podrozdział pracy mgr
Płeć należy do najbardziej uniwersalnych podstaw klasyfikacji ludzi. Jest jednym z istotniejszych czynników decydujących o autopercepcji i sposobie spostrzegania innych ludzi. Tożsamość płciowa w istotnym stopniu partycypuje w konstytuowaniu „ja”, nadając mu męski czy kobiecy charakter. Jest ona powszechną i prawdopodobnie najbardziej stabilną formą tożsamości społecznej człowieka.
Istnieją trzy aspekty tożsamości kobiet i mężczyzn: poczucie tożsamości, autokoncepcja i zachowanie, w kontekście których tożsamość definiuje się jako strukturę przeżyć, wiedzy i zachowań, które pozostają ze sobą w określonych związkach, i których treść decyduje o szczególnym psycho-społecznym stylu jednostki.
Poczucie tożsamości składa się z dwóch rodzajów. Pierwszy rodzaj to przedwiedza, oswojenie się ze sobą, oczywistość własnego istnienia, drugi – to zasób wiedzy człowieka na temat osobistych atrybutów i pozycji wśród innych ludzi, doświadczenie odrębności, integralności i stałości, mimo zmieniających się warunków.
Autokoncepcja stanowi wewnętrzny obraz cech, motywów, umiejętności, postaw i stylu działania, który jest zarówno efektem autopercepcji, jak i samooceny, będącej przekonaniem na temat wartości przysługujących osobie właściwości. Autokoncepcja wyraża się więc rodzajem przypisywanych sobie atrybutów, które mogą zostać uzewnętrznione w postaci określonej autoprezentacji w interakcjach społecznych.
Zachowanie jest potwierdzeniem „kompetencji działania”, czyli jednostkowej zdolności do wejścia w interakcję ze społecznym i materialnym środowiskiem i skutecznego stosowania w trakcie jej trwania właściwych umiejętności i środków.
Określona tożsamość płciowa jednostki jest związana z wykształceniem i odpowiednim usytuowaniem w jej strukturze „ja” schematu płci. Struktura „ja”, niezależnie od zmian związanych z wiekiem i różnic środowiskowych, jest względnie stałą charakterystyką osobowości, a schemat płci jest jej najbardziej stabilnym elementem. Schemat płci w zależności od uwarunkowań biologicznych („płeć” mózgu) i wzorców kulturowych może zajmować pozycję mniej lub bardziej centralną w strukturze „ja”. Należy sądzić, że schemat płci u kobiet ze schematem kobiecości i u mężczyzn ze schematem męskości będzie zajmował pozycję centralną w ich strukturze „ja”. Sprawia to, że jednostki te sztywno dostosowują się do obowiązujących stereotypów płci. Natomiast im pozycja schematu będzie bardziej peryferyczna (im będzie on mniej znaczący), tym jednostka w większym stopniu potrafi wykazać giętkość w zachowaniu w zależności od sytuacji, co jest charakterystyczne dla osób androgynicznych.
Tożsamość płciowa jest najczęściej definiowana jako fundamentalne, egzystencjalne poczucie czyjejś męskości lub kobiecości i akceptacja własnej płci na psychologicznym poziomie. Jest zwykle paralelna wobec płci biologicznej i potwierdza uświadomioną oraz uznaną przynależność do grupy płciowej. Jednakże nie zawsze poczucie tożsamości płciowej jest zgodne z morfologiczno – biologiczną budową ciała oraz płcią socjalną, metrykalną i prawną. Zaburzenia identyfikacji płciowej dowodzą znacznej komplikacji w zakresie związków między różnymi komponentami tożsamości.