Logopedia – jak podaje jeden z podręczników1– to w języku greckim logos – ‘słowo; mowa ‘
paideia – ‘wychowanie’ czyli wychowanie mowne, językowe ; w jęz. ang. logopedies –‘logopedia ‘oraz speech therapy, speech correction ; w jęz. franc. logopédie, ortophonie; niem. – Logopedia oraz łac. logopedia. Według Ireny Styczek – autorki pierwszego podręcznika logopedycznego „jest samodzielną nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczaniu mowy w wypadku jej braku lub utraty‘’2 Od roku 1960 kiedy to Leon Kaczmarek zaczął redagować pierwsze specjalistyczne czasopismo „Logopedia ’’ – dziedzina wzbogacała o coraz to większą liczbę badaczy, praktyków i dzieł teoretycznych. Rozwinął się także spór o przynależność logopedii jako nauki. Jedni widzieli ją jako dział pedagogiki specjalnej (np. M. E. Chwatcew) inni – językoznawstwa stosowanego (np. O. von Essen, J.T. Kania), pozostali skłaniali się do wyodrębnienia logopedii jako nauki o charakterze interdyscyplinarnym, (np. L. Kaczmarek) mającej powiązania z:
1 – językoznawstwem ogólnym,
2 – psycholingwistyką,
3 – neurolingwistyką,
4 – socjolingwistyką,
5 – cybernetyką,
6 – semiotyką,
7 – anatomią, fizjologią, patologią i rozwojem narządów mowy,
8 – foniatrią,
9 – audiologią,
10 – akustyką,
11 – neurologią,
12 – neuropsychologią,
13 – psychiatrią,
14 – pediatrią,
15 – biologią dziecka,
16 – psychologią wychowawcza, rozwojową i kliniczną,
17 – psychopatologią,
18 – pedagogiką specjalną,
19 – nauką o śpiewie,
20 – rytmologią (rytmiką), itp.
Specjalnościami zawodowymi logopedy są: logopedia wychowawcza, logopedia korekcyjna, surdologopedia oraz logopedia artystyczna. Przez specjalizacje rozumiemy natomiast:
neurologopedię – terapia afazji itp.,
surdologopedię – praca z głuchymi,
oligofrenologopedię – terapia dzieci upośledzonych umysłowo oraz
balbutologopedię – zajęcia z jąkającymi się.
Wracając do logopedii – jako terapii mowy – Irena Styczek3 wyróżnia zaburzenia mowy (w innych pracach nazwane wadami wymowy) dzieląc je na zewnątrzpochodne – środowiskowe i wewnątrzpochodne oraz wady, które dotyczą dzieci z defektami anatomicznymi czy psychoneurologicznymi. Wśród wad mowy najczęściej wyróżniamy: DYSGLOSJĘ – czyli zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności;
DYSARTIĘ – uszkodzenie ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy (artykulacyjne, fonacyjne i oddechowe);
DYSLALIĘ – opóźnienie w przyswajaniu języka na skutek zwolnionego kształtowania się funkcji pewnych struktur mózgu (termin wieloznaczny);
AFAZJĘ – utratę częściową lub całkowitą znajomości języka po uszkodzeniu pewnych struktur mózgu;
JĄKANIE– zaburzenia płynności mowy, rytmu i tempa;(zaliczane najczęściej do nerwic);
NERWICĘ MOWY- (logoneurozy), mutyzm- brak mowy, afonię czyli zaniemówienie, jąkanie, zaburzenia siły i wysokości głosu u chorych na nerwice;
OLIGOFAZJĘ – czyli niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem umysłowym;
SCHIZOFAZJĘ – mowę osób mających zaburzenia myślenia z powodu chorób psychicznych.
Przedstawiona typologia odnosi się do etiologii wad oraz wskazuje na patomechanizmy zaburzeń mowy. Inaczej ukazał tę problematykę L. Kaczmarek4 za punkt wyjścia przyjmując objawy zaburzeń – skutki językowe. Ze składników wypowiedzi słownej wydziela on trzy jej rodzaje
1) treść,
2) formę językową,
3) substancję foniczną, w której wyróżnia –
a) akcent, melodię, rytm
b) głoski
—
1 Por. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Logopedia – pytania i odpowiedzi – podręcznik akademicki, Opole 1999, s.115-136.
2 Por. I. Styczek, Logopedia, PWN, Warszawa 1979.
3 I. Styczek, op. cit.
4 L. Kaczmarek, O przedmiocie i zadaniach logopedii, [W:] Logopedia 1962, nr 4, s. 3-7.