Cechą gospodarki rynkowej jest tworzenie korzystnych warunków dla aktywnej działalności gospodarczej. Dzięki temu MSP mogą wyrażać i realizować swoje autonomiczne cele. Z drugiej jednak strony gospodarka stawia przed nimi określone wymagania. Firmy te, aby zapewnić sobie względnie trwałą egzystencję na rynku, muszą im sprostać. Skuteczne wykorzystanie szans jest bowiem uwarunkowane skłonnością do restrukturyzacji i elastycznego dostosowania do zmieniających się warunków otoczenia. Dynamika dalszego rozwoju analizowanego sektora uzależniona jest także od instytucji wspierających jego działania. Funkcjonowanie MSP jest silnie zależne od otoczenia. Większość tych podmiotów nie jest w stanie przetrwać na rynku przez dłuższy okres. Dlatego też w otoczeniu firm konieczne jest istnienie wielu instytucji, służących fachowym doradztwem w zarządzaniu i rachunkowości, pomocą techniczną, a także merytoryczną. Warunkiem prawidłowego funkcjonowania sektora MSP jest bowiem systematyczny rozwój instytucji wspierających szeroko rozumianą przedsiębiorczość[1].
Rozwój małych i średnich podmiotów uzależniony jest od czynników makro- i mikroekonomicznych. Uwarunkowania te często jednak tworzą wiele barier. Spadek popytu, brak promocji przedsiębiorczości, utrudniony dostęp do finansowania oraz wspierania innowacyjności, a także brak rozwoju instytucji otoczenia biznesu (zwłaszcza na szczeblu regionalnym), wpływają hamująco na rozwój firm sektora MSP. Efektywna promocja wymaga więc podjęcia odpowiednich działań. Dlatego też głównym celem polityki makroekonomicznej jest kształtowanie warunków do pełnego wykorzystania potencjału tych podmiotów. Konieczne jest podnoszenie aktywności gospodarczej, a także zwiększanie ich udziału w PKB. Istotą prowadzonej polityki są działania zmierzające do likwidacji istniejących barier i tworzenia dogodnych warunków rozwoju. Celem działań wobec małych i średnich przedsiębiorstw jest zachęcanie do funkcjonowania, utrzymywania i wzrostu zdolnych do istnienia jednostek, przez tworzenie sprzyjającego im klimatu. Warunkiem efektywnej polityki jest trafna identyfikacja adresatów postulowanych działań. Generalnie działania adresowane mogą być do wszystkich podmiotów tego sektora lub tylko do niektórych ich rodzajów. Mogą dotyczyć już funkcjonujących firm lub nowo zakładanych. Dlatego też na szczeblu centralnym czy też regionalnym wyróżnić można następujące warianty aktywnych działań[2]:
- pobudzanie inicjatywy założycielskiej (wzrost ilości nowych firm),
- tworzenie warunków dla rozwoju wszystkich nowo powstających MSP,
- wspieranie wybranej grupy przedsiębiorstw, dokonując ich selekcji według priorytetów narzucanych przez potrzeby gospodarki narodowej.
W 2000 roku po raz pierwszy opracowany został długookresowy dokument rozwoju kraju pt.: Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju. Zidentyfikowano w nim różnorodne czynniki wpływające na rozwój i możliwości Polski. Pozwoliło to na określenie celów i pożądanej wizji kraju w perspektywie 25 lat. W procesie trwałego i zrównoważonego rozwoju szczególna rola przypada państwu. Musi ono być promotorem rozwoju oraz tworzyć warunki do sprawnego funkcjonowania rynku. Powinno też oddziaływać na mechanizmy rynkowe w tych dziedzinach gospodarki, w których samoczynnie działający rynek nie jest wystarczająco skutecznym regulatorem procesów gospodarczych. Polityka państwa realizowana w wyniku Strategii sprzyja również rozwojowi małych i średnich jednostek.
Formułowane zadania Rządu w stosunku do sektora MSP to[3]:
- Stworzenie odpowiednich warunków otoczenia prawnego i instytucjonalnego, sprzyjającego powstawaniu i rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw.
- Pobudzanie innowacyjności tych firm oraz ułatwianie im dostępu do technologii w celu zwiększenia ich konkurencyjności.
- Rozwój powiązań kooperacyjnych z dużymi przedsiębiorstwami, a także z innymi małymi i średnimi podmiotami.
- Zwiększenie aktywności eksportowej.
- Zdynamizowanie rozwoju analizowanego sektora w polityce strukturalnej państwa.
- Promowanie ekologicznych metod zarządzania i produkcji.
Rola jaką pełnią MSP w wolnym rynku powoduje wzrost znaczenia tych firm w strukturze polskiej gospodarki. Udział Polski w gospodarce światowej w znacznej mierze określony jest przez kondycję tego sektora. Sprawia to, że systematycznie podejmowane są działania wspierające jego rozwój. Po raz kolejny zostały zintegrowane w jednolity program polityki Rządu nazwany: „Kierunki działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku” [4]. Celem działań wspierających małe i średnie przedsiębiorstwa, podejmowanych przez Rząd Polski, będzie pobudzanie ich aktywności gospodarczej zapewniającej wzrost zatrudnienia, podniesienie ich konkurencyjności i zdolności do funkcjonowania na Jednolitym Rynku Europejskim. Ten kolejny już dokument programowy, przyjęty przez Radę Ministrów 4 lutego 2003 roku, nakłada na poszczególne resorty szereg zadań w sferze legislacyjnej, organizacyjnej i finansowej: zapewnienie pomocy doradczo-szkoleniowej, ułatwianie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania, wspieranie rozwoju eksportu, a także promowanie jakości. Działania te cieszą się dużym zainteresowaniem menedżerów i mają znaczny wpływ na sytuację firm, które z nich skorzystały. Wskazuje to na potrzebę obejmowania wsparciem coraz szerszego kręgu przedsiębiorców, jak również potwierdza konieczność ich realizacji i kontynuowania. Powinno to umożliwić dalszy rozwój instytucjonalnego otoczenia wspierającego sektor MSP.
Polityka rządu wobec MSP realizowana jest głównie w oparciu o program pt.: Kierunki działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku. Założenia tej polityki są następujące[5]:
- horyzontalny charakter realizowanych działań, co oznacza, że adresowane są do wszystkich MSP, niezależnie od miejsca, formy prawnej czy też rodzaju prowadzenia działalności,
- podejmowane działania zmierzają do wyrównywania szans i popularyzacji przedsiębiorczości wśród młodzieży, kobiet, osób niepełnosprawnych i bezrobotnych,
- pomoc otrzymają też instytucje otoczenia biznesu, spełniające określone standardy,
- działania finansowane są z budżetu państwa, środków pomocowych dostępnych w ramach programu PHARE, Funduszy Strukturalnych dostępnych z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, środków prywatnych przedsiębiorców, a także międzynarodowych kredytów bankowych,
- niezależnie od działań horyzontalnych, realizowane są przedsięwzięcia o wymiarze regionalnym. Oferowane instrumenty zależą od struktury społeczno-gospodarczej poszczególnych województw oraz prowadzonej przez nie polityki rozwojowej.
Istotnym krokiem w kierunku ułatwienia działalności gospodarczej było wprowadzenie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej[6]. Dzięki ustawie znacznie skrócono i uproszczono proces rejestracji, zmniejszono liczbę koncesji i zezwoleń, wprowadzono przepis o wiążącej urzędy skarbowe interpretacji zdarzeń podatkowych oraz zmniejszono liczbę kontroli w firmach i skrócono ich czas trwania.
W dniu 8 lipca 2010 r. Rada Ministrów przyjęła opracowany w ramach Międzyresortowego Zespołu ds. Nowoczesnych Regulacji Gospodarczych Program Reformy Regulacji[7], wpisujący się w działania Komisji Europejskiej zmierzające do uproszczenia prawa wspólnotowego. Program realizowany jest pod hasłem: Przedsiębiorca ma prawo. Koncentruje się na uproszczeniu istniejącego prawa, usprawnieniu zasad tworzenia nowych regulacji, uczestnictwie w programie uproszczeniowym na szczeblu unijnym oraz zmianach instytucjonalno – organizacyjnych w administracji.
Lepsze stanowienie prawa, wsparcie dla przedsiębiorczości, rozwój innowacyjności, a także uwzględnienie we wszystkich politykach ich oddziaływania na sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) stały się podstawą do założeń Krajowego Programu Reform na lata 2008-2011[8], będącego ,,narodowym odpowiednikiem Strategii Lizbońskiej”. Jednym z jego celów jest zapewnienie przyjaznego otoczenia prawnego i instytucjonalnego dla przedsiębiorczości, innowacji i inwestycji, co ma pozytywnie wpłynąć na poprawę standardu życia obywateli.
Reasumując, głównym celem polityki Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw jest pobudzenie aktywności gospodarczej sektora małych i średnich przedsiębiorstw, zapewniającej wzrost zatrudnienia w tym sektorze oraz wzrost jego konkurencyjności i zdolności do funkcjonowania na Jednolitym Rynku Europejskim. Wynikają z tego następujące cele cząstkowe[9]:
- Wspieranie przedsięwzięć służących rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw.
- Poprawa otoczenia prawnego i administracyjnego oraz rozwój postaw przedsiębiorczych w społeczeństwie.
- Rozwój otoczenia instytucjonalnego analizowanych firm.
- Wspieranie integracji przedsiębiorstw i działalności na forum międzynarodowym.
Poprawa otoczenia prawnego i administracyjnego związana jest z wprowadzaniem założeń pakietu: Przede wszystkim przedsiębiorczość. Nowe unormowania zmierzają do likwidacji najbardziej uciążliwych obciążeń i barier biurokratycznych. Rozwój otoczenia instytucjonalnego dotyczy zarówno instytucji publicznych, instytucji non-profit, jak również instytucji komercyjnych. Koncentruje się to na podnoszeniu jakości usług świadczonych przez poszczególne organizacje, a także na zwiększaniu ich dostępności. Z kolei wspieranie integracji przedsiębiorstw polega na pomocy w tworzeniu grup producenckich, dystrybucyjnych oraz związków kapitałowych. Dla rozwijania silniejszej i skuteczniejszej reprezentacji interesów MSP wspierany też jest ich udział w branżowych organizacjach międzynarodowych. Działania te mają na celu promocję określonych podmiotów i produktów za granicą, a także upowszechnianie polskich osiągnięć i doświadczeń na forum międzynarodowym.
Działania w ramach polityki Rządu zmierzają do kształtowania ducha przedsiębiorczości, w szczególności wśród młodzieży, absolwentów, osób bezrobotnych, kobiet oraz osób niepełnosprawnych. Wspierane jest powstawanie nowych przedsiębiorstw szczególnie w sektorach wykorzystujących zaawansowane technologie, w tym w usługach i handlu. Realizacja celów cząstkowych ma za zadanie również poprawę jakości zarządzania istniejącymi już podmiotami oraz lepsze wykorzystanie posiadanych zasobów. Wspierane są przedsięwzięcia podejmowane przez przedsiębiorców, związane z wykorzystaniem nowych technik i technologii, przedsięwzięć logistycznych, proeksportowych, a także przedsięwzięć zmierzających do uzyskania certyfikatów jakości. Polityka Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw realizowana jest za pomocą instrumentów prawnych, organizacyjnych, informacyjno-szkoleniowych oraz finansowych. Koordynację i monitoring wszystkich podejmowanych działań prowadzi Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Natomiast rolę jednostki wdrażającej politykę Rządu pełni Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP).
—
[1] Janiuk I., Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej, Difin, Warszawa 2004, s. 24.
[2] Ibidem, s. 24.
[3] Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych oraz Ministerstwo Środowiska, NFOŚ, Warszawa 2000, s. 94.
[4] Kierunki działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, luty 2003, s. 7.
[5] Janiuk I., Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej, op. cit., s. 26.
[6] Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004 Nr 173 poz. 1807
z późn. zm.).
[7] Reforma Regulacji – ,,Lepsze prawo”, Program Reformy Regulacji na lata 2010-2011, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010.
[8] Krajowy Program Reform na lata 2008-2011 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2008.
[9] Janiuk I., Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej, op. cit., s. 27.