kontynuacja ostatniej pracy mgr
Religijność, jako rzeczywistość bogata i złożona, leży w kręgu zainteresowania wielu, czasami zupełnie odrębnych dyscyplin naukowych. Samo pojęcie religijności najczęściej bywa rozumiane niejednoznacznie, co pogłębia trudności w jego precyzyjnym sformułowaniu.
Pojęcie „religijność” pochodzi niewątpliwie od rzeczownika „religia”, wywodzącego się od łacińskiego terminu „religio”, utworzonego z kolei od czasownika „religare”, bądź „relegere”[1]. Najogólniej mówiąc religia jest realną i dynamiczną relacją osobową człowieka do rzeczywistości transcendentnej[2].
Mówiąc inaczej, jest to „całokształt przeżyć i postaw osobistych oraz wydarzeń i struktur społeczno – kulturowych wyrażających w różny sposób relacje człowieka zależności od rzeczywistości ponadświatowej (transcendentnej)”[3]. W tym znaczeniu religijność można traktować jako postawę wobec wyznawanej religii[4].
W niniejszym rozdziale zostaną zaprezentowane filozoficzne, teologiczne, a także psychologiczne ujęcia religijności[5]. W trzecim paragrafie zostanie ukazana religijność młodzieży na tle dostępnej literatury oraz badań socjologiczno – psychologicznych.
Pojęcie „religijność” jest bardzo dobrze znane na terenie psychologii religii. Jest bardzo podobnie, choć różnymi terminami określana przez wielu psychologów. Np. W. Clark definiuje ją jako „wewnętrzne doświadczenie jednostki w kontakcie z Transcendentnym, uwidocznione szczególnie w skutkach tego doświadczenia na zachowanie jednostki, gdy usiłuje ona zharmonizować swoje życie z Transcendentnym”[6].
Cz. Walesa religijność określa jako „osobiste, indywidualne, a jednocześnie pozytywne ustosunkowanie się człowieka do religii”[7]. Prężyna twierdzi, że „religijność jest to postawa człowieka, w której wyraża on i realizuje swój stosunek do Boga”[8].
Z. Chlewiński traktuje religijność jako religijny aspekt osobowości. Należy stwierdzić, że rola tak pojętej religijności w funkcjonowaniu osobowości jest bardzo poważna i doniosła, ponieważ dotyczy ona całej sfery postaw i działalności człowieka[9].
Psychologowie w większości potwierzają twierdzenia filozoficzne o trwałym zakodowaniu religiijności w strukturze bytu ludzkiego. Z. Chlewiński pisze: „Podobnie, jak mówi się o <<osobowości społecznej>>, można też mówić o <<osobowości religijnej>>. Zakładam tutaj, że religijność – podobnie, jak uspołecznienie – należy do właściwości konstutuujących osobę ludzką, tj. każdy człowiek jest w szerokim sensie <<religijny>>, czyli ma jakiś stosunek do wartości transcendentnych, choć różnie może je rozumieć”[10].
Jung twierdził, że w ciągu swej wieloletniej praktyki terapeutycznej nie spotkał dorosłego człowieka, u którego nie pojawiłby się problem Boga[11].
W takim rozumieniu chodziłoby jednak o religijność w sensie szerokim. W ścisłym znaczeniu tego słowa chodziłoby o uznawanie i przyjęcie Dawcy transcendentnych wartości, których obecność odczytujemy w świecie[12].
Innymi słowy, religijność, jest to „podmiotowe, subiektywne, indywidualne ustosunkowanie się osoby do systemu prawd, przy zaangażowaniu całej osobowości”[13].
Tak rozumiana religijność sięga głęboko w strukturę osobowości, w jej myślenie, przekonania, motywacje i postępowanie. Wobec powyższego może być badana metodami psychologicznymi.
Religijność, podobnie, jak psychika jest bardzo zróżnicowana od strony doświadczalno-przeżyciowej. Może przyjmować mniej lub bardziej dojrzałe formy. Kształtuje się przez wychowanie jednostki w duchu przyjętych w danym środowisku pojęć i w ramach akceptowanych instytucji religijnych. Jest ona również uwarunkowana indywidualnymi doświadczeniami[14].
We współczesnej psychologii religii funkcjonują różne próby typologizacji religijności. E. Fromm dzieli religijność na humanistyczną i autorytatywną; W. Dawid wyróżnia religijność elitarną i szerszego ogółu; W. Gruehn wskazuje na wyże i niże religijnego życia; G. Allpot zwraca uwagę na religijność wewnętrzną i zewnętrzną; A. Maslow rozróżnia między religijnością proroków a instytucjonalną; Z. Uchnast pisze o religijności niedojrzałej i dojrzałej; W. Prężyna wyróżnia religijność intensywną i nieintensywną, centralną i peryferyjną[15].
Spośród wyżej wymienionych typologii poniżej zostaną zaprezentowane tylko wybrane.
[ciąg dalszy tej pracy mgr nastąpi…]
[1] Por. W. Łydka. Religia. W: A. Zuberbier [red.]. Słownik teologiczny. Katowice 1989. s. 198.
[2] Por. Z. Zdybicka. Religia. W: Z. Pawlak [red.]. Katolicyzm A-Z. Łódź 1989 s. 331.
[3] Por. W. Łydka, jw. s. 198.
[4] Por. Olejnik S. Dar ‑ wezwanie ‑ odpowiedź. Teologia moralna. T. 5. Warszawa 1991. s. 5.
[5] Na temat filozoficznego rozumienia religijności piszą między innymi: E. Dąbrowski [red.]. Religie świata. Warszawa 1957; E. Dąbrowski. Religie Wschodu. Poznań 1962; P. Siwek. Wieczory paryskie. Poznań 1960; L. Grabowski. Wielki nieznany, Zarys religioznawstwa. Płock 1983; Z. Zdybicka. Człowiek i religia. Zarys filozofii religii. Lublin 1983; H. Wandenfels. Ukrzyżowany i religie świata. Warszawa 1985.
[6] W. Clark. The psychology of religion. New York 1958 s. 22. Cyt. za: Z. Chlewiński [red.]. Psychologia religii. Lublin 1982 s. 23.
[7] Cz. Walesa. Psychologiczna analiza rozwoju religijności człowieka ze szczególnym uwzględnieniem pierwszych okresów jego ontogenezy. W: Z. Chlewiński [red]. Psychologia religii, jw. s. 144.
[8] W. Prężyna. Kształtowanie się życia religijnego w świetle psychologii rozwojowej. „Znak” 23: 1971 s. 1572-1586.
[9] Por. Z. Chlewiński. Dojrzałość: osobowość, sumienie, religijność. Poznań 1991 s. 85.
[10] Tamże.
[11] Por. J. Strojnowski. Psychologia religii C. G. Junga. „Zeszyty Naukowe KUL” 6: 1963 s. 35-45.
[12] Por. Chlewiński. Dojrzałość: osobowość, sumienie, jw. s. 86.
[13] S. Kuczkowski. Psychologia religii, jw. s. 22.
[14] Tamże s. 88 nn.
[15] or. R. Jaworski. Psychologiczne korelaty religijności personalnej. Lublin 1989. s. 47-48.