Aby krajowi ubezpieczyciele mogli zaspokoić w przyszłości rosnący popyt na ubezpieczenia oraz (zwłaszcza od roku 1999) konkurować z zagranicznymi ubezpieczycielami niezbędne jest ich dokapitalizowanie.
Zwiększenie kapitałów polskich firm następuje zwykle dzięki podwyższeniu kapitału akcyjnego przez: emisje akcji dla dotychczasowych akcjonariuszy, emisje akcji dla zagranicznych i krajowych inwestorów strategicznych, emisje akcji w drodze oferty publicznej. Z tej ostatniej metody skorzystały dotychczas tylko trzy firmy ubezpieczeniowe – TUiR Warta S.A. i TUiR Polisa S.A., a ostatnio do grupy spółek giełdowych dołączyła Compensa S.A., przygotowuje się PZU Życie S.A.
Kapitały własne sektora ubezpieczeń według stanu na koniec 1998 r. były równe 2,1 mld zł. i wzrosły w stosunku do stanu na koniec 1997 r. o 1.0 mld zł. tj: o 94,5%, w tym w dziale I o 70,4%, a w dziale II o 141,4%. Tak duży wzrost kapitałów własnych ubezpieczycieli działu II spowodowany był wypracowaniem dodatniego wyniku finansowego w kwocie 148,8 mln zł. ( za rok 1997 wykazano ujemny w wysokości minus 442,5 mln zł), a także znacznym wzrostem kapitałów podstawowych (o 40,6%) oraz wzrostem kapitału zapasowego (o 47,7%).
Kapitały podstawowe podmiotów posiadających zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej na koniec 1998 r. były równe 1,6 mld zł. i wzrosły o 57,4% w stosunku do stanu na koniec 1997 r. W tym w dziale I o 80,4% a w dziale II o 40,5%. Średnia wartość kapitału podstawowego zakładu ubezpieczeń na koniec 1998 r. wyniosła 29,89 mln. zł. (najwyższy kapitał podstawowy był równy 295,0 mln. zł., a najniższy 0,92 mln. zł). Mimo, że kapitały własne i kapitały podstawowe podmiotów sektora ubezpieczeń stale rosną, to jednak część zakładów nadal wymaga dokapitalizowania.
Przed problemem dokapitalizowania stoi największy polski ubezpieczyciel – PZU S.A. Dotychczas nie zrealizowano żadnego z programów podniesienia kapitałów, a prywatyzacja tej firmy dopiero jest w fazie realizacji. W 1998 r. zwycięzcą przetargu na doradcę Ministra Skarbu przy prywatyzacji PZU S.A. zostało konsorcjum na czele z Bankiem ABN Amro Polska S.A. W 1998 r. rozpoczęto również prace nad prywatyzacją PZU – Życie S.A.
Część środków przeznaczonych na dokapitalizowanie PZU S.A. pochodziło z Funduszu Prywatyzacji Banków Polskich (ok. 58 mln. USD), a część pochodzi ze sprzedaży akcji PZU Życie. Do końca 1998 r. według informacji prezesa PZU S.A. niedobory środków własnych (niezbędne do pokrycia marginesu wypłacalności) wyniosły 813 mln. zł.
W styczniu 1999 r. resort Skarbu dofinansował PZU obligacjami Banku Handlowego o wartości 852 mln. zł. dokapitalizowanie firmy wyraźnie poprawiło jej bezpieczeństwo. Po I kwartale 1999 r. spółka pokrywa margines wypłacalności w 165%. W marcu 1999 r. rząd wyraził zgodę na prywatyzację PZU, zaakceptował również strategię polegającą na sprzedaży ok. 30% akcji zakładu inwestorowi strategicznemu. Jednym z kandydatów jest jedna z największych grup ubezpieczeniowo-finansowych – francuska AXA. ABN Amro, doradca przy prywatyzacji PZU S.A. dokonał w maju br. ponownej wyceny największego polskiego ubezpieczyciela. Analitycy szacują, że PZU jest warte od 5 do 12 mld zł. Ministerstwo Finansów zainteresowane jest sprzedażą 30% akcji tego zakładu ubezpieczeń, proces sprzedaży pakietu akcji ma zakończyć się do końca 1999 r.
Jednym ze sposobów zwiększenia kapitałów najczęściej wykorzystywanych przez zakłady ubezpieczeńjest pozyskanie inwestora strategicznego. Może nim być krajowy lub zagraniczny podmiot działający w branży ubezpieczeniowej lub innej. Wniesiony przez inwestora kapitał pozwala na poprawę sytuacji finansowej towarzystwa ubezpieczeniowego, ale również może wiązać się ze zdobyciem know-how, systemów informatycznych, czy też pozyskaniem doskonalszych metod dystrybucji produktów ubezpieczeniowych itp. Jednak ponieważ zbyt mało jest polskich inwestorów strategicznych, co związane jest z niedostatkiem funduszy na rynku kapitałowym, istotnym sposobem powiększania kapitałów firm ubezpieczeniowych jest dopływ kapitału zagranicznego. W 1997 r. oraz 1998 r. kilka zakładów ubezpieczeń skorzystało z tej formy podniesienia kapitałów własnych.
Niskie kapitały własne części firm ubezpieczeniowych w Polsce powodują ograniczone możliwości ubezpieczenia dużych ryzyk na udziale własnym, bez konieczności reasekuracji. Według znowelizowanej ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 1995 r. suma pojedynczego ryzyka pozostawionego jako udział własny zakładu ubezpieczeń nie może przekraczać 25% łącznej wysokości funduszu ubezpieczeniowego.
Skutecznym sposobem dokapitalizowania sektora ubezpieczeń w Polsce mogłoby być powstanie grup bankowo-ubezpieczeniowych. Tego typu grupy finansowe nazywane Allfinanz lub bancassurance zaczęły powstawać w krajach Europy Zachodniej już w latach 80. W Polsce, mimo stopniowego wzrostu udziału banków w kapitałach podstawowych ubezpieczycieli, z 10,82% w 1996 r. do 13,63% na koniec 1997 r. lekkiego spadku i do 12,5% w 1998 r. tego rodzaju grupy nie zawiązały się. Zaangażowanie kapitałowe banków w zakładach ubezpieczeń jest zgodne z tendencjami występującymi w wielu krajach Europy zachodniej.
Wynika to częściowo z potrzeby komplementarności a także wzajemnego przenikania usług finansowych w warunkach globalizacji rynków. Banki stają się głównymi udziałowcami nie tylko firm ubezpieczeniowych, ale leasingowych, funduszy powierniczych, funduszy emerytalnych itp.. Dotychczasowa współpraca między zakładami ubezpieczeń i bankami koncentruje się na wykorzystaniu przez ubezpieczycieli sieci oddziałów banków do dotarcia do ich klientów dla zaoferowania produktów ubezpieczeniowych. W 1998 r. grupę bankowo-ubezpieczeniową miały tworzyć Polisa S.A. z Kredyt Bankiem PBI oraz TUiR „Warta” z PBK oraz kilkoma innymi bankami, jednak projekty te nie zostały ostatecznie zrealizowane.
Obecnie niezbędna jest bardziej kompleksowa współpraca wykraczająca poza wykorzystanie kanałów dystrybucji, a także większe zaangażowanie kapitałowe banków, zwłaszcza w towarzystwa ubezpieczeniowe na życie.
Szczególne zainteresowanie banków ubezpieczeniami życiowymi wynika przede wszystkim z:
- konkurencyjności tych ubezpieczeń, związanych z długoterminowym oszczędzaniem, co stanowi największe zagrożenie wobec usług depozytowo-kapitałowych banku,
- możliwości zwiększenia liczby i dywersyfikacji źródeł przychodów banku,
- wysokiej komplementarności produktów bankowych z ubezpieczeniowymi.
Tabela 5 przedstawia udział banków w podstawowych kapitałach ubezpieczycieli na koniec 1997 roku (przedstawione zostały udziały w wysokości 5 i więcej procent). Przy czym należy pamiętać, iż zaangażowanie kapitałowe sektora bankowego w sektorze ubezpieczeniowym ciągle ulega zmianie.
Tabela 5. Zaangażowanie kapitałowe banków w zakładach ubezpieczeń powyżej 5% w kapitale podstawowym ubezpieczycieli (dane na 31.12.1998 r.)
Lp. | Bank | Zakład ubezpieczeń | Udział banku w kapitale podstawowym ubezpieczyciela (w %) |
1. | Bank Współpracy Europejskiej S.A. | PTR S.A. | 11,88 |
2. | Bank Energetyki S.A. w Radomiu | Energo-Asekuracja | 8,75 |
3. | Bank Handlowy w Warszawie S.A. | PTR S.A. | 11,88 |
Zurich Handlowy TU na Życie S.A. |
50,00 | ||
Zurich Handlowy TU S.A. | 50,00 | ||
4. | Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. w Krakowie | Compensa S.A. | 23,23 |
5. | Bank Rozwoju Eksportu S.A. | STU na Życie Alte Leipziger Hestia S.A. | 41,00 |
WARTA S.A. | 9,99 | ||
6. | Bank Wschodni S.A. | Polonia Życie | 15,87 |
7. | Hypo Vereinsbank Polska S.A. | Inter Fortuna S.A. | 10,00 |
8. | Pierwszy Komercyjny Bank S.A. w Lublinie | Heros Life S.A. | 8,30 |
9. | PKO BP | Warta Vita S.A. | 21,97 |
10. | Powszechny Bank Kredytowy S.A. | TU PBK S.A. | 100,0 |
PBK-Życie S.A. | 100,0 | ||
11. | Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. | Commercial Union Polska TU na Życie | 10,00 |
Commercial Union Polska TU Ogólnych S.A. | 10,00 | ||
12. | Spółdzielczy Bank Rozwoju | Samopomoc S.A. | 9,53 |
13. | Kredyt Bank PBI | Agropolisa | 34,80 |
TUK | 36,70 | ||
Heros Life S.A. | 90,93 | ||
Polisa S.A. | 9,53 | ||
14. | EBOR | Heros S.A. | 12,58 |
Winterthur S.A. | 35,00 | ||
Winterthur Życie S.A. | 35,00 | ||
15. | Dresdner Bank AG | STU Hestia INSURANCE S.A. | 21,17 |
Źródło: Biuletyn PUNU za 1998 r., Warszawa, kwiecień 1999, s. 42
W 1998 r. zaangażowanie kapitałowe banków w sektor ubezpieczeń wzrosło o ponad 39,3%, tj. o ok. 56 mln. zł. Niektóre banki zwiększyły wartość inwestycji w zakłady ubezpieczeń np. PBK S.A. w PBK-Życie i TU PBK, Kredyt Bank PBI S.A. w Heros Life S.A. i Agropolisę S.A., WBK S.A. w Commercial Union Polska – TU na Życie S.A. Z kolei np. Bank Handlowy w Warszawie S.A. dokonał nowych inwestycji w Zurich Handlowy TU na Życie S.A. i Zurich Handlowy TU S.A., BRE w TUiR Warta S.A. Inne banki wycofały się z inwestycji w zakładach ubezpieczeń, np. BGŻ S.A., PBG – Grupa PKO S.A. i BISE.
W 1998 r. we wszystkich spółkach ubezpieczeniowych notowanych na giełdzie zaszły zasadnicze zmiany w składzie największych udziałowców. Przykładowo znaczącym akcjonariuszem Compensy S.A. został BPH. Ponad 20% akcji Polisy nabył Kredyt Bank PBI, ale już wkrótce cały pakiet akcji będący własnością banku został sprzedany NFI Fortuna, a Kredyt Bank PBI S.A. pozostawił ponad 9% akcji, a jednocześnie sprzedał akcje DAEWO S.A. Głównym akcjonariuszem TUiR „Warta” został Kulczyk Holding. Firma ta wydała na akcje TUiR „Warta” w ciągu 1998 roku przeszło 38,2 mln. zł, natomiast po 39 mln. zł wydały BRE oraz austriacki Nihonswi AG.
Jednak na koniec grudnia 1998 r. sektor bankowy zmniejszył swój udział w kapitałach podstawowych ubezpieczycieli z 13,63% w 1997 r. do 12,07% w 1998 r., co wynikało z wolniejszego tempa wzrostu inwestycji bankowych w zakładach ubezpieczeń (139,3%) niż ogółem kapitałów podstawowych (0 157,4%).