praca magisterska z przełomu wieków
Wprowadzenie nowego podziału administracyjnego w Kosowie i likwidacja jego autonomii miały poważne konsekwencje dla systemu sądowniczego. Sądy w Kosowie straciły wiele kluczowych kompetencji, które przekazano sądom w Serbii. Serbia przejęła również kontrolę nad systemem więziennictwa w Kosowie. Około 200 przepisów prawnych obowiązujących w Serbii zostało rozszerzonych na Kosowo, a dodatkowo wprowadzono specjalne prawa obowiązujące tylko na tym obszarze, na potrzeby serbskich władz. Ponadto, ludności albańskiej utrudniono dostęp do instytucji sądowych, nakazując używanie wyłącznie urzędowego języka serbskiego, nawet w miejscach, gdzie Albańczycy stanowili zdecydowaną większość, jak na przykład w Prizrenie. Stopniowo ograniczono również używanie języka albańskiego we wszystkich urzędach państwowych, co było widoczne w zmianach dotyczących wydawanych w Prištinie dowodów osobistych. W 1984 roku dowody te były wydawane w trzech językach (serbskim, albańskim i tureckim), ale w 1990 roku stały się dwujęzyczne (serbsko-albańskie), a w 1993 roku ograniczono je do jednojęzycznych (tylko w języku serbskim).
Ze względu na to, że Parlament Republiki Kosowa nigdy nie zebrał się z powodu silnej serbskiej presji i nie ustanowił ważnych praw i przepisów dotyczących funkcjonowania systemu sądowego, społeczność albańska musiała samodzielnie podjąć to zadanie. W 1990 roku doszło do próby częściowego zastąpienia roli sądów poprzez ruch pojednania, który wcześniej wspomniano. Ruch ten głównie skupiał się na zmienianiu tradycyjnych sposobów rozwiązywania sporów między ludźmi, które polegały na wymierzaniu krwawych kar winowajcom lub ich rodzinom. Ta tradycja miała głębokie korzenie w albańskim prawie zwyczajowym, zawartym w Kanun Leke Dukagjina.
W historii Kosowa dualizm w systemie sprawiedliwości pojawił się w momencie, gdy niektóre miasta i obszary nizinne były bezpośrednio pod wpływem praw narzuconych przez różne państwa, takie jak Bizancjum, Turcja, Serbia, Czarnogóra, Włochy czy Jugosławia, podczas gdy klany mieszkające w górach (stanowiące prawie 2/3 populacji kosowskiej) żyły według własnego prawa zwyczajowego. Ta podwójność istniała przez wieki i głęboko wpłynęła na świadomość albańską. To właśnie prawo zwyczajowe Kanun, a także wiele innych cech społeczności i kultury albańskiej, pomogło w zachowaniu ich tożsamości narodowej podczas panowania osmańskiego i doprowadziło później do powstania nowoczesnej świadomości narodowej. W okresie rządów Tity, „Rada Starszych” lub „Rada Pojednania” działały jako pośrednicy w krwawych wojnach, które głównie toczyły się na obszarach wiejskich. W takich sytuacjach władze państwowe nie wykazywały odpowiedniego zainteresowania wobec zemsty wendety i nie były w stanie jej powstrzymać.
Dopóki Kosowo pozostawało „prowincją autonomiczną”, albańscy mieszkańcy nie uznawali jugosłowiańskiej policji i sądów jako prawowitych władz w rozwiązywaniu sporów, a albańskie rodziny nadal praktykowały „zasadę krwi” wobec innych. Od 1989 roku, gdy likwidowano autonomię Kosowa, Albańczycy traktowali urzędników policyjnych, wojsko i sądy jako narzędzia okupacji i represji, nie uznając ich za legalne. Wyroki wydawane przez serbskie sądy praktycznie nie miały znaczenia, ponieważ w przypadku zabójstw Albańczyków przez Albańczyków karano tylko mordercę. Natomiast „albańska sprawiedliwość” umożliwiała rodzinie zamordowanego zemstę na rodzinie mordercy, a jedyną szansą na pokojowe zakończenie konfliktu było bezpośrednie zaangażowanie Rady Pojednania.
Dlatego ogromne znaczenie miało masowe pojednanie z 1990 roku, gdy najważniejsi przywódcy albańskiego społeczeństwa kosowskiego utworzyli Radę Pojednania i pogodzili ponad tysiąc rodzin zaangażowanych w krwawą wendetę. To wydarzenie było istotnym dowodem narodowej jedności i oporu. Zasługuje na większą uwagę również dlatego, że pojednanie to było realnym działaniem zgodnym z prawem, mimo że nie wymagało udziału policji, sądów, więzień ani innych instytucji państwowego aparatu represji.
Po 1990 roku Rady Pojednań powstały dla całej republiki i podzielono je na 23 miejskie rady oraz wiele oddziałów rozsianych po miastach i wsiach. Niektóre rady okazały się znacznie skuteczniejsze niż dawna jugosłowiańska policja i sądy, zajmując się większą liczbą rozpatrywanych i rozwiązanych spraw dotyczących morderstw, napadów, kradzieży itp. Ogółem od czasu utworzenia Rady Pojednania i jej oddziałów (do 1998 roku) rozpatrzono ponad 23 000 spraw, co daje średnio około tysiąca spraw na jedną radę miejską.
Kanun Leke Dukagjina nie jest już podstawą prawa w sprawiedliwości, ale pojęcia takie jak besa (uroczyste, święte przysięgi honoru) i prawo gościnności wciąż są przestrzegane. Jeżeli jednak jednostki lub całe rodziny naruszają święte zasady, takie jak besa czy prawo gościnności, grozi im surowa kara społecznej izolacji, bojkotu i hańby.