Poglądy na temat znaczenia zarządzania organizacjami oraz podejście do rozwiązywania problemów związanych z ich efektywnym zastosowaniem przeszły zasadniczą ewolucję od czasów rewolucji przemysłowej, aż do momentu, kiedy stały się przedmiotem badań rodzącej się nauki organizacji i zarządzania oraz nauk społecznych.
Dynamiczny rozwój technologii i nowych metod produkcji na przełomie XIX i XX w. wymuszał zapotrzebowanie na nowe metody organizacji produkcji i zarządzania nią. Powstały wtedy duże organizacje gospodarcze i zaczęto stosować w praktyce doskonalsze metody zarządzania dużymi grupami robotników. Konieczne stało się obmyślanie nowych metod organizowania pracy i produkcji przemysłowej oraz kierowania przedsiębiorstwem. Rewolucją była integracja dotychczas nie powiązanych ze sobą nauki i przemysłu oraz zastosowania nauki w praktyce, jak również sprzyjanie rozwojowi metod produkcji, technologii czy organizacji i zarządzania.
Trzeba pamiętać, że zagadnienia te występowały w życiu ludzi znacznie wcześniej i rozwijały się równolegle do powstających nowych rodzajów pracy. Począwszy już od najdawniejszych czasów można mówić o istnieniu określonych kwestii personalnych, związanych ze wspólnymi polowaniami, sprawowaniem przywództwa czy podziałem pracy, a z upływem czasu dochodziły nowe zagadnienia personalne związane z powstawaniem nowych czynności i specjalizowaniem się w nich ludzi.
|
Etap rozwoju
|
Formy pracy
|
Rozwój funkcji personalnej
|
|
Era przedindustrialna. Okres generalistów i artystów.
|
Polowanie, gromadzenie
zapasów, sporządzanie ubrań, uprawa roli, wydobywanie rud, obróbka metalu, budownictwo, żeglarstwo, handel, rzemiosło. |
Podział pracy,
sprawowanie przywództwa, ćwiczenie konkretnych umiejętności, zasady i warunki pracy, dobór, trening, ocena i wynagrodzenie pracowników, planowanie zatrudnienia. |
|
Era industrialna. Okres specjalistów.
|
Rozwój przemysłu,
produkcji masowej, powstawanie wielu prostych, łatwych do opanowania prac. |
Struktury organizacyjne,
stały czas pracy, wartościowanie pracy, koszty pracy, stosunki pracy, wynagrodzenie na podstawie czasu pracy, ocenianie przez przełożonego. |
|
Era postindustrialna. Okres pracy zespołowej i samopomocy.
|
Elastyczne systemy
produkcji, wykorzystywanie technik komputerowych, wyszczuplanie organizacji, rozwój usług. |
Ukierunkowanie na klienta
w pracy personalnej, wielozawodowość, wynagradzanie na podstawie potencjału pracy, ocenianie przez szersze grono osób, grupowe formy pracy. |
Źródło: Pocztowski A., „Zarządzanie zasobami ludzkimi”, ANTYKWA, Kraków 1998, s. 7.
Wszelkie teorie w dziedzinie zarządzania kształtowały się przez całe wieki pod wpływem trzech głównych zespołów sił. Są to siły społeczne, gospodarcze i polityczne, które nadal wpływają na współczesną teorię zarządzania. Siły społeczne są to normy i wartości, którymi odznacza się dana kultura. Siły ekonomiczne, albo czynniki związane z systemami gospodarczymi i ogólnymi warunkami i tendencjami w gospodarce, wpłynęły na kształt zarządzania. Siły polityczne obejmują instytucje sprawujące władzę polityczną, a także ogólną politykę i postawę rządu wobec działalności gospodarczej.
Mimo, że przedsiębiorstwa istnieją zaledwie kilkaset lat zarządzanie uprawiano już od tysiącleci. Już Egipcjanie przy budowie piramid stosowali funkcje zarządzania takie jak: planowanie, organizowanie, kontrolowanie. Aleksander Wielki wykorzystywał sztabową organizację podczas swoich działań wojennych. Cesarstwo rzymskie rozwinęło bardzo dobrze wykształconą sztukę organizacyjną, która ułatwiała komunikowanie się i kontrolę. Na temat koncepcji i praktyk zarządzania wypowiadali się tacy ludzie jak Sokrates czy Platon. Alfarabi już w 900 r n.e. wyliczył kilka cech przywództwa. Również niektóre aspekty dalekowschodniego zarządzania sięgają wstecz, do czasów Konfucjusza (500 r. p. n. e.). Głosił on cztery podstawowe nauki:
1) rodzina jest modelem dla wszelkich organizacji;
2) nierówno prawne stosunki międzyludzkie są czymś normalnym, są nawet warunkiem stabilnego społeczeństwa;
3) ludzie powinni traktować bliźnich tak samo jak chcieliby być traktowani przez innych;
4) ludzie powinni się kształcić, ciężko pracować i nie wydawać więcej niż potrzeba.
Przez wiele stuleci nie poświęcono większej uwagi sprawom zarządzania, ponieważ do końca XVII w. wielkie organizacje były bardzo nieliczne . Na początku powstawały głównie przedsiębiorstwa rodzinne, których celem nie był wzrost produkcji, lecz przetrwanie na rynku.
Poważniejsze badania nad zarządzaniem rozpoczęły się dopiero pod koniec XIX w. Jednym z pierwszych menedżerów, który dostrzegał znaczenie zasobów ludzkich organizacji był brytyjski przemysłowiec i reformator Robert Owen, nazywany „ojcem nowoczesnego zarządzania”. On sam był właścicielem fabryk i powszechnie stosował zasadę „ ludzkiego traktowania pracowników’’. Wprowadził lepsze warunki pracy, posiłki pracownicze, wyższy minimalny wiek dla zatrudnianych dzieci (10 lat) i krótszy czas pracy (10,5 godziny).
Wychodził on z założenia, że większa troska o robotnika z czasem zaowocuje zwiększoną produkcją. Opracował obiektywny system oceny wyników pracy robotników, który istotnie wpływał na wydajność.
Innym reformatorem był angielski matematyk Charles Babbage, który koncentrował uwagę na efektywności produkcji. Wiązał on wielkie nadzieje z podziałem pracy i był zwolennikiem zastosowania matematyki do efektywnego wykorzystania materiałów i pomieszczeń. Twierdził, że harmonijne stosunki pomiędzy kierownictwem a robotnikami mogą być korzystne dla obu stron. Dokonał gruntownej analizy procesu produkcji, podziału i organizacji pracy z wyszczególnieniem czynników czasu oraz doboru pracowników, maszyn i narzędzi niezbędnych do wykonywania pracy wytwórczej. W podziale pracy dopatrywał się korzyści nie tylko dla wzrostu wydajności, ale i wzrostu umiejętności i wprawy robotników, którą nabywali w wyniku powtarzania czynności produkcyjnych, doskonalenia niezbędnej wiedzy zawodowej oraz dzięki unikaniu straty czasu przy przechodzeniu od jednej czynności do drugiej, a także poprzez dostosowywanie maszyn i urządzeń odpowiednio do potrzeb człowieka. Był on również twórcą innych nowatorskich rozwiązań, stworzył między innymi prototyp maszyny liczącej.
Spojrzenie klasyczne na zarządzanie wykształciło się na przełomie XIX i XX w. Te idee stanowią pierwsze dobrze rozwinięte ramy teoretyczne zarządzania. Ich pojawienie się było naturalnym przedłużeniem pionierskich prac, jak również wynikiem ewolucji wielkich przedsiębiorstw i praktyki zarządzania. Spojrzenie klasyczne obejmuje dwa różne podejścia: „naukowe zarządzanie” Federicka W. Taylora i „zarządzanie administracyjne” Henri Fayola –klasyczną teorię organizacji.