jest stała, o tyle znów podatność na wpływy zewnętrzne i plastyczność rozwojowa dostosowują się do różnorodności czynników środowiskowych i tworzą nowy element nabywania zmiennego doświadczenia osobistego.

Trzecia, ostatnia grupa czynników mających wpływ na rozwój osobowości człowieka tworzy duchowość człowieka. Zjawiska duchowe są uznawane dziś przez wszystkie systemy współczesnego wychowania, chociaż zachodzą pewne różnice w ich ujmowania i interpretacji. Nie podlega jednak dyskusji fakt, że to właśnie czynniki osobowościowe duchowości wraz z ich rozumnością, wartościowaniem, wolnością, twórczością i religijną otwartością tworzą cechy gatunkowe człowieka (homo sapiens) i decydują ostatecznie o jego rozwoju, łamiąc i przeciwstawiając się konwergencji czynników wewnętrznych i zewnętrznych (Kunowski S., 1993, s.185 – 190).

             Powszechnie znana jest teoria czterech czynników pozostających we wzajemnych interakcjach, które wpływają na rozwój osobowości człowieka:

1)     wrodzone zadatki organiczne (anatomiczne i fizjologiczne)

2)     środowisko

3)     wychowanie i nauczanie

4)     własną aktywność człowieka (Chłopkiewicz M., 1987, s.149).

Wrodzone zadatki organiczne człowieka nie rozwijają się same przez się, lecz pod wpływem wielu czynników takich jak obcowanie z innymi ludźmi, wychowanie i nauczanie, własna aktywność człowieka. Ważna rola w kształtowaniu osobowości ludzkiej przypadka również środowisku zarówno w zakresie przekazywania wiedzy o świecie i jej interpretacji, jak kształtowania nawyków, wyobrażeń, odczuć itp. Dzięki środowisku osobowość ludzka gromadzi doświadczenie i kształtuje własną wrażliwość. Dzięki własnej aktywności człowieka rozwijają się jego zadatki organiczne, rozwijają myślenie, kształtują różnorodne kontakty ze środowiskiem. Wychowanie i nauczanie są równie ważnymi czynnikami kształtowania osobowości, jak poprzednio wymienione, a nawet zdaniem niektórych pedagogów – ważniejszym (Kobolewska J., 1972, s.47).

1. Braun-Gałkowska M.: Oddziaływanie obrazów przemocy na psychikę, „Ethos” 1997, nr 40.
2. Braun-Gałkowska M.: Wpływ telewizyjnych obrazów przemocy na psychikę, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1995, nr 6.
3. Braun – Gałkowska M.:Gry komputerowe a psychika dziecka. “Edukacja i Dialog” 1997, nr 9.
4. Chłopkiewicz M.: Osobowość dzieci i młodzieży. Rozwój i patologia. WsiP, Warszawa 1987.
5. Doroszewska J.: Pedagogika specjalna. Tom I, ZN im. Ossolońskich 1981.
6. Filipczuk H.: Rodzina a rozwój psychiczny dziecka. Nasza Księgarnia, Warszawa 1981.
7. Fontana D.: Psychologia dla nauczycieli. Wyd. Zysk i S – ka, Poznań 1995.
8. Fryc – Piętak D.: Mass media a zachowania seksualne. “Wychowawca” 1995, nr 6.
9. Gajda J., Juszczyk S., Siemieniecki B., Wenta K.: Edukacja medialna. Wyd. A. Marszałek.
10. Gerstmann S.: Osobowość. PZWSz, warszawa 1970.
11. Guthrie E. R.: Osobowość w świetle teorii uczenia się. Problemy osobowości motywacji w psychologii amerykańskiej. Wybór i opracowanie J. Reykowskiego, Warszawa 1964.
12. Hałaj J., Pietrzak H.: Psychologia społeczna w praktyce. WSP Rzeszów 2000.
13. Han-Ilgiewicz N.: Nieznośni chłopcy. Typy plastyczności psychicznej w diagnostyce szkolnej. Warszawa 1960, s. 220 ns.; M. Bates, Człowiek i jego środowisko (tłum. z ang.), Warszawa 1967.
14. Hołyst B.: Kryminologia, Warszawa 1989.
15. Hołyst B.: Kryminologia, Warszawa 1994.
16. Izdebska J.: Rodzina – dziecko – telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji. TRANS HUMANA, Białystok 1996.
17. Kiełtyka – Zając B., Góra K., Zając A.: Semiotyczno – ergonomiczne uwarunkowania konstruowania ekranowych i komputerowych komunikatów wizualnych. [W:] Nowoczesne media w kulturze, mauce i oświacie. Red. W. Strykowski, A. Zając, UAM w Poznaniu – WSP w Rzeszowie – TARR, Tarnów 1997.
18. Kobolewska J.: Środki masowego oddziaływania. CRZZ, Warszawa 1972.
19. Kołodziejska D.: Telewizja wpływa na rozwój dziecka. “Edukacja i dialog” 2002, nr3.
20. Kossowski P.: Dziecko i reklama telewizyjna. Wyd. Żak, Warszawa 1999.
21. Król T.: Wpływ telewizji na zachowania agresywne dzieci i młodzieży. “Psychologia i Rzeczywistość” 2003, nr 1.
22. Kunowski S.: Podstawy współczesnej pedagogiki. Warszawa 1993.
23. Kurski J.: Przepraszam, czy tu zabijają. “Gazeta Wyborcza” 1994, nr 283.
24. LaszkowskaJ.: Niebezpieczne gry z myszką. “Edukacja i Dialog” 2001, nr 4.
25. Nuttin J.: Struktura osobowości. PWN, Warszawa 1968.
26. Orlik J.: Prasa młodzieżowa na ryknku polskim, „Wychowawca” 2002, nr 6.
27. Porębska M.: Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości. WsiP, Warszawa 1982.
28. Przetacznik – Gierowska M., Makiełło – Jarża G.: Podstawy psychologii ogólnej. WSziP, Warszawa 1989.
29. Rataj M.: Szkoła – dzieci – rodzice. CRZZ, Warszawa 1979.
30. Reber A. S.: Słownik psychologii. Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2000.
31. Reykowski J.: O rozwoju osobowości. “Psychologia Wychowawcza” 1976, nr 3.
32. Robinson P., Tamosaitis N., Spear P., Soper V.: Cyberseks. Warszawa 1995.
33. Roszkiewisz I.; Psychologia rozwojowa dla rodziców. Młodszy wiek szkolny. Wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 1983.
34. Schneider H. J.: Zysk z przestępstwa. Warszawa 1992.
35. Sokół Z.: Międzynarodowe czasopisma młodzieżowe w Polsce (1990-1995), „Poradnik Bibliotekarza” 1997, nr 2.
36. Szewczuk W.: Psychologia. Zarys podręcznikowy. WsiP, Warszawa 1966.
37. Wiśniewski Cz.: Kształtowanie osobowości. “Edukacja i Dialog”, 1998, nr3.
38. Wroczyński R.: Pedagogika społeczna. PWN, Warszawa 1979.
39. Zając A.: Wychowawcze aspekty filmów animowanych emitowanych przez polskojęzyczną telewizję. [W:] Media w kulturze, nauce i oświacie. Red. W. Strykowski i A. Zając, UAM w Poznaniu – WSP w Rzeszowie – TARR, Tarnów 1996.
40. Ziemska M.: Rodzina a osobowość. Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1979.
41. Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN, Warszawa 1986.