Etapy zmian rozwojowych
Zmiany rozwojowe w okresie inteligencji sensoryczno – motorycznej
Od reakcji odruchowej do czynności psychicznej (rola asymilacji : funkcjonalnej, uogólniającej i rozpoznawczej)
Formy czynności:
- Reakcje okrężne 1 stopnia (2 stadium) – [reakcja okrężna = utrwalenie interesującej czynności wykrytej przez przypadek ]– dziecko chce odtwarzać, ćwiczy na własnym ciele
- Reakcje okrężne 2 stopnia (3 stadium) – dziecko chce odtwarzać, ćwiczy na przedmiotach zewnętrznych
- Reakcje okrężne 3 stopnia (5 stadium) – dziecko chce zrozumieć, czynnie eksperymentuje
Rodzaje schematów:
- Czynnościowe pierwotne (wywodzące się z reakcji odruchowej organizmu; dot. własnego ciała dziecka) ssanie
- Czynnościowe pierwotne poszerzone ( przystosowania nabyte) ssanie + ruch ręki ku ustom = ssanie kciuka
- Czynnościowe wtórne (dot. świata przedmiotów)
- Czynności wtórne skoordynowane; stają się plastyczne (zdolne do nowych połączeń) oraz typowe (funkcjonują jak pojęcia) à schemat pomocniczy + schemat główny
Sposób traktowania przedmiotu: sekwencja zmian
- pokarm dla funkcji – przedmiot służy do ćwiczenia funkcji
- w funkcji działania dziecka – przedmiot istnieje, jeśli jest używany
- stałość i obiektywizacja przedmiotu – przedmiot istnieje niezależnie od dziecka
- opracowywanie przedmiotu; dążenie do jego zrozumienia – I połowa 2 r.ż
- zastępowanie przedmiotu substytutem słowem
Rozwiązywanie problemów:
- Drogą czynnego eksperymentowania
- Droga kombinacji umysłowych
Sposoby rozwiązywania problemów w okresie ISM
| Czynne eksperymentowanie | Kombinacje myślowe | |
| materiał | Realne przedmioty i czynności | Wyobrażenia |
| sposób działania | Wypróbowanie znanych sposobów (stosowanie znanych schematów do nowych sytuacji) | Szybki przegląd znanych schematów bez ich wypróbowywania |
| metoda | Prób i błędów | Nagła koordynacja schematów (inwencja) |
| cechy procesu | Długi, mozolny, nieekonomiczny | Szybki, ekonomiczny |
Zmiany w relacji element oznaczany – element oznaczający
| Typ relacji | Element oznaczający | Element oznaczany |
| Oznaka | 1. pozycja dziecka do karmienia 1 rż
2. gest na widok przedmiotu 1rż 3. czynność innej osoby 2rż
część lub cecha elementu oznaczanego |
A. Czynności
B. Działanie C. Rezultat działania innej osoby
Element oznaczany i oznaczający są zlane! Brak rozróżnienia Oznaka zmienia się w czasie ISM |
| Symbol | Zastąpienie symbolicznego obiektu lub czynności zachowujący podobieństwo percepcyjne lub funkcjonalne (indywidualny charakter zastępników – każde dziecko ma inne wyobrażenia) | Wyobrażenie stanu ruchu lub przekształceń |
| Znak | Odróżnicowany od elementu oznaczanego, uogólniony, arbitralny, społeczny | pojęcia |
W okresie ISM następuje przejście od inteligencji nierefleksyjnej (1-2 stadium) do inteligencji refleksyjnej (4-6 stadium)
Inteligencja refleksyjna:
– na poziomie koordynacji schematów (stadium 4)
– związany z realizacją intencji środek odróżnicowany od celu; cel jest dany przed działaniem
[schematy związane ze światem zewn. (stadium przejściowe) -wtórne schematy czynnościowe à stadium 3]
Zmiany rozwojowe w okresie wyobrażeń przedoperacyjnych
Upośredniony stosunek do rzeczywistości poprzez obrazy umysłowe (działanie na zastępnikach)
Obraz umysłowy:
- jest narzędziem wiedzy (rodzaj nadrzędny do obrazu umysłowego!)
- zinterioryzowana kopia ewokacyjna (przypomnieniowa) stanów lub ruchów
- wywodzi się z naśladownictwa odróżnicowanego (czyli występowanie po ustąpieniu wzoru)
- jest formą przejściową od bezpośredniej kopii sensomotorycznej do form symbolu
- ma charakter zarysowy
- ma charakter indywidualny
- wyrażana na zewnątrz za pośrednictwem gestów, przedmiotów zastępczych, rysunków i słów (zawsze odnosi się do pojedynczego obiektu, np. „kwiatek” to ten dany kwiatek, konkretny obiekt)
Rodzaje obrazów umysłowych:
- reprodukcyjne (stanów, ruchów i przekształceń)
- antycypacyjne (ruchów i przekształceń )
Kierunki rozwoju:
- Od reprodukcyjnych do antycypacyjnych
- Od statycznych do transformacyjnych
Funkcja symboliczna = zdolność do przypominania sobie nieobecnych obiektów za pośrednictwem symboli i znaków; przejawia się w naśladownictwie odróżnicowanym, zabawie symbolicznej, rysunku oraz języku (np. dziecko słyszy warkot samochodu, biegnie do okna i woła „auto”)
Kierunek rozwoju zabawy symbolicznej:
- Od reprodukowania własnych działań w odniesieniu do nowych obiektów i zastosowania schematów działań zaobserwowanych u innych osób w odniesieniu do nowych obiektów
- Poprzez identyfikowanie jednego obiektu w drugim i zabawy w udawanie
- Do kombinowania symboli; zastępowania rzeczywistych scen wyobrażonymi
Rodzaje schematów:
- oglądowe (sztywne, sytuacyjne, spostrzeżeniowe, niezwrotne)
charakterystyczne do ok. 5 r.ż.
- umysłowe (dynamiczne, zwrotne)
charakterystyczne powyżej 5 r.ż.
Podstawowe czynności umysłowe:
- szeregowanie (małe szeregi, szeregowanie empiryczne – dwoistość stanów i przekształceń, szeregowanie systematyczne)
- klasyfikowanie (zbiory figuratywne, zbiory niefiguratywne: koncentracja – klasy multiplikacyjne; decentracja – klasyfikacja hierarchiczna)
Początek opanowywania zasady zachowania stałości: stałości ilości
(równoliczność zbiorów -> poglądowość rozczłonowana -> stałość ilości)
Rozumowanie przez transdukcję (na poziomie szczegółowych sądów; od 1 do 2 sądu szczegółowego à zadania przez analogię)
Egocentryzm
Piaget dzielił egocentryzm na:
- egocentryzm bezpośredni – przejawia się w ujmowaniu podstawowych wymiarów rzeczywistości (przestrzenny, czasowy i przyczynowy)
- egocentryzm pośredni – animizm, antropomorfizm, artyficjalizm
Egocentryzm – jest formą dziecięcego myślenia pośrednią między myśleniem niekomunikatywnym a myśleniem komunikatywnym.
Myślenie niekomunikatywne cechuje logika egocentryczna czyli intuicyjna, nie zajmująca się dowodzeniem, oparta na analogiach, powstająca pod wpływem schematów wzrokowych i osobistych sądów o wartościach.
Myślenie komunikatywne jest myśleniem inteligentnym, opartym na logice dedukcyjnej, związanej z dowodzeniem, odnoszącej się do sądów zespołowych.
[Dziecięcy egocentryzm jest wynikiem niemożności uwzględniania przez dziecko innego niż jego własny punktu widzenia, co wyraźnie przejawia się w jego wypowiedziach.]
Dziecko, które charakteryzuje myślenie egocentryczne, mówi o sobie, nie dba o to, do kogo mówi, nie stara się zająć stanowiska słuchacza, nie odczuwa potrzeby oddziaływania na słuchacza.
Egocentryczne myślenie to myślenie synkretyczne, cechuje je całościowe ujmowanie, bez analizowania szczegółów. Jest to synteza subiektywna. Myślenie takie jest niedyskursywne.
Myślenie egocentryczne przejawia się wyraźnie pod postacią mowy, którą nazwano mową egocentryczną.
Na mowę egocentryczną składają się trzy formy wypowiedzi:
- echolalia
- monologowanie
- monologowanie zbiorowe (o sobie w towarzystwie innych, ale nie do innych)
Mowa egocentryczna jest używana do końca okresu wyobrażeń przedoperacyjnych. Następnie pojawia się mowa społeczna
Mowa społeczna występuje w kilku formach:
- informowania przystosowawczego (dziecko wyraźnie podaje komuś informację)
- krytykowania i drwin
- rozkazów
- próśb i gróźb
- pytań i odpowiedzi.
ETAPY WYCHODZENIA Z REALIZMU
Problem wyjaśniania świata:
- Dzieci 5-6 lat nie dostrzegają różnicy między jaźnią a światem zewnętrznym; uważają, że nazwy są częścią rzeczy, które mają świadomość; nazw nie można zmieniać. Przypisują świadomość wszystkiemu, co wykazuje jakąkolwiek aktywność. Dla dziecka bardziej interesujące jest, gdzie (miejsce) są rzeczy, a nie skąd pochodzą.
- Dzieci 7-8 lat nadal mają trudności z rozróżnieniem rzeczy i myśli o rzeczach; nazwy są poza rzeczami, zostały wymyślone przez stwórców rzeczy; tylko rzeczy poruszające się mają świadomość. Traktują rzeczy jako świadome ciała w ruchu. Stawiają sobie pytanie o pochodzenie rzeczy, animizm i artyficjalizm dopełniają się: rzeczy są wytwarzane i żywe.
- Dzieci 9-10 lat odmawiają świadomości rzeczom, a przypisują ją ciałom obdarzonym ruchem własnym; uważają, że nazwy pochodzą od ludzi, wymyślono je, a zatem można je zmieniać. Ich myślenie cechuje artyficjalizm techniczny – człowiek kształtuje jedynie rzeczy techniczne.
- Dzieci 11-12 lat dochodzą do zrozumienia, że nazwa jest czystym znakiem. Obdarzają świadomością jedynie zwierzęta. Cechuje je artyficjalizm immanentny – kształtowanie zjawisk w świecie przez naturę.
[Do 11-12 r.ż. rzeczywistość rządzi wyjaśnianiem świata.]