Podstawowym argumentem powstawania hoteli i innych obiektów noclegowych była narastająca ruchliwość ludzi, której powodem były podróże w celach handlowych i dyplomatycznych, jak również związanych z odwiedzaniem miejsc kultu religijnego.
Najstarsze resztki budowli o funkcjach hotelarskich pochodzących z VII w. p.n.e. znaleziono na terenie Grecji, w Olimpii. ”Rozwój usług hotelarskich zaczął rozwijać się również w starożytnym Rzymie, gdzie obok licznych domów noclegowych wzdłuż dróg powstały utrzymywane przez państwo i władze prowincjonalne gospody i zajazdy […], z których korzystali nie tylko kupcy, ale również urzędnicy itp. W tym okresie w miejscowościach o dużej randze turystycznej […], zaczęły powstawać liczne obiekty noclegowe, z których część pełniła funkcję „drugich domów”, a inne były typowymi hotelami.” [1] Ślady pierwszych obiektów hotelarskich mamy także w istniejących w czasach starożytnych cywilizacjach pozaeuropejskich, np. w Egipcie, Indiach czy Chinach. Służyły one przede wszystkim, podobnie jak w Grecji i Rzymie, kupcom i pielgrzymom. W późniejszym okresie sieć obiektów hotelarskich rozwinęła się na Bliskim Wschodzie. Pielgrzymki i handel sprzyjały tam powstawaniu tzw. karawanserajów.
„Jak podaje Z. Kulczycki, (1968, 147) już w 325r. sobór w Nicei (obecnie Turcja) podjął decyzję zalecającą organizowanie w miastach gospód dla podróżnych zwanych xenodochiumi, które z całą pewnością można uznać za obiekty hotelowe powstałe z inicjatywy władz. Z kolei z 882r. pochodzi wiadomość, że na przełęczy Septimar (Szwajcaria), a potem na Przełęczy Świętego Bernarda powstały hospicja […] czyli domy gościnne dla pielgrzymów.” [2] Jako podstawę dla rozwoju usług hotelarskich przyjmuje się edykt Karola Wielkiego, który narzucił kościołom i klasztorom obowiązek utrzymywania hospicjów.
Intensywny rozwój usług hotelarskich nastąpił pod koniec średniowiecza. W Wenecji zajazdy podzielono na kilka kategorii. We Włoszech część obiektów hotelowych było w posiadaniu Niemców, co dowodzi, że istniały systemy hotelarskie. Na przełomie XV i XVI w. obiekty hotelarskie zaczęły intensywnie powstawać w miastach portowych. Rozwój turystyki w XVII i XVIII w. sprawił, że w Europie zaczęły powstawać obiekty podobne do obecnych hoteli.
Rewolucja przemysłowa oraz związany z tym intensywny rozwój miast to następne czynniki rozkwitu hotelarstwa. Obiekty hotelowe zaczęły pojawiać się, oprócz dużych miast europejskich, także w Stanach Zjednoczonych (tzw. saloon).
Za pierwszy obiekt zbudowany według specjalnych standardów w hotelarstwie europejskim i północnoamerykańskim uważa się bostoński hotel „The Tremont” (1829 r.). Wiek XIX przyniósł szybki rozwój eleganckich hoteli, ale również zajazdów i hoteli dla uboższej części społeczeństwa. W owym czasie, ze względu na dynamiczny rozwój kolei, większość nowych hoteli powstawała w pobliżu dworców kolejowych i to nie tylko w miastach przemysłowo-handlowych, ale także w miejscowościach uzdrowiskowo-turystycznych. Jednym z pierwszych hoteli wypoczynkowych był bawarski „Badischer Hof” w Baden. Hotele uzdrowiskowe powstawały na ogół na terenach podgórskich i nadmorskich.
Rozwój usług hotelarskich przyczynił się do powstawania stowarzyszeń właścicieli hoteli. Pierwszą tego typu organizacją o międzynarodowym polu działania była Internationaler Hotelbesitzerverein założona w 1869 r. w Kolonii. Na przełomie XIX i XX w. pojawiły się przedsiębiorstwa hotelowe skupiające więcej niż jeden obiekt. Jednym z pierwszych takich systemów była sieć Canadian Pacific Hotels. Po I wojnie światowej nastąpił szybki rozwój usług hotelarskich i ożywienie ruchu turystycznego. W latach 1929-1933 nastąpił wielki kryzys ekonomiczny, czego bezpośrednim skutkiem było bankructwo prawie 80% hoteli północnoamerykańskich.
Pierwszym w Polsce obiektem hotelowym było hospicjum zakonu joanitów w Poznaniu, które zostało założone w 1187 r. W kolejnych wiekach we wszystkich większych miastach powstawały gospody, zajazdy, hospicja. Na początku XVII w. w Warszawie najwięcej piwiarń i gospód znajdowało się przy ulicy Długiej. W 1693 r. w Warszawie został wybudowany duży kompleks hotelowy zwany Marywilem, który istniał do 1825 r. Dziś na jego miejscu stoi Teatr Wielki. Jednym z najstarszych hoteli warszawskich był hotel „Polski” wybudowany w latach 1771-1776 jako pałac Ignacego Witosławskiego i przebudowany w latach 1803-1808 i oddany jako hotel. W drugiej połowie XIX w. hotel ten stracił uznanie na rzecz hotelu „Europejskiego” i hotelu „Bristol”. W 1944 r. budynek, w którym znajdował się „Hotel Polski”, został zniszczony.
Nie tylko w Warszawie można było dostrzec szybki rozwój hotelarstwa, ale również w Poznaniu i w Krakowie. W Poznaniu w 1751 r. przy drodze wylotowej do Wrocławia wzniesiony został duży zajazd, a na przełomie XVIII i XIX w. na jego miejscu wybudowano hotel „Saski”.
W tym czasie w Poznaniu funkcjonowało jeszcze kilka hoteli takich jak: „Francuski”, „Berliński”, „Wiedeński” czy „Pod Trzema Krzyżami”. W Krakowie w XVIII w. otwarty został hotel „Pod Różą”, który czynny jest po dzień dzisiejszy. W następnych latach powstawały takie obiekty hotelarskie jak: gospoda „Pod Węgierskim Królem” (od połowy XIX w. jako hotel „Saski”), hotele: „Pod Złotą Kotwicą”, „Pod Białym Orłem”, „Pod Furmanem”.
Pierwszy obiekt hotelarski o charakterze uzdrowiskowym powstał już w 1687 r. Na przełomie XVII i XVIII w. na terenie Polski się tego typu obiekty zaczęły pojawiać coraz liczniej. W owych czasach znanymi ośrodkami były: Kudowa-Zdrój, Jedlina-Zdrój oraz Duszniki-Zdrój.
W Sudetach, w związku z coraz popularniejszą turystyką górską, powstały pierwsze schroniska górskie. Koniec XIX w. przyniósł rozwój schronisk także w Karpatach a zwłaszcza w Tatrach gdzie Polskie Towarzystwo Tatrzańskie miało 11 zagospodarowanych schronisk.
Pierwsza połowa XIX w. przyniosła również szybki rozwój tzw. zajazdów pocztowych, które powstawały wzdłuż głównych dróg. Zaś najlepszym przykładem domu wycieczkowego może być schronisko pod Babią Górą, wzniesione w 1806 r. Podobny obiekt powstał w 1836 r. nad Morskim Okiem, lecz po niespełna trzydziestu latach spłoną.
W drugiej połowie XIX w. nastąpił dalszy rozwój hotelarstwa. W Poznaniu w 1842 r. został otwarty hotel „Bazar”, natomiast w Warszawie w latach 1851-1853 wzniesiony został hotel „Wiedeński”. W kolejnych latach w stolicy otwierano następujące hotele: w 1857 r. „Europejski”, w 1860 r. „Victoria”, a zaraz po tym otwarto hotel „Saski” i „Paryski”.
Na przełomie XIX i XX w. nastąpił następny etap rozwoju polskiego hotelarstwa. W Warszawie otwarto kolejne hotele: w 1901 r. „Bristol” i „Polonia-Palace”. W tym samym czasie w innych polskich miastach powstawały inne hotele: w Łodzi hotel „Grand”, w Lublinie hotel „Europa”, w Krakowie hotele „Francuski” i „Grand”, w Poznaniu hotele „Rzymski” i Continental”, w Bydgoszczy hotel „Pod Orłem”, a we Wrocławiu hotel „Monopol”. Zaczęto budować obiekty hotelarskie w miejscowościach uzdrowiskowych, takich jak Sopot, Świnoujście czy Krynica.
Okres międzywojenny przyniósł kolejny etap rozwoju hotelarstwa w Polsce. Część hoteli posiadała porównywalny standard z hotelami zachodnioeuropejskimi, a dotyczyło to m. in. takich hoteli jak: „Europejski”, ”Angielski” i „ „Bristol” w Warszawie, „Bazar” w Poznaniu, „Francuski” w Krakowie czy łódzki „Grand”. W 1925 r. w Poznaniu oddano do użytku największy hotel w Polsce – „Polonia”.
W 1929 r. na terenie Polski było około 1700 hoteli i około 1200 pensjonatów, co dawało łącznie około 37000 pokoi. W 1928 r. w Polsce powołano Naczelną Organizację Polskiego Przemysłu Hotelowego. W 1932 r. na terenie Polski zarejestrowano 4031 przedsiębiorstw hotelarskich, z czego 6 zostało uznanych za hotele I klasy, a za 578 obiekty II klasy.
Okres międzywojenny przyniósł również ogromny rozwój domów wycieczkowych, schronisk górskich i młodzieżowych oraz kempingów. Pierwszy kemping powstał w 1931 r. Szczególnie rosła liczba schronisk górskich. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie w1927 r. miało do dyspozycji zaledwie 21 schronisk, w 1932 r. ich liczba wzrosła do 75, natomiast w 1938 r. było ich już 145, co dawało około 4500 miejsc noclegowych. Domy wycieczkowe i schroniska młodzieżowe zazwyczaj powstawały w dużych miastach. W Gdyni w latach 1936-1937 powstał „Masowy Hotel Turystyczny i Hotel Dzienny” na 1000 miejsc noclegowych. Przed wybuchem II wojny światowej na ziemiach polskich zarejestrowanych było 506 hoteli i 933 pensjonaty.
W powojennej Polsce nastąpiła gruntowna odbudowa hoteli zniszczonych podczas wojny. Wraz z przemianami ustrojowymi wszystkie obiekty hotelarskie przejęło państwo, natomiast najbardziej renomowane weszły w skład Polskiego Biura Podróży „Orbis”. Część hoteli i pensjonatów uzdrowiskowych weszła w skład Funduszu Wczasów Pracowniczych. Powołanie do życia Funduszu Wczasów Pracowniczych stało się jednym z najważniejszych wydarzeń, które zapoczątkowały przemiany w hotelarstwie powojennej Polski. Fundamentem bazy funduszu były domy wypoczynkowe, których w 1945 r. było tylko 54, natomiast do roku 1958 ich liczba wzrosła aż do 1550.
Od lat pięćdziesiątych do lat osiemdziesiątych w Polsce powstało wiele przyzakładowych ośrodków wczasowych. Część z nich należała także do związków zawodowych lub organizacji społecznych. Trzeba jednak zaznaczyć, że tego rodzaju bazy wypoczynkowe nie były obiektami hotelarskimi w pełnym tego słowa znaczeniu, ponieważ aby można było z nich skorzystać potrzebne było specjalne skierowanie z zakładu pracy lub z Funduszu Wczasów Pracowniczych.
Zdecydowanie dużo wolniej rozwijały się usługi hotelarskie w ogólnie przyjętym znaczeniu tego pojęcia. Polskie Biuro Podróży „Orbis”, które stawało się monopolistą na polskim rynku usług hotelarskich, w 1959 r. miało tylko 1651 pokoi. Dopiero w latach pięćdziesiątych zaczęto budować w dużych miastach nowe obiekty hotelowe. Pierwszym takim hotelem był oddany w Warszawie w 1957 r. hotel „Grand”. Kolejne hotele otwierano w Poznaniu i w Krakowie. Dzięki podobnym inwestycjom „Orbis” posiadał 16 hoteli, w których łącznie było 4425 pokoi. W latach sześćdziesiątych powstał pierwszy system klasyfikacji i kategoryzacji polskich hoteli.
Początek lat siedemdziesiątych zaowocował pojawieniem się na polskim rynku pierwszych zagranicznych systemów hotelowych. W Warszawie w 1974 r. został wybudowany przez Szwedów hotel „Forum”, a w latach 1974-1976 w kilku miastach zostały oddane do użytku hotele francuskiej sieci Société Internationale d’Exploitation Hoteliere Novotel.
Z powodów politycznych nastąpił pewien przestój w budowie nowych hoteli, jednak pod koniec lat osiemdziesiątych nastąpiło ponowne zainteresowaniem się polskim rynkiem przez firmy zagraniczne. Po 1989 r. w dużych polskich miastach otwarto kilka nowych hoteli należących do największych systemów hotelowych świata, jak np. w Warszawie „Holliday Inn” i „Warsaw Marriott Hotel”, a w Szczecinie hotel „Radisson/SAS”.
[1] Kowalczyk A., „Geografia hotelarstwa”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001, s. 60.
[2] Tamże, s. 61.