Możemy określić pewne determinanty, które dla poszczególnych bezrobotnych tworzą tzw. sytuację psychologiczną i określają skalę i rodzaj sytuacji trudnej.
Na pierwszą grupę determinant składają się obiektywne fakty pozapsychologiczne, jak:
a) wiek bezrobotnego,
b) status przed momentem stania się bezrobotnym, tj.czy bezrobocie związane jest z utratą pracy, czy też z faktem niemożliwości podjęcia pracy po ukończonej szkole podstawowej, ponadpodstawowej czy wyższej,
c) poziom zabezpieczenia ekonomicznego (zasoby własne) rodziny, innych osób, z którymi bezrobotny pozostaje w określonych związkach,
d) formalne kwalifikacje zawodowe,
e) stopa bezrobocia w miejscu zamieszkania bezrobotnego lub regionie,
f) sposób stania się bezrobotnym : spodziewamy czy niespowiedziany (nagły),
g) sytuacja osobista (samotny czy posiadający na własnym utrzymaniu rodzinę itp.),
h) posiadający status społeczny i zawodowy.
Drugą grupę determinant określających skalę sytuacji trudnej stanowią osobne wyznaczniki.
Do najważniejszych zaliczyć należy:
a) indywidualną odporność na sytuację trudną, która jest funkcją dotychczasowych doświadczeń osobniczych i odporności zdeterminowanej cechami konstytucjonalnymi,
b) system wartości i bezpośrednio z nim związaną strukturę potrzeb,
c) zakres i jakość utrwalonych zachowań instumentalnych, zabezpieczających możliwość adaptacji do zmieniających się sytuacji życiowych,
d) rodzaj oczekiwań co do sposobu zabezpieczenia interesu bezrobotnego i osób, które ten interes mają zabezpieczać (ja sam – czy inni, np. rodzice, państwo itp.)
Wyróżnione tu fakty w grupie pierwszej i drugiej, chociaż nie wyczerpują wszystkich uwarunkowań sytuacji psycho- logicznej bezrobotnego, to wystarczająco wyraźnie wskazują na indywidualność i złożoność tej sytuacji.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że tak jak bezrobocie w skali makro nie jest zjawiskiem jednorodnym, tak i psychologia bezrobotnego jest niezwykle zróżnicowana. To ona określa miejsce bezrobotnego na takich skalach jak:
a) samoocena własnej sytuacji,
b) samoocena w zakresie cech poznawczych jak kreatywność i aktywność, oraz cechy negatywnej tzn. destrukcji,
c) samoocena w zakresie antycypacji przyszłej sytuacji, (rys.3),
- wiara w sukces
- realna ocena możliwości i zmiany aktualnej pracy
- beznadzieja
- rozpacz
- utrata wiary w możliwość zmiany sytuacji