Społeczeństwo podziemne. Wstępne założenia deklaracji programowej TKK NSZZ „Solidarność

1982 lipiec 28 – Wstępne założenia deklaracji programowej Tymczaso­wej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „ Solidarność ” „ Społeczeństwo pod­ziemne”

TKK poddaje pod szeroką społeczną dyskusję wstępne założenia dekla­racji „Społeczeństwo podziemne”:

1. Doświadczenia ośmiu miesięcy^[1] uczą, że walka o nasze cele wyma­ga powszechnego udziału społeczeństwa świadomego swych niezbywal­nych praw i zorganizowanego do długofalowego działania. Wojna władzy ze społeczeństwem trwa – zmienia się tylko taktyka. Dziś władze formalnie walczą zNSZZ „Solidarność”, faktycznie jednak, kwestionując porozumie­nia sierpniowe, godzą w podstawowe interesy społeczeństwa. Pod osłoną stanu wojennego likwiduje się zdobytą po Sierpniu niezależność organiza­cji, a dyspozycyjny sejm uchwala ustawy odbierające to, co uzyskaliśmy w okresie przedgrudniowym. Społeczeństwo pozbawione zostało możliwo­ści niezależnego działania i aktywnego kształtowania życia politycznego. Władze dążą do stworzenia porządku polityczno-prawnego, w którym ja­kiekolwiek niezależne działania społeczne będą niemożliwe. Wszystkie de­cyzje czy obietnice mają na celu jedynie zyskanie na czasie; władza spodzie­wa się, że społeczeństwo zmęczone walką o byt i pozbawione perspektyw zrezygnuje z programu reformy, pogodzi się z utratą podmiotowości.

TKK konsekwentnie stoi na stanowisku, że tylko ugoda społeczna umoż­liwi Polsce wyjście z obecnego kryzysu. Propozycje ugody zostały już przez związek, Kościół i różne grupy społeczne przedstawione. Odpowiedzią był mur milczenia. Władza żąda jedynie spokoju, czyli posłuszeństwa i pracy. Pracy w warunkach marnotrawstwa i wyzysku.

2. Naszym celem jest budowa społeczeństwa samorządnego – Samo­rządnej Rzeczypospolitej – zgodnie z programem przyjętym na I KZD

NSZZ „Solidarność”^[2]. W obecnej sytuacji dojść do tego celu możemy tylko przez ruch społeczeństwa podziemnego.

TKK wzywa do organizowania powszechnego ruchu oporu i tworze­nia społeczeństwa podziemnego. Ruch ten powinien objąć rozmaite ob­szary życia i aktywności społecznej. Wszystkie grupy i środowiska, mia­sto i wieś. Jest to podstawowym warunkiem jego siły, gdyż uniemożliwi władzy tworzenie i utrwalanie podziałów antagonizujących społeczeństwo. Podziemny ruch oporu musi zmniejszyć poczucie osamotnienia jednostki. Musi uczyć zbiorowego działania, umacniać świadomość, że tylko dzięki samoorganizacji i własnej inicjatywie możemy osiągnąć nasze cele. Musi ukazywać społeczeństwu tkwiącą w nim siłę.

3. Społeczeństwo podziemne powinno przede wszystkim:

• uniemożliwić działania władz zmierzające do rozbicia społeczeń­stwa,
• wykształcić zdolność samoorganizowania się i samoobrony,
• podnieść poziom kultury politycznej i przygotować społeczeństwo do życia w demokratycznej Polsce.

4. Ruch społeczeństwa podziemnego tworzą grupy zorganizowane w strukturach zakładowych i środowiskach zawodowych, w osiedlach bądź w kręgach przyjaciół. Charakter, zakres i formy działania każdej grupy za­leżą od jej możliwości.

5. Szczególną uwagę należy zwrócić na młodzież. Na niej, z natury naj­bardziej ofiarnej i bezkompromisowej spoczywa i nadal spoczywać będzie ciężar organizowania różnych form oporu. Masowy udział młodzieży w ru­chu społeczeństwa podziemnego będzie zapowiedzią naszego zwycięstwa.

6. Każdy uczestnik grupy powinien znaleźć możliwość działania w ra­mach społeczeństwa podziemnego. Jest w nim miejsce dla wszystkich, któ­rzy akceptują nasz program. W ruchu społeczeństwa podziemnego nie ma spraw małych i wielkich – liczy się suma postaw i działań świadczących o niezależności myśli, gotowości do pracy organizacyjnej czy niesienia pomocy potrzebującym. Liczy się konsekwencja, upór i odwaga w walce – gdy będzie ona konieczna.

7. Proponujemy następujące podstawowe kierunki działania w ruchu społeczeństwa podziemnego:

• organizowanie sekcji samopomocy dla represjonowanych, dla zwal­nianych z pracy żyjących w niedostatku, chorych i innych potrzebujących materialnego i moralnego wsparcia;
• organizowanie niezależnego obiegu informacji, działalność wydaw­nicza, poligrafia, kolportaż, akcje ulotkowe, demaskowanie celów propa­gandy władzy;
• organizowanie nauczania i samokształcenia: oświata niezależna i nie­zależny ruch naukowy, kursy dokształcające, uniwersytety robotnicze i lu­dowe, kluby dyskusyjne, wydawnictwa naukowo-szkoleniowe, kształcenie organizatorów i działaczy ruchu, biblioteki, stypendia i zasiłki dla młodzie­ży uczącej się, nauczycieli, twórców, zakładanie fundacji społecznych itp.;
• organizowanie akcji manifestujących istnienie oporu społecznego: obchody rocznicowe, plakaty, ulotki, udział w akcjach protestacyjnych pro­klamowanych przez regionalne ciała decyzyjne lub TKK;
• organizowanie działalności gospodarczej (spółdzielnie, warsztaty pracy) oraz wpływanie na procesy gospodarcze.

8. Społeczeństwo podziemne zwalcza fasadowe organizacje montowa­ne przez władze, organizuje bojkot środków oficjalnej propagandy, zebrań, dyskusji i imprez o charakterze politycznym lub propagandowym, prze­ciwstawia się postawom kolaboranckim. Społeczeństwo podziemne działa na rzecz rozwoju kultury narodowej, jednocześnie musi przeciwstawiać się dążeniom władz do jej jednostronnego wykorzystywania i instrumentalne­go traktowania. Szczególna odpowiedzialność ciąży więc na środowiskach literackich, dziennikarskich i naukowych, a granicę, gdzie zaczyna się ko­laboracja i działania sprzeczne z interesem narodowym, określać powinny środowiskowe kodeksy moralne.

9. Społeczeństwo podziemne powinno – poprzez naciski na władzę – tworzyć warunki przybliżające ugodę społeczną, a zarazem stopniowo zdobywać pozycje rozszerzające jego prawa społeczne i polityczne.

10. Ruch społeczeństwa podziemnego powinien być zdecentralizowany. Wszystkie ogniwa związku mają obowiązek podjęcia działań inspirujących i organizujących społeczeństwo podziemne. Funkcje konsultacyjno-koor- dynacyjne w regionach pełnią zakonspirowane regionalne ciała decyzyjne. Nadają one kierunek pracy, publikują w prasie podziemnej zalecenia, in­strukcje i odezwy programowe. Koordynację ogólnopolską zapewnia TKK.

11. Oczekujemy, że ruch społeczeństwa podziemnego stanie się dodat­kowym czynnikiem kształtującym sytuację międzynarodową zgodnie z in­teresem sprawy polskiej.

12. Proponowane działania stworzą ruch wspólnoty narodowej zjed­noczonej wokół idei „Solidarności”. Społeczeństwo podziemne stanowić będzie bazę dla działalności politycznej również w przypadku delegaliza­cji związku. Zapobiegnie załamaniu się społeczeństwa. Będzie wywierać stały nacisk na władzę, zagrozi jej pełną izolacją i zmusi do uznania faktu, że tylko droga porozumienia prowadzi do rozwiązania problemów, przed którymi stoi aktualnie Polska. Ruch społeczeństwa podziemnego stworzy niezbędne warunki skutecznej walki o cele bieżące – uwolnienie więźniów politycznych i internowanych, zakończenie stanu wojennego i reaktywo­wanie niezależnego ruchu związkowego – i o cel długofalowy – budowę Samorządnej Rzeczypospolitej.

Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” Zbigniew Bujak (Region Mazowsze) Władysław Frasyniuk (Region Dolny Śląsk) Władysław Hardek (Region Małopolska) Bogdan Lis (Region Gdańsk[i]) Eugeniusz Szumiejko (członek Prezydium KK)

Źródło: „Tygodnik Mazowsze”, 28 VII1982, nr 22

^[1] To jest od wprowadzenia stanu wojennego .

^[2] Pierwszy Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” odbywał się w dwóch turach: od 5 do 10 IX i od 26 IX do 7 X 1981 r. w Gdańsku. W czasie zjazdu wybrano krajowe władze związ­ku, wprowadzono poprawki do jego statutu oraz opracowano program. Zob. B. Kaliski, „Anty­socjalistyczne zbiegowisko”? I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”, Warszawa 2003; J. Holzer, Solidarność 1980-1981. Geneza i historia, Warszawa 1990, s. 263-289.