Miesiąc: styczeń 2018

Przedsiębiorstwo jest podstawowym i ważnym podmiotem we współczesnej gospodarce każdego kraju. W literaturze ekonomicznej przedsiębiorstwo jest definiowane jako wyodrębniona pod względem ekonomicznym, prawnym oraz techniczno-organizacyjnym jednostka, która prowadzi działalność wytwórczą (produkcyjną, usługową) lub handlową[1].

Przedsiębiorstwo stanowi określoną formę organizacji działalności gospodarczej, będącej efektem uwarunkowań prawnych, społecznych, ekonomicznych i technicznych. Uwarunkowania te zmieniają się w czasie, są konsekwencją rozwoju gospodarczego, powodując ostatecznie konieczność zmian form i struktur przedsiębiorstwa pod kątem ich dostosowania do nowych warunków gospodarowania. Otoczenie bliższe i dalsze ma niekwestionowany wpływ na zachowanie się przedsiębiorstwa oraz jego funkcjonowanie i rozwój. Reakcje przedsiębiorstwa na zmiany w otoczeniu są oczywiście różne. Z jednej strony, może ono podążać za tymi zmianami, z drugiej zaś – antycypować te zmiany. Zależy to w dużym stopniu od możliwości kapitałowych przedsiębiorstwa, a także od poziomu kadry zarządzającej oraz stopnia zaangażowania załogi w proces funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa[2].

Początki współczesnych przedsiębiorstw sięgają średniowiecza. Ówczesne cechy rzemieślnicze i manufaktury tworzą od strony organizacyjnej i ekonomicznej zaczątki współczesnych przedsiębiorstw. Były to organizacje, które skupiały pracowników w jednym miejscu o ściśle określonym celu działania i organizacji pracy, wykorzystując do tego określone zasoby, a właściciel był jednoznacznie definiowany. Od współczesnych przedsiębiorstw te jednostki gospodarcze wiele różniło zarówno pod względem skali produkcji, techniki wytworzenia, zawodowego przygotowania pracowników, specjalizacji, technik dystrybucji, jak i źródeł finansowania. Jednakże główne atrybuty przedsiębiorstwa były podobne[3]. Przedsiębiorstwo powstało w warunkach rozwiniętych stosunków towarowo-pieniężnych. Jako instytucja zostało ukształtowane w ramach gospodarki kapitalistycznej, stając się pierwszym w historii rozwoju działalności gospodarczej ośrodkiem stosowania zasady racjonalnego gospodarowania – racjonalności prywatno-gospodarczej, ujmowanej z pozycji przedsiębiorcy kapitalistycznego zmierzającego do maksymalizacji własnego zysku[4]. Obecnie specjaliści zwracają uwagę na różne atrybuty i podkreślają różne cechy organizacji, które możemy zaliczyć do przedsiębiorstw. Brakuje jednak jednoznacznie określonej definicji pojęcia przedsiębiorstwa.

Według Kodeksu cywilnego[5] „przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespoleni składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej”[6]. Obejmuje ono w szczególności[7]:

• oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa),
• własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,
• prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych,
• wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne,
• koncesje, licencje i zezwolenia,
• patenty i inne prawa własności przemysłowej,
• majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne,
• tajemnice przedsiębiorstwa,
• księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

1. Sudoł określa „przedsiębiorstwo jako jednostkę prowadzącą działalność gospodarczą, dążącą do zaspokojenia potrzeb innych podmiotów życia społecznego przez wytwarzanie produktów lub świadczenie usług, przy czym działalność ta jest motywowana chęcią uzyskania korzyści majątkowych i prowadzona samodzielnie na ryzyko właściciela czy właścicieli”[8].

Z kolei J. Żurek jest zdania, że „przedsiębiorstwo należy traktować jako podstawową, samodzielną jednostkę gospodarczą (podmiot gospodarczy), prowadzącą działalność produkcyjną, usługową bądź handlową na własny rachunek, wyodrębnioną pod względem ekonomiczno-prawnym i organizacyjnym, która dysponuje określonymi zasobami czynników produkcji i ma na celu przede wszystkim ich efektywne zagospodarowanie pod kątem osiągania korzystnego wyniku finansowego i zaspokajania potrzeb rynku, tj. indywidualnych konsumentów i przedsiębiorstw”[9].

Inni specjaliści przedmiotu zwracają uwagę na niektóre inne cechy organizacji gospodarczej, którą można nazwać przedsiębiorstwem. Uważają m.in., że przedsiębiorstwo jest organizacją gospodarczą prowadzącą działalność zarobkową, działającą na własny rachunek w celu osiągnięcia korzyści materialnych (zysku) i ponoszącą ryzyko i odpowiedzialność zgodnie z przepisami prawa i stosunkami rynkowymi[10].

Mimo to można wyróżnić wiele wspólnych cech interpretowanego pojęcia. W każdym przypadku dotyczy to[11]:

• użycia określonych zasobów materialnych i niematerialnych i zorganizowanej pracy,
• wytwarzania ściśle określonych produktów (wyrobów, usług),
• zastosowania metod rachunku ekonomicznego,
• maksymalizacji korzyści (wyniku finansowego, wielkości usług itd.),
• podstawowych zasad działania.

Można wyróżnić trzy zasadnicze podejścia do określenia przedsiębiorstwa[12]:

• podejście techniczno-wytwórcze – autorzy zwracają szczególną uwagę na przedsiębiorstwo jako układ techniczno-produkcyjny, przetwarzający określone zasoby na gotowe produkty w celu zaspokojenia zgłoszonych potrzeb,
• podejście finansowych korzyści – w tym podejściu przedsiębiorstwo traktuje się jako wkład wytwórczy nakierowany na osiągnięcie maksymalnych korzyści finansowych dla właściciela; dotyczy to organizacji gospodarczych komercyjnych, gdzie podstawowym celem założenia i prowadzenia działalności jest maksymalizacja wyniku finansowego,
• podejście funkcjonalne – w tym podejściu akcentuje się zasady mechanizmu funkcjonowania przedsiębiorstwa; szczególnie podkreśla się zasadę rozrachunku gospodarczego, metody rachunku ekonomicznego i podstawowe cechy podmiotu gospodarczego (osobowość prawna, odrębność ekonomiczna i organizacyjna).

Z pojęciem przedsiębiorstwa łączy się także pojęcie przedsiębiorcy. W polskim prawie znaleźć można następujące artykuły, które traktują o definicji przedsiębiorcy:

1. „Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w np. 33 1 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową”[13].
2. „Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą”[14].
3. „Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową”[15].
4. „Przedsiębiorcami, w rozumieniu ustawy, są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową uczestniczą w działalności gospodarczej”[16].
5. „Ilekroć w ustawie jest mowa o przedsiębiorcy – rozumie się przez to przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a także: osobę fizyczną, osobę prawną, a także jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, organizującą lub świadczącą usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, osobę fizyczną wykonującą zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą działalność w ramach wykonywania takiego zawodu, osobę fizyczną, która posiada kontrolę, w rozumieniu pkt 4, nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli koncentracji, o której mowa w art. 13, związek przedsiębiorców w rozumieniu pkt 2 – na potrzeby przepisów dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów”[17].
6. „Przedsiębiorca – podmiot prowadzący działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a także osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego”[18].
7. „Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową”[19].

Podsumowując, należy podkreślić, że niezależnie od tego jakie atrybuty są szczególnie podkreślane przez autorów przy definiowaniu przedsiębiorstwa to taka organizacja gospodarcza zawsze obejmuje[20]:

• zasoby ludzkie,
• zasoby finansowe,
• strukturę organizacyjną,
• cele działania,
• charakter właścicielski (rodzaj własności).

Podsumowując, można powiedzieć, że fenomen przedsiębiorstwa jako podmiotu gospodarczego i zarazem instrumentu rozwoju społecznego znajduje odzwierciedlenie w licznych dyscyplinach naukowych oraz w pracach badawczych prowadzonych przez ekonomistów, prawników, socjologów, psychologów, inżynierów, historyków itp. Przedsiębiorstwo stało się już od dawna zasadniczym miejscem powstawania i realizowania postępu technicznego, jednostką kształtującą osobowość człowieka, miejscem pracy, powstawania dochodu oraz aktywności ludzkiej zorientowanej na pełniejsze uczestnictwo w przemianach kulturowych i społecznych[21]. Jest także miejscem lokowania kapitałów i uzyskiwania zwrotu dla inwestorów[22]. Stoi przed nim wiele różnorodnych zadań, które zmieniają się pod wpływem licznych zewnętrznych i wewnętrznych czynników. Podstawowym zadaniem przedsiębiorstwa jest realizowanie działań gospodarczych w sposób efektywny ekonomicznie[23]. Przedsiębiorstwa dominują wśród podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Znacznie mniejszą rolę w życiu gospodarczym odgrywają podmioty niebędące przedsiębiorstwami, jak zakłady budżetowe, fundacje, agencje itp.[24]

—

[1] R. Milewski (red.), Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2002, s. 163.

[2] J. Żurek (red.), Przedsiębiorstwo – zasady działania, funkcjonowanie, rozwój, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s. 15.

[3] N. Grzenkowicz, J. Kowalczyk, A. Kusak i in., Podstawy funkcjonowania przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008, s. 11.

[4] J. Bućko, T. L. Wąsik, Ekonomika przedsiębiorstwa, Tom I, Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom 2005, s. 10.

[5] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.).

[6] art. 55¹ Kodeksu cywilnego

[7] J. Bednarz, E. Gostomski, Finansowanie działalności gospodarczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006, s. 19.

[8] S. Sudoł, Przedsiębiorstwo, PWE, Warszawa 2006, s. 36

[9] J. Żurek (red.), Przedsiębiorstwo – zasady…, op. cit., s. 16.

[10] Zob. J. Lichtarski (red.), Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2005; M. Strużycki (red.), Zarządzanie przedsiębiorstwem, Difin, Warszawa 2004.

[11] N. Grzenkowicz, J. Kowalczyk, A. Kusak i in., Podstawy funkcjonowania…, op. cit., s. 12.

[12] Ibidem, s. 12.

[13] art. 43 1 Kodeksu cywilnego

[14] art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004, Nr 173 poz. 1807 z późn. zm.).

[15] art. 5 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r., Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2003 r., Nr 60, poz. 535 z późn. zm.).

[16] art. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r., o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.).

[17] art. 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r.,  o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r., Nr 50, poz. 331 z późn. zm.).

[18] art. 3 ustawy z dnia 5 lipca 2001 r.,  o cenach (Dz. U. z 2001 r., Nr 97, poz. 1050 z późn. zm.).

[19] art. 479² ustawy z dnia 17 listopada 1964 r., Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

[20] N. Grzenkowicz, J. Kowalczyk, A. Kusak i in., Podstawy funkcjonowania…, op. cit., s. 12.

[21] J. Bućko, T. L. Wąsik, Ekonomika przedsiębiorstwa…, op. cit., s. 5.

[22] N. Grzenkowicz, J. Kowalczyk, A. Kusak i in., Podstawy funkcjonowania…, op. cit., s. 9.

[23] J. Bućko, T. L. Wąsik, Ekonomika przedsiębiorstwa…, op. cit.., s. 5.

[24] J. Bednarz, E. Gostomski, Finansowanie działalności…, op. cit, s. 18.