Miesiąc: lipiec 2019

Konstytucja Estonii, przyjęta w referendum 28 czerwca 1992 r., przewiduje w estońskim modelu ustrojowym faktyczną supremację jednoizbowego parlamentu – Riigikogu. Wybierane na czteroletnia kadencję 101-osobowe Zgromadzenie Państwowe uchwala m.in. nowe ustawy, ratyfikuje traktaty międzynarodowe, wybiera premiera i prezydenta (tego drugiego większością 2/3 głosów na 5 lat), może wprowadzić stan wyjątkowy. Zatwierdza sędziów Sądu Najwyższego spośród kandydatów przedstawionych przez prezydenta. Parlament decyduje o rozpisaniu referendum, udziela premierowi pełnomocnictw do sformowania gabinetu. Może przegłosować większością 51 głosów wotum zaufania, lub odmówić go, osobno, premierowi, rządowi i poszczególnym ministrom. Przewaga parlamentu nad prezydentem szczególnie widoczna jest w procesie tworzenia rządu i zmian w nim zachodzących. Zgodnie z Konstytucją prezydent nie może nie zaakceptować zmian personalnych w rządzie, może im się natomiast przeciwstawić, lub wymóc je, parlament, przegłosowując wotum nieufności dla danego ministra lub całego rządu. Wotum nieufności dla premiera lub rządu daje wprawdzie prezydentowi prawo do rozpisania przedterminowych wyborów, ale tylko na wniosek ustępującego gabinetu. Konstytucja daje prezydentowi prawo weta wobec ustaw uchwalonych przez Riigikogu, ale parlament może je odrzucić zwykłą większością głosów.

Wybory odbywają się zawsze w pierwszą niedzielę marca, co cztery lata. Wyjątek zrobiono w wypadku pierwszego wybranego w niepodległej Estonii parlamentu. W dążeniu do zapewnienia jak największej części społeczeństwa prawa posiadania własnych reprezentantów w Zgromadzeniu Państwowym, z góry postanowiono skrócić kadencję wybranego w 1992 r. VII Riigikogu do trzech lat. W 1995 bowiem roku, zgodnie z uchwalonym ustawodawstwem o obywatelstwie, część tych mieszkańców Estonii, która nie otrzymała jej obywatelstwa automatycznie (w chwili odzyskania niepodległości), mogła je już uzyskać. Było to wyraźne ustępstwo wobec mniejszości rosyjskiej.

Wybory w 1992 r. przeprowadzono jeszcze w oparciu o stare ustawodawstwo sowieckiej republiki (uchwała RN ESRS “O wyborach do Rady Najwyższej Estońskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej”; “Ordynacja wyborcza do RN ESRS”) i “Ordynację wyborczą do Riigikogu Republiki Estonii” z 1992 r. Nową ordynację uchwalono 7 czerwca 1994, a weszła ona w życie 11 lipca 1994 r. Na jej podstawie przeprowadzono wybory w 1995 r. i później, w 1999 r. (po wprowadzeniu istotnych poprawek jesienią 1998).

Ordynacja przewiduje wybory tajne, powszechne, bezpośrednie i równe. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, mającym ukończone 18 lat życia, kandydować mogą ci, którzy mają minimum 21 lat. Kraj podzielono na 11 wielomandatowych okręgów wyborczych (valimisringkonnad, piirkonnad).

Okręgi wyborcze

1. Tallinn: dzielnice Haabersti, Põhja-Tallinn, Kristiine
2. Tallinn: dzielnice Kesklinn, Lasnamäe, Pirita
3. Tallinn: dzielnice Mustamäe, Nõmme
4. Harjumaa (bez Tallina), Raplamaa
5. Hiiumaa, Saaremaa, Läänemaa
6. Lääne-Virumaa, Ida-Virumaa
7. Järvamaa, Viljandimaa
8. Jõgevamaa, Tartumaa (bez Tartu)
9. Tartu
10. Võrumaa, Valgamaa, Põlvamaa
11. Pärnumaa

Cztery okręgi ograniczają się do dwóch głównych miast kraju. W skład siedmiu pozostałych wchodzi 15 rejonów (rajoonide, maakonnad) – podstawowych jednostek administracyjnych.

Na każdy z okręgów przypada od 7 do 13 mandatów. Ich liczba zależy generalnie od liczby uprawnionych do głosowania. Im więcej uprawnionych, tym więcej miejsc do obsadzenia w parlamencie, przypadających na dany okręg. Ustala to, w ciągu pięciu dni od ogłoszenia wyborów, centralna Państwowa Komisja Wyborcza. Ustalenie obszaru okręgów wyborczych, a potem podział między nie mandatów poselskich, może mieć pośredni wpływ na rezultat wyborów. Wyłączenie stolicy z Harjumaa, i połączenie tego rejonu z innym – Raplamaa, nie było np. korzystne dla Rosjan, których sporo jest w miasteczkach rejonu Harju, natomiast w Raplamaa nie ma ich prawie wcale. Podobny efekt miało połączenie w jeden okręg rejonu Lääne (pewna liczba Rosjan, głównie w mieście Haapsalu) z, zamieszkałymi prawie w 100% przez Estończyków, wyspami Saare i Hiiu. Maksymalnie z jednego okręgu można wybrać 13 posłów. Z najbardziej zrusyfikowanego okręgu nr VI w 1995 r. wybrano 11 posłów. Cztery lata później, w związku z gwałtownym wzrostem liczby uprawnionych do głosowania, mandatów było 13. Więcej już jednak nie będzie, mimo, że spodziewać się można dalszego dynamicznego przyrostu liczby uprawnionych do głosowania (gł. oczywiście Rosjan).

Każdy okręg wyborczy podzielony jest na obwody wyborcze. Obwód wyborczy pokrywa się na ogół terytorialnie z najmniejszymi jednostkami samorządu i administracji – wiejskimi gminami, miasteczkami lub dzielnicami dużych miast. W każdym obwodzie jest jeden punkt wyborczy.

Przygotowują i przeprowadzają wybory: Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe komisje wyborcze i obwodowe komisje wyborcze. Członkowie PKW i komisji okręgowych wybierani są na 4-letnią kadencję. W skład siedmioosobowej centralnej komisji wchodzą: dwaj sędziowie wyznaczeni przez przewodniczącego Sądu Najwyższego, przedstawiciel przewodniczącego SN, przedstawiciel Państwowego Urzędu Kontroli, prokurator reprezentujący Prokuraturę Generalną, przedstawiciel Kancelarii Riigikogu oraz reprezentant Kancelarii Premiera.

Zmiany w podziale mandatów między okręgi wyborcze ‘95-’99

W wyborach w 1995 r. startować mogły partie polityczne, koalicje (np. zwycięski KMÜ), jak i niezależni kandydaci. Po zmianie ordynacji w listopadzie 1998, wykluczono możliwość rejestracji list wyborczych koalicji. Nazwa listy wyborczej musi odpowiadać dokładnie nazwie partii politycznej, która listę zgłasza do rejestracji. W 1995 r. nazwa mogła być dowolna i nie musiała się zgadzać z nazwą partii lub koalicji firmującej daną listę (np. Parem Eesti / Eesti Kodanik). Pewnym ograniczeniem, wynikającym z uchwalonego w 1994 r. “Prawa o Rejestracji Partii Politycznych” (weszło w życie dopiero po wyborach 1995) była konieczność posiadania minimum tysiąca członków przez partię, by została ona zarejestrowana. Na dodatek członkiem partii może być tylko estoński obywatel. Z tego powodu nie mogło w 1999 r. wystartować samodzielnie kilka partii (m.in. rosyjska RNP). Po otrzymaniu i rejestracji wszystkich list wyborczych, PKW układa listę krajową wszystkich kandydatów i listy dla poszczególnych okręgów (kandydat nie może startować w więcej, niż jednym, okręgu).

System wyborczy jest systemem proporcjonalnym i wykazuje pewne podobieństwa do modeli wyborczych w Niemczech i Finlandii. Opiera się na trzech rundach liczenia głosów o przydzielania mandatów i do prostych systemów nie należy. Łączy wybór kandydatów indywidualnie (bezpośrednio) z wyborem z list partyjnych. Ordynacja przewiduje trzy warianty zdobycia mandatu – i wyróżnia trzy typy mandatu: isikumandaad, nimekirjamandaad i kompensatsioonimandaad.

1. Najtrudniej jest zdobyć isikumandaad. Wybór bezpośredni ma miejsce, jeśli kandydat osiągnie wymaganą liczbę głosów w jego okręgu – tzw simple quota. Liczbę tę otrzymuje się, dzieląc wszystkie ważne głosy w okręgu przez liczbę mandatów przypisanych temu okręgowi. I tak np. w okręgu wyborczym nr I w 1995 r. simple quota wyniosła 5314,25 (42 514 ważnych głosów podzielone przez 8), a osiągnęło ją dwóch kandydatów, pozostawiając sześć pozostałych miejsc do obsadzenia w inny sposób. Wybór bezpośredni to jedyna możliwość znalezienia się w parlamencie kandydatów, których partie nie przekroczyły progu wyborczego 5 proc. (jeszcze się tak nie zdarzyło).

1. Kandydat może zdobyć miejsce w parlamencie, będąc wybranym na poziomie okręgu (nimekirjamandaad) – z listy okręgowej partii. Pod uwagę bierze się kandydatów tylko tych partii, które przekroczyły barierę 5% w skali kraju. Liczbę głosów oddanych na listę partii w danym okręgu dzieli się przez simple quota tego okręgu. Partia zdobywa tyle mandatów, ile razy suma zdobytych przez nią głosów przekroczy simple quota. Np.: partia X zdobywa w okręgu 11 957 głosów, a partia Y – 9 995 głosów. Simple quota wynosi 5 282.8. Jeśli przez nią podzielimy powyższe liczby głosów, to okaże się, że partia X zdobyła dwa mandaty (11 957 : 5 282.8 = 2.263), a partia Y jeden mandat (9 995 : 5 282.8 = 1.892). Mandaty otrzymują kandydaci z pierwszych miejsc okręgowej klasyfikacji partii (o kolejności decyduje liczba zdobytych przez nich głosów). Warunkiem dodatkowym jest wymóg zdobycia przez kandydata liczby głosów stanowiącej minimum 10% simple quota (w tym omawianym przykładzie musiałoby to być 528 głosów).
2. Teoretycznie najłatwiej uzyskać kompensatsioonimandaad. Kandydat wchodzi wówczas do parlamentu z listy krajowej partii (dotyczy to oczywiście tych list, które przekroczyły 5-proc. barierę). Sumuje się wszystkie mandaty w kraju, które nie zostały przydzielone według procedury nr 1 i 2, i dzieli się je między partie przy użyciu zmodyfikowanego dzielnika d’Hondta. Metoda ta szczególnie faworyzuje większe partie. Zdobywcy mandatu poselskiego w tym wariancie cieszą się na ogół mniejszą popularnością w społeczeństwie, a o ich wyborze decyduje faktycznie nie wyborca, a kierownictwo partii, układające listy krajowe ugrupowania.