Inne prace

Wybrane formy współpracy po roku 1989

W 1990 roku zarówno w Polsce jak i w Czechosłowacji odbyły się wolne i demokratyczne wybory samorządowe. Wyłonienie demokratycznych władz lokalnych stało się ważnym elementem we wzajemnych stosunkach. Dotychczasowe nieformalne kontakty działaczy opozycji demokratycznej po polskiej i czeskiej stronie mogły już przekształcić się w oficjalne kontakty. Symboliczne otwarcie i rozpoczęcie współpracy przez nowo wybrane samorządy nastąpiło 2 października 1990 roku. Doszło wtedy do spotkania Zarządu Miasta Cieszyna na czele z burmistrzem Janem Olbrychtem z 14 osobową grupą radnych z czeskiego Cieszyna , której przewodniczył starosta czesko-cieszyński Bohuslav Muroň. Podczas tego spotkania określono główne problemy i zadania rodzącej się współpracy obu miast. Intensywny ruch graniczny na przejściu w Cieszynie (ponad 20 mln ludzi rocznie), problemy komunikacyjne, handel uliczny, napływ ludzi i towarów oraz wzrost przestępczości wymogły szybkie zintensyfikowanie współpracy miast. Rozpoczęły się stałe i regularne kontakty nie tylko burmistrza i starosty , ale i przedstawicieli służb miejskich – policji, straży miejskiej i poszczególnych wydziałów urzędów miejskich. Spotkania te służyły wymianie informacji przy podejmowaniu różnych problemów miasta. Obie strony zaczęły sobie uświadamiać, że pracują w zasadzie dla jednego miasta, tyle tylko, że podzielonego granicą.

Najbardziej widocznym symptomem ewolucji w kontaktach obu miast stała się współpraca w sferze kultury. Spośród inicjatyw kulturalnych jakie zrodziły się na pograniczu polsko-czeskim w Cieszynie i Czeskim Cieszynie kilka ma charakter unikatowy i doskonale oddający cechy obu miast i ich mieszkańców. Jednym z takich przedsięwzięć jest Festiwal Teatralny „Na granicy”. Został on zainicjowany przez Solidarność Polsko – Czechosłowacką, cieszyński Dom Narodowy oraz czesko – cieszyńskie Forum Obywatelskie. Pierwszy festiwal odbył się 25 i 26 maja 1990 roku i w całości poświęcony był twórczości nowego prezydenta CSRS Vaclava Havla. W festiwalu brały udział teatry polskie, czeskie i słowackie. Przedstawienia odbywały się po obu stronach Olzy, a bilet na spektakle pełnił również rolę zaproszenia wymaganego wówczas przez władze CSRS od obywateli polskich chcących przekroczyć granicę. Festiwal faktycznie więc podnosił graniczny szlaban. Od 1990 roku festiwal wpisał się już na trwałe w kalendarz imprez kulturalnych, a jego znaczenie wykracza daleko poza Cieszyn i Czeski Cieszyn. W maju 1999 roku Festiwal Teatralny „Na granicy” został uznany za oficjalną imprezę kulturalną Grupy Wyszehradzkiej. Sens festiwalu wyraża jego hasło: „Poznajmy się wzajemnie”. Teatr stwarza tutaj możliwość poznania się przez sztukę istniejącą ponad podziałami i dążącą do usunięcia wszelkich nieporozumień i uwikłań jakie niesie „egzystencja na granicy”. Od 1993 roku na festiwalu przyznawana jest nagroda „Złamany szlaban”. Międzynarodowe jury premiuje spektakle o wysokich walorach artystycznych a zarazem urzeczywistniających ideę festiwalu czyli spotkanie i poznanie różnych kultur. Festiwal jest ważnym elementem w stosunkach polsko-czeskich ponieważ „wychodzi do ludzi”. Spektakle odbywają się nie tylko w Teatrze im. A. Mickiewicza w Cieszynie bądź w gmachu teatralnym w Czeskim Cieszynie, ale prezentowane są również na rynkach obu miast , w szkołach, a nawet na granicznym moście. Wszystko to sprawia, że Festiwal Teatralny „Na granicy” pomaga zrozumieć ludziom sąsiadów zza Olzy i ułatwia współpracę w innych dziedzinach.

Innym wydarzeniem kulturalnym , które łączy oba miasta jest coroczne Święto Trzech Braci. Jest to trzydniowy festyn, który nawiązuje do legendy o założeniu Cieszyna w 810 roku. W pierwszym dniu organizowane są pochody w historycznych strojach przez ulice Cieszyna i Czeskiego Cieszyna oraz spotkanie władz obu miast i mieszkańców na moście granicznym. Przez następne dwa dni Cieszyn i Czeski Cieszyn stają się jednym miastem, przez które przemierzają barwne korowody, odbywają się kiermasze handlowe i imprezy sportowe. Święto Trzech Braci jest imprezą dla wszystkich, każdy może dobrze się pobawić, czy to po polskiej, czy po czeskiej stronie. Święto to ma na celu zbliżenie do siebie mieszkańców obu miast we wspólnej zabawie. Przynajmniej na trzy dni w roku Cieszyn znów staje się jednym miastem.

Oprócz takich masowych imprez jak Święto Trzech Braci istnieje również wiele innych wydarzeń i imprez kulturowych, które łączą oba miasta. Można tu wymienić np. Cieszyńską Jesień Jazzową. We wrześniu i październiku każdego roku w klubach, kawiarniach Cieszyna i Czeskiego Cieszyna odbywają się koncerty muzyków i zespołów jazzowych. Również koncerty Dekady Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej odbywają się w salach koncertowych i kościołach po obu stronach granicy. Wszystkie te wydarzenia sprawiają, że pod względem kultury Cieszyn i Czeski Cieszyn są znów połączone w całość.

Pozytywne doświadczenia ze współpracy w dziedzinie kultury pokazały, że współpraca jest możliwa i należy ją rozszerzać.

W latach 1990-92 większość kontaktów polsko-czeskich opierała się na linii Cieszyn-Czeski Cieszyn. Pozostałe gminy po obu stronach granicy nie wykazywały takiej inicjatywy we wzajemnych kontaktach. Sytuacja zmieniła się dopiero w 1993 roku. Po polskiej stronie powstał Związek Komunalny Ziemi Cieszyńskiej (ZKZC) zrzeszający 12 gmin (aneks 1). Natomiast po stronie czeskiej powstały: Rada Regionalna d/s Współpracy i Rozwoju z siedzibą w Trzyńcu oraz Związek Komunalny Regionu Karwina. Rada Regionalna skupiła 14 gmin (aneks 2), natomiast Związek Komunalny 16 gmin (aneks 3).

Powstanie tych samorządowych organizacji dało nowy impuls stosunkom polsko-czeskim. Organizacje te bardzo szybko nawiązały ze sobą współpracę co doprowadziło do podpisania 23 marca 1993 roku w Czeskim Cieszynie „Porozumienia o współpracy”. Porozumienie wyrażało intencje wzajemnego współdziałania oraz wyliczało listę dziedzin gdzie współdziałanie powinno zaistnieć. Za najważniejsze zadania dla współpracy uznano sferę problemów związanych z przejściami granicznymi i sprawy związane z telekomunikacją.

Zadania postawione przed tymi samorządowymi organizacjami w „Porozumieniu o współpracy” udało się wykonać prawie w komplecie. Dzięki inicjatywom samorządowym u władz państwowych na Śląsku Cieszyńskim otwarto dwa nowe przejścia graniczne. W listopadzie 1993 otwarto przejście małego ruchu granicznego Jasnowice-Bukovec przekształcone w 1995 roku w przejście paszportowe, a w 1994 roku otwarto przejście paszportowe Leszna Górna-Horni Lisztna. W drugiej priorytetowej dziedzinie współpracy czyli w telekomunikacji działania były trudniejsze. Inicjatywy zmierzające do uruchomienia bezpośredniego połączenia telefonicznego między Cieszynem i Czeskim Cieszynem długo spotykały się z oporem różnych urzędników. Jednak udało się doprowadzić do jego powstania w czerwcu 1994 roku. Bezpośrednie połączenie między burmistrzem a starostą obu miast zapewnia szybki kontakt zarówno w sprawach bieżących jak i kryzysowych np. w wypadku zagrożeń ekologicznych. Nie udało się jednak spełnić drugiego postulatu polegającego na ustawieniu po obu stronach granicy telefonicznych aparatów wrzutowych, tak by połączenia między obu miastami mogły odbywać się jak w ruchu lokalnym.

10 stycznia 1996 w Kijovie na Moravie podpisana została nowa umowa rozpoczynająca nowy etap we wzajemnych stosunkach. W nowej umowie umieszczony został zapis o utworzeniu zespołu koordynacyjnego czyli formalnego podmiotu odpowiadającego za realizację programu zatwierdzonego przez ogólne zgromadzenie wszystkich wójtów, burmistrzów i starostów gmin należących do porozumienia. 15 lutego 1996 roku w Trzyńcu odbyło się pierwsze zebranie zespołu koordynacyjnego, na którym ustalono najważniejsze zadania na rok 1996. Skupiono się zwłaszcza na powołaniu w każdej gminie ośrodków informacji przygranicznej gotowych do wymiany informacji nt. kultury, sportu, turystyki itp. Zdecydowano również o wydaniu wspólnej mapy regionu zawierającej polską i czeską część Śląska Cieszyńskiego. Postanowiono także o wspólnym udziale w targach turystycznych i gospodarczych odbywających się w obu krajach. 2 października 1996 w Czeskim Cieszynie odbyła się promocja wspólnej mapy „Śląsk Cieszyński – Tešínské Slezsko”. Mapa stała się bardzo atrakcyjna szczególnie dla turystów, gdyż przedstawiała region w całości, a nie ucięty granicą jak poprzednie mapy. Mapa nie była jedyną wspólną publikacją. Spośród następnych można wymienić wspólne polsko-czeskie kalendarze imprez sportowych i kulturowych na Śląsku Cieszyńskim, czy materiały informacyjne o wzajemnej współpracy.

Intensywna współpraca obu stron doprowadziła do tego, że zaczęto myśleć o utworzeniu wspólnego euroregionu jako najbardziej sformalizowanej struktury współpracy.