WYNIKI WYBORÓW
688 punktów wyborczych w całym kraju otwartych było w niedzielę 5 marca od godz. 9 rano do 8 wieczorem. Przebieg głosowania obserwowała grupa obserwatorów ze Zgromadzenia Parlamentarnego OBWE z Norwegiem Are Naessem na czele. Frekwencja wyniosła w skali całego kraju 68,9% (na 791 957 uprawnionych do głosowania, do urn udało się 545 770). Największa była w wyborczych okręgach w stolicy, najniższa w, uważanym za twierdzę prawicy, mieście Tartu (patrz tabela).
Frekwencja wyborcza w poszczególnych okręgach
Tallinn: Haabersti, Põhja-Tallinn, Kristiine 58 993 42 861 72.7%
Tallinn: Kesklinn, Lasnamäe, Pirita 79 238 56 443 71.2%
Tallinn: Mustamäe, Nõmme 64 938 48 735 75.0%
Harjumaa, Raplamaa 86 590 60 147 69.5%
Hiiumaa, Läänemaa, Saaremaa 56 225 38 319 68.2%
Lääne-Virumaa, Ida-Virumaa 95 634 63 611 66.5%
Järvamaa, Viljandimaa 74 854 50 540 67.5%
Jõgevamaa, Tartumaa 63 700 42 488 66.7%
Tartu 64 261 41 745 65.0%
Võrumaa, Valgamaa, Põlvamaa 83 119 56 043 67.4%
Pärnumaa 64 405 44 838 69.6%
(Źródło: Riigi Teataja)
Przygniatające zwycięstwo odniosła, zgodnie z oczekiwaniami, postkomunistyczna koalicja Koond-Erakond Maarahva Ühendus (KMÜ). Zdobyła 32,23% głosów, przekraczając jako jedyne ugrupowanie, liczbę stu tysięcy zyskanych głosów (174 248). Oznaczało to wprowadzenie do Riigikogu 41 posłów. Drugie i trzecie miejsca zajęły (także postkomunistyczne) Reformierakond i Keskerakond, uzyskując zbliżone poparcie. Nieco więcej głosów dostała liberalna Partia Reform – 87 531 (16.19%). Zdobyła 19 miejsc w parlamencie. Centryści Savisaara zyskali tylko trzy mandaty mniej. Ich rezultat wyborczy to 14,17 proc. (76 634 głosy). Największe poparcie spośród list grupujących antykomunistów i prawicę zdobyła koalicja Isamaa/ERSP. Było to jednak aż cztery razy mniej, niż uzyskał zwycięski blok KMÜ, bo tylko 7,85% (42 493 głosy). W Riigikogu znalazło się tylko 8 posłów z tej listy. To prawie pięć razy gorszy wynik, niż trzy lata wcześniej. Wówczas Isamaa i ERSP, startując oddzielnie, wprowadziły do parlamentu 39 posłów. Zbliæony rezultat osiągnęły listy Umiarkowanych (Mõõdukad), MKoE! i Prawicowców. Wprowadzili oni, kolejno, sześciu, sześciu i pięciu, swoich kandydatów. Ci pierwsi zdobyli 5,99% poparcia (32 381 głosów), Rosjanie tylko jedną dziesiątą procenta mniej (31 763 głosy), a Parempoolsed otrzymali poparcie 27 053 wyborców (5,00%). Pozostałe dziewięć list nie osiągnęło wymaganego progu 5 proc. Najlepiej wśród przegranych spisała się prawicowa koalicja Parem Eesti/Eesti Kodanik, ale i im zabrakło sporo, bo ok. 7,5 tys. głosów (3,61%-19 529 głosów). Ponad 10-tysiźczne poparcie uzyskały jeszcze tylko Tuleviku Eesti Erakond (2,57%-13 907 głosów) i kryptokomunistyczna lista Õiglus (12 248 g³osów-2,27%). Inne ugrupowania uzyskały w sumie 3,97 procent poparcia (21 468 głosów), a kandydaci niezależni 0,27 proc.
Rozdział mandatów w VIII Riigikogu
LISTA WYBORCZA ZDOBYTE GŁOSY (%) MANDATY (%)
KMÜ 32.2 40.6
Reformierakond 16.2 18.8
Keskerakond 14.2 15.8
Isamaa/ERSP 7.9 7.9
Mõõdukad 6.0 5.9
Meie Kodu on Eestimaa! 5.9 5.9
Parempoolsed 5.0 5.0
Piętnastu posłów cieszących się największą osobistą popularnością znalazło się w parlamencie dzięki wyborowi bezpośredniemu (isikumandaadid), 34 wybranych zostało z list okręgowych (nimekirjamandaadid), a 52 dostało się do Riigikogu dzięki dobrym pozycjom na liście krajowej własnych ugrupowań (kompensatsioonimandaadid). Wśród piętnastki najpopularniejszych znalazło się 6 kandydatów KMÜ, w tym Arnold Rüütel, który zdobył indywidualnie najwięcej głosów w skali kraju – 17 189 (ponad trzy razy więcej, niż wynosiła w jego okręgu “kwota wyborcza”). Wymaganą liczbę głosów zdobyło także 6 reprezentantów Partii Reform, w tym jej lider Siim Kallas (czwarty w kraju) i jedyny w tym towarzystwie Rosjanin, Igor Gräzin. Pozostałe trzy mandaty pochodzące z wyboru bezpośredniego zdobyli liderzy swoich partii Savisaar (tuæ za Rüütelem-13 699 głosów) i Tarand z Mõõdukad (trzeci w kraju-11 422 głosy) oraz reprezentant Parempoolsed – Kaido Kama (szósty, z wynikiem 8225 głosów). Znaczący jest brak w tym gronie polityków Isamaa i ERSP, którzy przecież w dużym stopniu nadawali ton polityce estońskiej przez ostatnie trzy lata. W grupie kandydatów, którzy zdobyli mandat na poziomie okręgów wyborczych, dominowali, rzecz jasna, reprezentanci KMÜ. Jest ich 21, czyli ok. 2/3 ogółu. Siedem mandatów w ten sposób zdobyli przedstawiciele Keskerakond (m.in. Siiri Oviir i Tiit Made), cztery reprezentanci Partii Reform (m.in. Paul-Eerik Rummo). Trzydziesty w skali kraju pod względem poparcia był Tõnis Lukas (3 147 g³osów), a dwie pozycje za nim Siergiej Iwanow (4 093 g³osy). Byli jedynymi przedstawicielami Isamaa/ERSP i MKoE! w tej grupie. Natomiast jedynie dzięki wysokim lokatom na listach krajowych, do parlamentu weszli tak znani politycy, jak Mart Laar, Tunne Kelam, Jüri Adams (wszyscy Isamaa/ERSP), Ülo Nugis, Enn Tarto (Parempoolsed), Eiki Nestor (Mõõdukad), czy Ignar Fjuk (Reformierakond). W tej kategorii mandaty zdobyło: 14 przedstawicieli zwyciźskiego bloku (w wypadku Tõnu-Reida Kukka wystarczyło 98 głosów…), 9 członków Reformierakond, 8 z Partii Centrum, 7 osób z listy Isamaa/ERSP (najwięcej zdobył Tunne Kelam- 4335 głosów), po pięć osób z list Mõõdukad i MKoE! oraz czworo przedstawicieli Parempoolsed.
6646 głosów padło poza granicami kraju. Najwięcej w Kanadzie (18910, Szwecji (1656) i USA (1234). Zaledwie 9 w Szwajcarii, 13 na Ukrainie i 15 na Litwie. W sumie głosowano w 19 krajach. Sympatie polityczne estońska diaspora zdecydowanie skierowała ku prawicy (patrz tabela). 3898 głosów padło na Isamaa/ERSP , na listę Parempoolsed oddano głosów 448. W sumie, na ugrupowania prawicowe padło ponad 2/3 ogółu głosów. Z postkomunistów najlepszy wynik uzyskała Reformierakond, a zwycięzca wyborów – KMÜ, dostał tylko 7,1% “zagranicznych” głosów.
LISTA WYNIK OGÓLNY WYNIK ZA GRANICĄ
KMÜ 32.2% 7.1%
Reformierakond 16.2% 12.7%
Keskerakond 14.2% 2.5%
Isamaa/ERSP 7.9% 58.7%
Mõõdukad 6.0% 6.1%
MKoE! 5.9% 0.6%
Parempoolsed 5.0% 6.8%
Warto przyjrzeć się wynikom poszczególnych ugrupowań, i generalnie, opcji politycznych, w porównaniu z wyborami 1992 r. Nie zapominając o tym, że w ciągu trzech lat uprawnionych do głosowania przybyło o 16%.
Bezdyskusyjne jest przesunięcie się sympatii społecznych zdecydowanie w lewo. Zwycięska w 1992 r. Isamaa (22%) i piąta wówczas ERSP (8,8%) 3 lata później zdobyły razem zaledwie 8 procent (w mandatach 39 – 8). Postkomuniści, skupieni w 1995 w KMÜ, trzy lata wcześniej mieli 13,6% (a więc ponad dwukrotny przyrost poparcia). Stan posiadania powiększyła lewica z Keskerakond (w 1992, jeszcze pod szyldem Rahvarinne – 12,3%, w 1995 – 14,2%). Umiarkowanym, uczestniczącym w rządach w l. 1992-1995, nie pomógł lewicowy program – stracili prawie 4 proc. O skali frustracji społeczeństwa zmęczonego radykalnymi reformami świadczy wzrost poparcia dla b. partii komunistycznej – skok w ciągu trzech lat z 1,6% do 2,3%.
POPARCIE POLITYCZNE ’92 – `95
Na podstawie rezultatów moæna przyj¹ę, æe przesuniźcie sympatii na scenie politycznej nast¹pi³o bardziej z pozycji antykomunistycznych na postkomunistyczne, aniæeli z prawicowych na lewicowe. Dowodem na to nie tylko wynik Mõõdukad, ale teæ sukces postkomunistycznych liberałów (Partia Reform, część KMÜ). Porażkę poniosły też przecież te prawicowe ugrupowania, które, posiadając ciążące ku etatyzmowi programy gospodarcze, najbardziej szermowały antykomunistyczną retoryką. Na klęskę prawicy w 1995 r. musiał mieć wpływ fakt rozdrobnienia tej części sceny politycznej (o ile w 1992 były tylko 3 liczące się listy prawicowe, to trzy lata później było ich 3 razy tyle). Inna, istotna zmiana, jeśli porównamy wyniki wyborów, to bezdyskusyjna porażka i w konsekwencji faktyczny kres politycznej egzystencji populistów (vide monarchiści) i dużej części radykalnej prawicy.
WIELKI POWRÓT
Wybory 1995 r. zakończyły się wielkim sukcesem postkomunistów (podobnie jak w 1993 w Polsce, 1994 na Węgrzech i w Macedonii, a w tym samym roku w sąsiedniej Łotwie) Trzy listy, które osiągnęły najlepsze wyniki, reprezentowały te właśnie środowiska. W sumie, KMÜ, Reformierakond i Keskerakond, otrzymały poparcie ponad 2/3 głosujących (62.66% – 338 413 głosów). To trzykrotnie więcej, niż w 1992. Wpływ na to miała nie tylko mobilizacja populistycznego elektoratu i zmęczenie społeczeństwa rządami prawicy, ale także doskonały wynik Partii Reform, która zagospodarowała większość liberalnego elektoratu. Jeśli dodamy do tego prawie 6 proc. poparcia dla, także mających w części komunistyczny rodowód, Umiarkowanych, to okazuje się, że Estończycy masowo zagłosowali za powrotem do władzy, tym razem już w niepodległym kraju, b. działaczy partyjnych i nomenklatury rządzącej w latach 1989-1992.
Poparcie dla postkomunistów (w %) – okręgami wyborczymi
| lista | I-III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI |
| KMÜ | 25.1 | 29.4 | 35.5 | 30.4 | 47.2 | 44.9 | 18.4 | 40.2 | 41.6 |
| Reformierakond | 23.4 | 16 | 22.2 | 10.4 | 10.9 | 9.2 | 18 | 6.6 | 15.7 |
| Keskerakond | 15.2 | 11.6 | 16.5 | 24 | 14.6 | 9.1 | 9.7 | 6.2 | 14.9 |
| Mõõdukad | 4.3 | 20.6 | 8.1 | 4 | 3.1 | 3.7 | 16.3 | 2.1 | 3.8 |
| razem | 68 | 77.6 | 82.3 | 68.8 | 75.8 | 66.9 | 62.4 | 55.1 | 76 |
Narodowi postkomuniści poparcie najwyższego rzędu (ponad 3/4 głosujących) uzyskali w zachodniej części Estonii (z wyjątkiem stolicy – tam 68%), czyli 8 rejonach (rajoonide): Harjumaa, Raplamaa, Hiiumaa, Saaremaa, Läänemaa, Järvamaa, Viljandimaa, Pärnumaa. W każdym z 11 okręgów wyborczych, spośród b. komunistów, najlepsi byli dawni aparatczycy i kołchozowa nomenklatura z bloku KMÜ. Zbliżone do nich poparcie miały inne postkomunistyczne ugrupowania w stolicy (Partia Reform) i Tartu (Partia Reform i Umiarkowani). Tylko w dwóch przypadkach (okr.nr VI i nr VII) lepsza od Reformierakond była Keskerakond. Generalnie czwarta, najsłabsza, lista Mõõdukad, najlepszy wynik uzyskała w okr. IV (Harjumaa, Raplamaa), gdzie była druga wœród postkomunistów, i w okr. IX (Tartu), gdzie wyprzedziła “centrystów”.
KOOND-ERAKOND MAARAHVA ÜHENDUS
/Sojusz Partii Koalicyjnej i Ludu Wiejskiego/
Koalicja KMÜ otrzymała ponad 32 proc. poparcia. Prawie 1/5 wszystkich głosów oddanych na ten blok to zasługa mieszkańców stolicy. Najwięcej, bo ponad 20 tysięcy głosów, oddali na listę mieszkańcy okr. nr VII (w rejonie Viljandi – 14 493 głosy!) i Pärnumaa (22 544 głosy!). Najmniej do wygranej sojuszu Vähiego i Rüütela przyczynili się mieszkańcy Tartu – trochę ponad 7,5 tys. głosów. W pozostałych okręgach zysk postkomunistów rozłożył się stosunkowo równo – każdy z nich dał ok. 10 proc. do ogólnokrajowego wyniku. Postkomuniści z KMÜ przegrali pierwsze miejsce tylko w stołecznym okręgu II.
Twierdzą wpływów KMÜ okazały się rejony Viljandi i Järva, gdzie niedużo brakowało postkomunistom do większości bezwzględnej. Bezkonkurencyjny w rejonie Järva okazał się Ants Käärma, poseł Związku Wiejskiego, długoletni członek KPE. Na liście krajowej dopiero 24-ty, otrzymał w rolniczym rejonie 5551 głosów, czyli 2/3 całego poparcia dla miejscowej listy KMÜ. Mniejszym poparciem cieszył się w skali okręgu zwycięzca wyborów w rejonie Viljandi – Raoul Üksväräv. Lider EPPE, zdobywając ponad 4,5 tys. głosów, znalazł się wśród zdobywców mandatu z poziomu okręgu. Z okręgu tego do Riigikogu weszli jeszcze z listy KMÜ Jaak Allik i Ilmar Mändmets. Prawie 45% poparcia otrzymał blok Rüütela w okręgu VIII, a szczególnie w jego pó³nocnej części – rejonie Jõgeva (œrodkowo-wschodnia Estonia). Z 10 startujących tam kandydatów koalicji do parlamentu weszła połowa. Bezkonkurencyjny okazał się Villu Reiljan (MRE), którego 6800 głosów pozwoliło na zdecydowane pokonanie wszystkich rywali (drugi był Nugis z Parempoolsed – 2940 głosy).
Nieco ponad 40 proc. zdobyli postkomuniści w okręgach X i XI. Jeśli chodzi o ten pierwszy (p³d.-wsch. Estonia: rejony Võru, Valga i Põlva), to zwycięstwo mogą zawdzięczać jednej osobie – Arnoldowi Rüütelowi. Na 22 544 g³osy dla KMÜ, 17 189 było oddanych na lidera MRE! Szczególnie wart podkreślenia jest równy rozk³ad g³osów w 3 rejonach (po ponad 5 tys.). By³ to oczywiście najlepszy wynik indywidualny w kraju. W okręgu tym mandaty zdobyli takæe, startuj¹c z listy KMÜ, jako jedyni z Põllumeste Kogu – Eldur Parder i Ülo Peets. Sojusz partyjnych technokratów i kołchozowych dyrektorów zwyciężał jeszcze w Pärnumaa (okr. nr XI), okr.III, IV, V, VI i IX. Stosunkowo najciężej przyszło wygrać w części Tallina (okr.III) i w zrusyfikowanej płn-wsch Estonii (okr.VI). W pierwszym wypadku niewiele gorsza okazała się Reformierakond, w drugim (rejony Lääne-Viru i Ida-Viru) głównym rywalem była Keskerakond.
W okręgu nr I zdecydowaną “lokomotywą” wyborczą listy KMÜ był Andrus Öövel. Działacz Partii Koalicyjnej zdobył 62,5% poparcia, jakim mieszkańcy płd Tallina obdarzyli postkomunistów, i został wybrany do parlamentu bezpośrednio. Problemów z wejściem do parlamentu nie mieli liderzy Maaliit – Arvo Sirendi (okr. IV) i Koonderakond – Tiit Vähi (okr. II). Ten drugi, zdobywając ponad połowę głosów oddanych na KMÜ w centrum Tallina, znalazł się w czołówce najpopularniejszych polityków stolicy. Z kolei zaskakujące zwycięstwo w prawicowym raczej Tartu było zasługa Reina Järlika, byłego działacza Zielonych. Przegrał tylko z Saavim (Reformierakond), a głosy oddane na niego stanowiły ponad połowę całej zdobyczy KMÜ w tym mieście.
Najwięcej swoich ludzi, 19, z listy KMÜ, do parlamentu wprowadziła Partia Koalicyjna, głównie z terenów uprzemysłowionych, miejskich i raczej z północnej części kraju. 10 przedstawicieli wprowadził Maaliit, 6 – Maarahva Erakond, 4 – EPPE, 2 – Põllumeste Kogu. Dwudziestu trzech w sumie postkomunistów z partii wiejskich wybrali głównie mieszkańcy Estonii œrodkowej i po³udniowej.
Poparcie wyborców dla Koond-Erakond Maarahva Ühendus
ponad 50% 30% – 40 % poniżej 20%
40% – 50% 20% – 30%
REFORMIERAKOND
Postkomunistyczni zwolennicy liberalizmu skupieni w Partii Reform uzyskali poparcie ponad 16% wyborców (87 531 głosów). Przede wszystkim głosowali na nich mieszkańcy stolicy – w tallińskich okręgach wyborczych Kallas i spółka przegrali minimalnie z niekwestionowanym zwycięzcą wyborów – koalicją KMÜ. Ponad 23 proc. elektoratu stolicy miało odpowiednie przełożenie na wynik ogólny (tallińczycy oddali ok. 1/3 wszystkich głosów, które padły w całym kraju). Reformierakond zwyciężyła w okr. wyb. nr I (dzielnice Haabersti, Põhja-Tallinn, Kristiine) i nr II (dzielnice Kesklinn, Lasnamäe, Pirita). To były jedyne dwa wypadki w skali kraju, w których pierwszej pozycji nie zajął KMÜ. Wybory ’95 w okr. nr I to popis jednego człowieka – Siima Kallasa. Przewodniczący partii dostał 10 459 głosów, 7 pozostałych kandydatów z tej listy, w sumie, 399. W drugim stołecznym okręgu świetnie wypadł Uno Mereste – poseł od 1992 r., który tuæ przed wyborami opuścił szeregi Mõõdukad. Głosowało na niego 10 806 wyborców (przy ok. 12,5 tys., które padło na Reformierakond), i podobnie jak Kallas, uzyskał isikumandaad.
Dobry, ponad 20-procentowy, wynik w okręgu nr V również był zasługą jednego polityka. Andres Lipstok zapracował na ¾ całego dorobku jego partii w trzech rejonach zachodniej Estonii, bijąc na głowę nie tylko kolegów z listy, ale wszystkich przeciwników. Dzięki dobrym miejscom na liście krajowej mandaty zdobyli także Jürgen Ligi i Daimar Liiv (przy zaledwie 181 głosach!).
Słabiej wypadli liberałowie w rolniczych okręgach IV, VII i VIII oraz w zrusyfikowanym VI. W tym ostatnim z drugiej pozycji wypchnęła “reformistów” Partia Centrum. 10,4% i tak należy uznać za niezły rezultat, jeśli weźmie się pod uwagę duży procent głosujących Rosjan i kłopoty związane z transformacją gospodarczą. Jednocyfrowy wynik zanotowali postkomuniœci na wschodzie kraju. W okręgu VIII (Jõgevamaa, Tartumaa) 9,2% pozwoliło, przy dominacji agrarystów Rüütela, wejœę do parlamentu tylko Ignarowi Fjukowi, i to z listy krajowej. Najmniej zwolenników miało ugrupowanie Kallasa w okręgu nr X. Zagłosowało tam na nich tylko 6,6% wyborców, a do parlamentu wszedł tylko, na 11 kandydatów Reformierakond, jeden – Toomas Vilosius.
Generalnie, taktyka wyborcza “reformistów” polegała na wystawianiu w każdym okręgu jakiegoś popularnego polityka, który “pracował” na wynik partii. Największe wpływy Partia Reform miała w dużych miastach i na zachodnim wybrzeżu (Pärnumaa, Läänemaa). Dobry rezultat był wynikiem zagospodarowania przez nią elektoratu o poglądach liberalnych, wolnorynkowych, nie chcącego w dużym stopniu głosować na prorynkową prawicę. Atutem Reformierakond był jej krótki staż na scenie politycznej i popularność niektórych jej członków. Unikając dyskusji na temat postkomunizm – antykomunizm, przyciągała tych wyborców, którzy kwestii politycznego rodowodu nie traktowali jako istotnej.
KESKERAKOND
Pozycję ugrupowania nr 3 wśród postkomunistów, a nr 2 na estońskiej lewicy, zajęła Partia Centrum (14,17% – 76 634 głosy – 16 mandatów). Wybory pokazały także, że Keskerakond jest tą estońską partią, która cieszy się największą popularnością wśród Rosjan. Stad najlepszy wynik – 24 proc., uzyskany w okr. nr VI. Dwunastu kandydatów (w tym 2 Rosjan) dostało ponad 15 tys. głosów. Z tego sam Savisaar 13 699. Był to drugi w skali kraju wynik indywidualny, a lider partii zdobył isikumandaad. O tym, że to głosy rosyjskie w dużej mierze wpłynęły na dobry wynik Keskerakond, a szczególnie jej lidera, cieszącego się wśród Rosjan tradycyjnie dużą popularnością, świadczą rezultaty głosowania w “rosyjskiej” części okręgu – Ida-Virumaa. W szczególnie zrusyfikowanych miastach: Kohtla-Järve, Narvie i Sillamäe, Keskerakond zdobywała, odpowiednio, 21,2 proc., 35,2 proc., 34,2 proc. W Narvie zwyciężyła, wyprzedzając minimalnie komunistów z listy Õiglus, w dwóch pozosta³ych miastach przegrała tylko z listą bloku rosyjskiego. W Kohtla-Järve i Narvie ponad 90 proc. poparcia dla Partii Centrum to były głosy oddane na Savisaara. Około 15 proc. partia Savisaara zdobywała w stolicy (15,2%) i na zachodnim wybrzeżu i wyspach (okr. V – 16,5%, okr. XI – 14,9%). W Tallinie mandaty z list okręgowych zdobyli Siiri Oviir, Liina Tõnisson i Arvo Haug. Pozostałych posłów z ramienia Partii Centrum wybrano w okręgach: piątym (1), jedenastym (2), siódmym (1), dziewiątym (2), dziesiątym (1) i czwartym (1).
MÕÕDUKAD
Umiarkowani cieszyli się w kraju poparciem 6 proc. Tylko w dwóch okręgach w płn-zach Estonii (z wyjątkiem Tallina) zyskali poparcie ponad tę średnią. Świetny wynik (20.6% – druga pozycja, za KMÜ) w rejonach Harju i Rapla to zas³uga lidera partii. G³osowanie w tym okrźgu na Mõõdukad oznacza³o faktycznie oddanie g³osu na Andresa Taranda. Jednego z najpopularniejszych polityków w kraju, w chwili wyborów zreszt¹ premiera Estonii. Na prawie 12,5 tys. głosów oddanych na Umiarkowanych, 11 422 głosy to zysk Taranda. Premier zarobił więc dla swojej partii 92% poparcia w tym okręgu i zdecydowanie wygrał tutaj wybory. Był to trzeci indywidualny wynik w kraju, który faktycznie zapewnił socjaldemokratom miejsca w parlamencie.
Poparcie dla Mõõdukad
powyżej 20% 5%-10%
10%-20% poniżej 5%
8,1 proc. poparcia zyskała lista socjaldemokratów w okręgu nr V (Saaremaa – 10,5%, Läänemaa – 6,1%, Hiiumaa – 4,9%). Blisko 2/3 głosów sympatyków partii padło na Vambo Kaala, i tylko on spośród 7 “umiarkowanych” wszedł z tego regionu do parlamentu.
Najs³abszy wynik uzyska³a lista socjaldemokratów w p³d-wsch czźœci kraju. W okrźgu X (Võrumaa, Valgamaa, Põlvamaa) spektakularną klęskę poniosła Marju Lauristin – tylko 604 głosy i dopiero 12 lokata w okręgu.
Pozostali pos³owie Mõõdukad wchodzili ze sto³ecznych okrźgów nr I i II (Eiki Nestor, Raivo Paavo) oraz ze wschodnich rejonów kraju (okrźg VIII – Liia Hänni, Tartu – Mikhel Pärnoja).
…NIEZGODA RUJNUJE
Cieszyli się postkomuniści, powodów do zadowolenia nie mieli ich przeciwnicy. Do klęski przyczyniła się nie tylko zmiana nastrojów społecznych, ale i rozbicie obozu antykomunistycznego na zbyt wiele list wyborczych (zjawisko typowe dla postkomunistycznej Europy). Przykład: gdyby trzy najsilniejsze listy prawicowe połączyły swe siły w wyborach, osiągnęłyby drugie miejsce w kraju. Środowiska reprezentowane przez Isamaa/ERSP, koalicję Parem Eesti/Eesti Kodanik oraz Parempoolsed, w 1992 zdobyły 37,7% poparcia, trzy lata później tylko 16,5. Prawica straciła ponad 80 tys. wyborców. Nie można zapominać także o kilku mało znaczących ugrupowaniach, takich, jak Metsaerakond czy ERKL, które w sumie uzyskały ponad 5,5 proc. (ponad 30 tys. głosów).
Odpływ zwolenników antykomunistycznej, niepopulistycznej prawicy można tłumaczyć kilkoma zjawiskami. Po pierwsze, ogólnym przesunięciem się nastrojów społecznych w lewo (wywołane niezadowoleniem z rządów 1992-1995 i populistycznej kampanii lewicy). Po drugie, rozdrobnieniem politycznym prawicy (efekt rozłamów w pierwotnym układzie koalicyjnym Isamaa-ERSP i pojawienie się szeregu marginalnych, radykalnych partii, odwołujących się do rozczarowanego elektoratu prawicy). Po trzecie, zmianami w strukturze elektoratu (pojawienie się niemałej grupy uprawnionych do głosowania Rosjan – tego w 1992 r. nie było, i należy o tym pamiętać, porównując rezultaty z 1992 i 1995 r.).
Wyniki trzech list prawicowych (%)
| Tallinn | Okr.IV | Okr. V | Okr. VI | Okr. VII | Okr. VIII | Okr. IX | Okr. X | Okr. XI | |
| Isamaa/ERSP | 9.1 | 4.5 | 5.9 | 8.5 | 7.8 | 5.8 | 16.3 | 5.2 | 5.4 |
| Parempoolsed | 2.5 | 3.2 | 1.9 | 3.2 | 2.1 | 7.8 | 7.6 | 17.4 | 2.8 |
| PE/EK | 2.8 | 2.1 | 1.9 | 1.7 | 6.6 | 1.8 | 2.9 | 7.6 | 5.8 |
| razem | 14.4 | 9.8 | 9.7 | 13.4 | 16.5 | 15.4 | 26.8 | 30.2 | 14 |
Najlepiej poradziła sobie prawica w tradycjonalistycznym raczej Tartu i rejonach sąsiednich (ok. 1/3 głosów). Najsłabiej w leżących na północy kraju rejonach Harju i Rapla (poniżej 10 proc.). O ile w przypadku postkomunistów dominacja koalicji KMU nie podlegała dyskusji, o tyle w wypadku antykomunistów wpływy były bardziej wyrównane. Łatwo zauważyć, że w tych okręgach, gdzie prawica uzyskała nieco lepsze wyniki, słabiej, w stosunku do dwóch konkurencyjnych list, wypadała koalicja Isamaa/ERSP (np. okręg nr X, gdzie przegrała z kretesem z Prawicowcami, a nawet z koalicją PE/EK). Potwierdza to, że wielkie znaczenie dla rezultatów wyborczych prawicy, miało to, że właśnie ona odpowiadała w oczach wyborców za rządy od 1992 r. (Isamaa i ERSP do końca firmowały rząd, Parempoolsed także, choć z pewnym dystansem i odcinając się od polityki lat 1992-1994, PE/EK była natomiast w opozycji).
ISAMAA/ERSP
Sojusz “Ojczyzny” i ERSP otrzymał 7,85% poparcia (ponad 40 tys. głosów). Lista najlepiej wypadła w bastionie prawicy – uniwersyteckim Tartu. Zdobyła tam 16,3 proc. i zajęła trzecie miejsce (niewiele za KMU i Reformierakond). Przyzwoity wynik zanotowała w Tallinie, gdzie “zagospodarowała” większość prawicowego elektoratu (wynik – 9,1%). Generalnie lepiej wyglądały jej wyniki na wschodzie kraju (wspomniane Tartu, 8,5 proc. w zrusyfikowanym okręgu VI), niż w jego zachodniej części (najgorzej – 4,5 proc., w okr. IV – Harjumaa, Raplamaa). Słabe wyniki w zachodnich rejonach można tłumaczyć w pewnym stopniu ich najbardziej monoetnicznym charakterem i nieobecnością większej liczby Rosjan. Wytrącało to prawicy z rąk oręż antyrosyjskości i pozwalało głosować bardziej na prawo sytuowanemu elektoratowi np. na postkomunistów z Partii Reform, mających prawicowy program gospodarczy.
Nie przypadkiem właśnie w Tartu Isamaa/ERSP zyskała jedynego pos³a wybranego z listy okręgowej. Tõnis Lukas otrzymał 3147 głosów i dostał nimekirjamandaad. Drugi wynik na liście koalicji zanotowała Lauri Vahtre i także została posłem. Warto zaznaczyć, że rezultat Lukasa nie był wcale najlepszym, jeśli chodzi o zdobyte głosy, wynikiem wśród kandydatów Isamaa/ERSP. W skali kraju lepsi byli: Jüri Luik, Tunne Kelam, Toivo Jürgenson.
Z okręgów stołecznych antykomuniści wprowadzili do Riigikogu czterech posłów. Najlepszy rezultat osiągnęli w dzielnicach Mustamäe i Nõmme (10,5%), co da³o 2 mandaty. To zas³uga g³ównie, zas³uæonego w walce z sowieckim systemem, Tunne Kelama. Jego 2327 g³osów (84% wszystkich g³osów dla koalicji w tym okręgu) dało mu 5 miejsce. Lider koalicji Mart Laar startował w środkowej Estonii (Järvamaa, Viljandimaa) i dostał się do parlamentu tylko dzięki pierwszemu miejscu na liście krajowej. W swoim okręgu wyborczym był dopiero ósmy.
Poparcie dla Isamaa/ERSP
powyżej 10% 5%-10% poniżej 5%
Najpopularniejszym politykiem prawicowej koalicji w 1995 r. okazał się Jüri Luik (ale dopiero 22-gi wśród wszystkich startujących). Najbardziej przyczynił się do wyniku jego listy w okręgu nr VI. Z 4579 głosami ustąpił tylko Savisaarowi i Aare, a pokonał lidera Rosjan – Andriejewa (w okręgu najmocniej zrusyfikowanym!). Mandatu nie uzyskał jednak jakby na własne życzenie. Swoje nazwisko umieścił bowiem dopiero na ostatnim miejscu listy krajowej, a jego ugrupowaniu zabrakło nieco głosów w tym okręgu, by mógł wejść do parlamentu z listy okręgowej.
Wybory pokazały gwałtowny spadek popularności dwóch partii odpowiadających w największej mierze za rządy w ostatnich trzech latach. Mimo wystawienia wielu znanych postaci życia politycznego, żadne miejsce w Riigikogu dla koalicji nie pochodziło z wyboru bezpośredniego, a jedyny mandat zdobyty na poziomie okręgu przypadł osobie nie związanej bynajmniej ze sferami rządowymi. W wyborach “poległo” wielu ministrów i posłów, a liderzy koalicji znaleźli się w parlamencie tylko dzięki wysokim lokatom na liście krajowej.
PAREMPOOLSED
Prawicowcy minimalnie przekroczyli liczbę głosów koniecznych, by w ogóle znaleźć się w parlamencie. Dostali w całym kraju 5 proc. poparcia (27 053 głosy). Tym, bardziej zaskakuje ich świetny wynik – 17,4% (!) w okręgu X. Nie doœę, æe zdeklasowali inne listy prawicy, to jeszcze zostawili w polu pokonanych postkomunistów z Reformierakond i Keskerakond, zajmując 2 miejsce (za KMÜ). Jak Mõõdukad w Harjumaa i Raplamaa mieli swojego Taranda (w efekcie 20 proc. przy w sumie 6), tak asem atutowym Parempoolsed w rejonach Võru, Valga i Põlva był Kaido Kama. Zyskując 8225 głosów, zapracował na wynik swej partii w ponad 84 proc. Przegrał w tym okręgu tylko z bezkonkurencyjnym Rüütelem. W największym w tym regionie mieście Võru pokonał nawet lidera KMÜ. Nieprzypadkowo Prawicowcy najlepszy rezultat uzyskali w rejonie Võru – 30,3% (trzy razy lepiej, niæ w dwóch pozostałych rejonach wchodz¹cych w sk³ad tego okręgu wyborczego). Mogła mieć na to wpływ specyfika miejscowego elektoratu prawicowego: bardziej etatystyczne nastawienie niż np. w Tallinie, czy historia (to estońska część Setumaa – obszaru zamieszkałego przez Setów, etnicznej grupy niewiele się różniącej od Estończyków. Wschodnia część terytorium Setów, czyli Petserimaa, leży po stronie rosyjskiej). Można z całą pewnością stwierdzić, że dzięki sukcesowi w tym regionie Prawicowcy znaleźli się w ogóle w Riigikogu (tylko w trzech innych okręgach padło ogółem więcej głosów, niż tutaj – 56 043).
Ponad 5 proc. głosów Parempoolsed dostali jeszcze w sympatyzujących z prawicą okręgach nr IX (miasto Tartu) i VIII (Tartumaa, Jõgevamaa). W obu przypadkach zdecydowała popularność dwóch znanych polityków. W okręgu ósmym zdecydowanie najlepiej wypad³ spoœród oœmiu kandydatów Parempoolsed Ülo Nugis (2490 głosów), ustępując tylko dwóm kandydatom KMÜ. W Tartu prawie 90% wyborców głosujących na listę Prawicowców, poparło Enna Tarto (piąty w mieście).
W pozostałych okręgach Parempoolsed wypadli znacznie gorzej, od 3,2% (okr. nr VI) po 1,9% (okr. nr V). Najgorszy wynik zanotowali na wyspie Saaremaa (1,2%). Pozostałych dwoje posłów Parempoolsed wybrano w okręgu VII (Vootele Hansen) i II (Karin Jaani). Zresztą w stolicy przegrały tak znane osoby, jak Mart Nutt, Ain Saarmann czy Indrek Kannik.
Poparcie dla Parempoolsed
powyżej 20% 5%-10%
10%-20% poniżej 5%
NOWA SIŁA
Wybory 1995 r. przypomniały estońskim politykom o istnieniu w kraju znaczącej liczebnie mniejszości narodowej, o jej politycznym znaczeniu. Jeszcze w 1989 r. ludność rosyjskojęzyczna stanowiła 35,2% społeczności kraju. W ciągu pięciu lat wyjechało z Estonii tylko około 50 tys. Rosjan. W grudniu 1994 nadal stanowili oni jednak 33,2% populacji (500 718), z czego blisko 50 000 posiadało już estońskie obywatelstwo (a więc i prawa wyborcze). Rosyjskojęzyczna ludność stanowiła w 1995 r. ok. 6,5% elektoratu. Z tego zagłosować poszło ok. 70 proc., a na rosyjski blok Meie Kodu on Eestimaa! zagłosowało 31 763 osoby (5,87%). Najwięcej, bo 58,6%, głosów oddanych na MKoE! padło w Tallinie. Ponad 15% całego dorobku listy to głosy wyborców w okręgu nr VI.
Poparcie dla „Meie kodu on Eestimaa!”
powyżej 10% 5%-10% poniżej 5%
Decydująca batalia o obecność reprezentantów Rosjan w Riigikogu rozegrała się w stolicy. Kilka miesięcy przed wyborami w Tallinie mieszkało 179 000 Rosjan (ponad 40% wszystkich mieszkających w Estonii). Na listy MKoE! w trzech stołecznych okręgach wyborczych zagłosowało w sumie 18 612 osób. Dało to Rosjanom czwarte miejsce, za trzema listami postkomunistów.
Różnie rozłożyło się to poparcie. Najlepszy wynik MKoE! uzyskało w centralnym (najliczniejszym) okręgu nr II – 16.3%. Zdecydowanie najkorzystniej spośród 8 kandydatów wypadł Siergiej Iwanow (4093 głosy – 5-ty wynik w okręgu). Jako jedyny z bloku rosyjskiego w kraju wszedł do Riigikogu z poziomu okręgu. Mimo, że drugi za Iwanowem był Leonid Michajłow (blisko dwa tysiące głosów), to drugi mandat z tego okręgu dostał Igor Sedaszew (225 głosów). Działacz sportowy (hokej na lodzie) zawdzięczał to wysokiej, piątej, pozycji na liście krajowej koalicji. Trochę mniejsze poparcie zanotowali Rosjanie w dwóch pozostałych okręgach stolicy: pierwszym (Haabersti, Kristiine, Põhja-Tallinn) – 12 proc., trzecim (Mustamäe, Nõmme) – 9 proc.
Tradycyjnym bastionem mniejszości rosyjskiej jest rejon Ida-Viru (płn-wsch Estonia), wchodzący w skład okręgu wyborczego nr VI. Jeszcze w 1989 r. prawie 77% miejscowej populacji to byli Rosjanie. Najbardziej zrusyfikowany był obszar miedzy Kohtla-Järve i graniczną Narvą (w 85-tysiecznej Narvie było tylko 2 500 Estończyków, a w 20-tysiecznym Sillamäe – czterystu). Pod koniec 1994 w sześciu głównych miastach Ida-Virumaa (Kiviõli, Kohtla-Järve, Ahtme, Jõhvi, Sillamäe, Narva) mieszkało 142 000 Rosjan. Tymczasem rezultat MKoE! nie odzwierciedla³, mimo, że wysoki, do końca siły rosyjskiego œrodowiska. 14% to wynik dużo poniżej możliwości. Można wskazać tego kilka przyczyn. Struktura społeczna tego regionu (m.in. wysoki stopień uprzemysłowienia) powodowała, że, w przeciwieństwie np. do Tallina czy Tartu, miejscowi Rosjanie w mniejszej skali starali się, i dostawali, obywatelstwo estońskie. Niższy poziom wykształcenia i świadomości społecznej, gorsza sytuacja materialna i niezadowolenie z reform, poczucie bliskości Rosji, sprawiały, że miejscowym Rosjanom, tworzącym na dodatek izolujące się z organizmu państwa enklawy, trudniej było starać się o obywatelstwo estońskie, a nawet mogło nie wydawać się ono wystarczająco atrakcyjną perspektywą. Stąd bardzo dobry rezultat komunistycznej listy Õiglus na tym obszarze, odbierający Rosjanom z MKoE! czźœę g³osów tych nie-Estończyków, którzy mogli zagłosować. O ile pogrobowcy KPE “zagospodarowywali” lewe skrzydło potencjalnego elektoratu partii rosyjskich, to tych bardziej skłonnych zaakceptować istniejący stan rzeczy odebrali MKoE! w dużej mierze ludzie Savisaara – estońska Partia Centrum wygrała wybory w najbardziej zrusyfikowanej części kraju (25.1%). Jeśli dodamy do tego fakt zdobycia przez Rosjan w zachodniej części okręgu (mającym zdecydowanie estońskie oblicze rejonie Lääne-Viru) zaledwie 1,1%, i w efekcie 7,8% w całym okręgu – to nie dziwi fakt zdobycia przez koalicje rosyjską, w tym najbardziej rosyjskim okręgu, zaledwie jednego mandatu. Wiktor Andriejew otrzymał prawie 70 proc. wszystkich oddanych na MKoE! głosów w tym okręgu. Największa popularnością cieszył się lider EÜRP w Sillamäe (1/3 wszystkich oddanych tutaj głosów).
Drugim, po tallińskim, okręgiem, gdzie Rosjanie wprowadzili swoich posłów, był okręg nr IX – miasto Tartu, paradoksalnie bastion prawicy. Było to wynikiem nie tyle dobrego rezultatu Rosjan w tym mieście (5,4% i siódme miejsce), co faktu, że startujący tutaj kandydaci MKoE! zajmowali wysokie miejsca na liście krajowej.