Jako że, bezrobocie zmusza państwo do zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa socjalnego osobom pozbawionym pracy, ważna staje się definicja bezrobotnego określona ustawowo, która w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych ulegała częstym zmianom. Pierwszym aktem prawnym regulującym w Polsce kwestie związane z bezrobociem była Ustawa o zatrudnieniu z 29 grudnia 1989 roku, zgodnie z którą: „Bezrobotny – oznacza osobę zdolną do pracy i gotową do jej podjęcia w ramach stosunku pracy, pozostającą bez pracy i zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zamieszkania organie zatrudnienia, stopnia podstawowego, jeżeli:
a) nie pobiera emerytury,
b) nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) gospodarstwa rolnego,
c) nie prowadzi działalności gospodarczej lub nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu”[1].
Bezrobotny względem prawa
Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym i ekonomicznym, które dotyka jednostki i całe społeczeństwa, ale jego definicja i konsekwencje są ściśle regulowane przez prawo. Bezrobotny względem prawa to osoba, która spełnia określone kryteria prawne, różniące się w zależności od kraju, a często także od lokalnych przepisów. W Polsce status osoby bezrobotnej reguluje przede wszystkim Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Definicja osoby bezrobotnej
Zgodnie z polskim prawem, osoba bezrobotna to taka, która jest w wieku produkcyjnym (dla kobiet 18-60 lat, dla mężczyzn 18-65 lat), nie wykonuje pracy zarobkowej, nie prowadzi działalności gospodarczej, nie jest rolnikiem z gospodarstwem powyżej 2 hektarów przeliczeniowych oraz nie uczęszcza na studia dzienne. Istotne jest również, aby osoba taka była zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna i gotowa podjąć zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy.
Prawo przewiduje także wyjątki – osoba może być uznana za bezrobotną, mimo że wykonuje drobne prace lub uczy się w systemie wieczorowym lub zaocznym. Kluczowe jest jednak to, aby nie przekraczała ustalonych przez prawo progów dochodowych oraz była gotowa na podjęcie pracy w każdej chwili.
Rejestracja w urzędzie pracy i wynikające z tego prawa
Osoba, która spełnia powyższe warunki i zarejestruje się w urzędzie pracy, zyskuje status bezrobotnego i nabywa określone prawa. Najważniejszym z nich jest prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia, takich jak zasiłek dla bezrobotnych, którego wysokość i czas trwania zależy od wielu czynników, w tym od stażu pracy. Warunkiem uzyskania zasiłku jest udokumentowanie określonego okresu zatrudnienia i odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne.
Oprócz zasiłku, bezrobotni mają prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej, którą gwarantuje im rejestracja w urzędzie pracy. Oznacza to, że nawet osoby nieposiadające własnych środków na opłacanie składek zdrowotnych, mają dostęp do świadczeń medycznych finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ).
Ponadto, osoby bezrobotne mogą korzystać z różnych form wsparcia oferowanych przez urząd pracy, takich jak szkolenia zawodowe, staże, doradztwo zawodowe czy dofinansowania do rozpoczęcia działalności gospodarczej. Te narzędzia mają na celu aktywizację zawodową bezrobotnych i pomoc w powrocie na rynek pracy.
Obowiązki osoby bezrobotnej
Posiadanie statusu bezrobotnego wiąże się nie tylko z prawami, ale również z obowiązkami. Osoba zarejestrowana jako bezrobotna musi regularnie stawiać się w urzędzie pracy na wyznaczone spotkania, informować o wszelkich zmianach w swojej sytuacji życiowej i zawodowej oraz aktywnie poszukiwać pracy. Odmowa przyjęcia odpowiedniej oferty pracy lub udziału w programie aktywizacyjnym może skutkować utraceniem statusu bezrobotnego i związanych z nim przywilejów.
Ponadto, bezrobotny zobowiązany jest do informowania urzędu o każdej pracy zarobkowej, nawet krótkotrwałej, oraz o zmianie miejsca zamieszkania. Niezastosowanie się do tych wymogów może prowadzić do sankcji prawnych, w tym do utraty prawa do zasiłku.
Konsekwencje prawne i społeczne
Posiadanie statusu bezrobotnego wpływa nie tylko na sytuację ekonomiczną danej osoby, ale także na jej pozycję społeczną. Długotrwałe bezrobocie może prowadzić do wykluczenia społecznego, utraty kwalifikacji zawodowych oraz problemów zdrowotnych, w tym psychicznych. Z tego powodu prawo przewiduje różnorodne mechanizmy wspierające osoby bezrobotne w powrocie na rynek pracy.
W przypadku osób, które nie spełniają kryteriów formalnych (np. nie są zarejestrowane w urzędzie pracy), mogą one nie mieć dostępu do wielu form wsparcia, takich jak ubezpieczenie zdrowotne czy zasiłki. W takiej sytuacji mogą korzystać z innych form pomocy społecznej, ale nie będą one przysługiwać z tytułu bycia bezrobotnym.
Status osoby bezrobotnej względem prawa to nie tylko formalność, ale także istotny element systemu zabezpieczenia społecznego i polityki rynku pracy. Umożliwia on dostęp do świadczeń, wsparcia i programów aktywizacyjnych, ale jednocześnie nakłada na osobę bezrobotną określone obowiązki. Zrozumienie tych regulacji jest kluczowe zarówno dla osób poszukujących pracy, jak i dla instytucji wspierających ich w powrocie na rynek pracy.
[1] Ustawa o zatrudnieniu z dnia 29 grudnia 1989 r. (Dz. U. Nr 75 poz. 446)