Drugą formą PPE są pracownicze fundusze emerytalne. Uprawnionym do ich stworzenia jest wyłącznie Pracownicze Towarzystwo Emerytalne, które zorganizowane jest w formie spółki akcyjnej. Utworzenie funduszu wymaga nadania mu statutu przez towarzystwo, zawarcia przez nie umowy z Depozytariuszem o przechowywaniu aktywów funduszu, uzyskania zgody Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi i wpisania funduszu do rejestru funduszy. Statut uchwalany jest przez walne zgromadzenie Towarzystwa i musi określać wysokość kapitału akcyjnego towarzystwa, skład akcjonariuszy i ilość posiadanych przez nich akcji, rodzaje kosztów obciążających fundusz i jego członków oraz sposób ich kalkulacji. Musi także być zapisany tryb i sposób informowania o zmianach statutu i przekazywania innych informacji. Nie ma określonej minimalnej wartości kapitału akcyjnego niezbędnego do powstania towarzystwa. Pracownicze Towarzystwo Emerytalne może zostać założone przez osoby fizyczne, prawne, związki zawodowe, organizacje pracodawców, izby gospodarcze i organizacje samorządu zawodowego. Podlega ono ścisłemu nadzorowi UNFE. Jego kapitał akcyjny musi być całkowicie pokryty wkładem pieniężnym. Akcjonariusze Pracowniczego Towarzystwa Emerytalnego nie mają prawa do udziału w zyskach. Jest to forma najbardziej zbliżona do zwykłego oszczędzania na emeryturę, ponieważ członkowie funduszu będą mogli korzystać ze zgromadzonych środków nie wcześniej niż dwa lata przed osiągnięciem wieku emerytalnego.2
Wpłatami do Pracowniczego Towarzystwa Emerytalnego mogą być składki lub akcje otrzymane przez pracowników nieodpłatnie albo nabyte na preferencyjnych warunkach w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Dywidenda wypłacana z akcji zdeponowanych w funduszu i cena ze zbycia prawa poboru akcji nowej emisji, jaką uzyskuje fundusz w imieniu jego członków, przekazywana jest na konto członka funduszu. Jest to bardzo dobre rozwiązanie ze względu na podatek dochodowy. Jeżeli pracownik sam sprzedawałby akcje musiałby zapłacić podatek od dochodu, natomiast jeśli wniesie je do pracowniczego funduszu emerytalnego to podatek w wysokości 20% zapłaci towarzystwo emerytalne.1
Dużą zaletą Pracowniczego Towarzystwa Emerytalnego jest to, że ze składek wniesionych do niego nie jest pobierana prowizja, ponieważ nie prowadzi ono działalności zarobkowej. Są jednak koszty innego rodzaju, czyli opłaty pobierane przez Depozytariusza, który podobnie jak w II filarze przechowuje aktywa i zarządza nimi, a także koszty przeprowadzanych transakcji i opłaty na rzecz UNFE. Pracownicze fundusze emerytalne są skierowane przede wszystkim do dużych i bogatych przedsiębiorstw.
Kolejną formą PPE są fundusze inwestycyjne. „Fundusz posiada osobowość prawną, a wyłącznym przedmiotem jego działalności jest lokowanie środków pieniężnych, zebranych publicznie, w papiery wartościowe i inne prawa majatkowe.”2 Tworzony jest przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych, które jako organ zarządza nim i reprezentuje go w stosunkach z osobami trzecimi. Minimalny kapitał akcyjny takiego towarzystwa musi wynosić 3 mln. złotych, a jeżeli zarządza ono więcej niż jednym funduszem to kapitał ten musi zostać powiększony o milion złotych dla każdego kolejnego funduszu. Towarzystwo, aby móc utworzyć fundusz musi uzyskać specjalne zezwolenie Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, zawrzeć umowę z Depozytariuszem o przechowywanie aktywów funduszu, nadać funduszowi statut oraz zebrać wpłaty do funduszu w wysokości wynikającej ze statutu, nie niższej niż 4 mln. złotych Nie ma jednak ograniczenia co do ilości tworzonych funduszy, z tym że wpłaty zbierane są w drodze zapisów. Fundusz musi być także wpisany do rejestru funduszy inwestycyjnych. „Uczestnikami funduszu mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.”3
Pracodawca nalicza i przekazuje, na rzecz pracowników, wpłaty na nabycie jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Wysokości wpłat w stosunku do wszystkich pracowników nie muszą być jednolite. Zależą one od warunków określonych w umowie między zarządzanym przez towarzystwo funduszem inwestycyjnym, pracodawcą i pracownikiem.1 Pracodawca może zawierać umowy z różnymi funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo. Celem inwestycyjnym funduszu może być ochrona realnej wartości aktywów funduszu lub wzrost wartości aktywów funduszu w wyniku wzrostu wartości lokat. Cel ten musi być określony w statucie, jednak fundusz nie gwarantuje jego osiągnięcia.
Jest wiele ograniczeń, które obowiązują towarzystwa zarządzające funduszem i zapewniają większe bezpieczeństwo funduszom inwestycyjnym. „Towarzystwo nie może bowiem nabywać lub obejmować udziałów, akcji albo innych papierów wartościowych, jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych emitowanych przez instytucje wspólnego inwestowania mające siedzibę za granicą, ani uczestniczyć w spółkach nie mających osobowości prawnej, za wyjątkiem papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski.”2 Nie może także nabywać papierów wartościowych, które emituje Depozytariusz, udzielać pożyczek, gwarancji i poręczeń, za wyjątkiem pożyczek z funduszu socjalnego, zaciągać pożyczek i kredytów, w tym obligacji w wysokości przekraczającej łącznie 10% wartości kapitałów własnych.
W otwartym funduszu inwestycyjnym istnieje możliwość płynnych zmian liczby wydawanych jednostek uczestnictwa i wielkości zaangażowanego kapitału. Jednostki, wszystkie posiadające taką samą wartość, mogą być nabywane przez każdego, a przystąpienie do funduszu jest możliwe w każdej chwili. Odsprzedając funduszowi jednostki uczestnictwa można z niego wystąpić. W zamkniętym funduszu liczba uczestników jest stała. Do obrotu publicznego dopuszczane są certyfikaty inwestycyjne, które są emitowane przez uczestników jako papiery wartościowe. Fundusze zamknięte są funduszami większego ryzyka i dzięki temu mają większą możliwość inwestowania. Dużą zaletą funduszy inwestycyjnych jest to, że udział w nich pociąga za sobą niewysokie koszty. Uczestnicy oprócz składek nie ponoszą żadnych innych opłat. Zakłada się, że fundusze w porównaniu z innymi formami PPE będą osiągały wysoką stopę zwrotu z inwestycji.1 Każdy z uczestników tego programu może na bieżąco sprawdzać wartość zgromadzonego kapitału dzięki podawaniu przez fundusz do publicznej wiadomości bieżącej wyceny jednostek uczestnictwa.2
Atrakcyjną formą oszczędzania długoterminowego są także towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Ubezpiecza ono swoich członków w oparciu o zasadę wzajemności, czyli ze składek płaconych przez wszystkich ubezpieczonych wypłacane są świadczenia tym, którzy nabyli prawo do ich otrzymywania. Osoby, które się ubezpieczają są jednocześnie członkami, a więc współwłaścicielami towarzystwa, w którym dokonują ubezpieczenia. TUW nie działają w celach zarobkowych, wypracowują nadwyżkę, która następnie jest stawiana do dyspozycji swoich członków. Pracownicy – udziałowcy pełnią pełna kontrolę nad funkcjonowaniem towarzystwa. „Do powstania TUW wymagany jest taki sam proces ubiegania się o licencje na prowadzenia działalności, jak w przypadku komercyjnych towarzystw ubezpieczeniowych.”3 Kapitał zakładowy nie może być mniejszy niż równowartość 600 tys. ECU. Od towarzystw, które maja niewielu członków lub niewielki zasięg terytorialny minimalny kapitał zakładowy nie jest wymagany. Ilość udziałów możliwych do nabycia przez członków jest zapisana w statucie. Ta forma wiąże się z dosyć dużymi kosztami, które podobnie jak straty są pokrywane przez pracowników.
Pracodawca chcąc utworzyć program emerytalny musi przedstawić ofertę zawierającą projekt zakładowej umowy emerytalnej. Umowa ta zawierana jest przez pracodawcę z reprezentacją pracowników. Powinna określać: formę PPE wraz ze wskazaniem instytucji, która będzie gromadziła środki finansowe i zarządzać nimi na podstawie umowy z pracodawcą, warunki jakie zatrudniony musi spełniać w momencie przystąpienia do programu, sposób, terminy wypłat i zwrotu oraz ich skutki dla uprawnień uczestnika programu, terminy i formy zadysponowania środkami finansowymi przez pracownika oraz ich wypłat, zwrotu lub przeniesienia, warunki zmiany i wypowiedzenia pracowniczej umowy emerytalnej oraz przypadki w jakich środki pochodzące ze składki dodatkowej ( deklaruje ją pracownik ze swojego wynagrodzenia netto ) będą mogły być wypłacane, niezależnie od środków pochodzących za składki podstawowej (nie może być wyższa niż 7% podstawy wymiaru składki obliczanej indywidualnie dla każdego uczestnika).1 Jeżeli realizacja następuje przez gromadzenia środków w funduszu inwestycyjnym umowa musi powinna także określać zasady ponoszenia przez pracowników na rzecz funduszu opłat za zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa. Spory miedzy stronami umowy rozstrzygane są przez sądy powszechne.
Przeniesieniem zasad zakładowej umowy emerytalnej na każdego uczestnika jest pracownicza umowa emerytalna. Jest to świadome i dobrowolne przystąpienie pracownika do PPE. Sporządzona jest w formie pisemnej i musi określać formę pracowniczego programu emerytalnego, minimalną i maksymalną wysokość możliwej do zadeklarowania miesięcznej składki zarówno podstawowej, jak i dodatkowej oraz plan emerytalny. Pracownik aby przystąpić do PPE musi wypełnić deklarację uczestnictwa w programie.
Wypłat z PPE można dokonywać na wniosek uczestnika po osiągnięciu przez niego minimum 60 lat, bez względu na płeć, chyba że uzyska wcześniej uprawnienia emerytalne. Można także wypłacać pieniądze w momencie gdy PPE jest likwidowane, o ile nie nastąpi wyplata transferowa. Świadczenia mogą być wypłacane jako jednorazowa wypłata kapitału, wypłata w ratach w określonym czasie, dożywotnia renta kapitałowa lub renta dożywotnia zagwarantowana na określony czas. Jeśli uczestnik nie zdecyduje się na wypłatę środków z programu to po ukończeniu przez niego 70 lat zostanie mu wypłacony cały zgromadzony kapitał w formie jednorazowego świadczenia. „W przypadku osoby zatrudnionej u kilku pracodawców prowadzących programy emerytalne, nie można dokonać wypłaty, jeżeli pracownik nadal pozostawałby uczestnikiem innego programu emerytalnego. W tej sytuacji możliwa jest jedynie wypłata transferowa, czyli przeniesienia środków z pracowniczego programu emerytalnego do innego zakładu ubezpieczeń, towarzystwa ubezpieczeń, funduszu inwestycyjnego lub pracowniczego funduszu emerytalnego.”2 W przypadku śmierci osoby ubezpieczonej przed osiągnięciem przez nią minimalnego wieku uprawniającego do wypłaty świadczeń, zgromadzony kapitał podlega dziedziczeniu. Uprawnionymi do spadku są osoby uposażone lub prawni spadkobiercy.
W przypadku likwidacji przedsiębiorstwa pieniądze uczestników PPE nie mogą stanowić masy upadłościowej. Uczestnicy mają zagwarantowane, że ich środki zostaną utrzymane na indywidualnych rachunkach w ramach dotychczasowych umów do dnia ich wypłaty, przelewu na inny rachunek z nowej umowy emerytalnej, bądź wypłaty transferowej. W momencie gdy powodem likwidacji PPE będzie upadłość instytucji obsługującej program, pracodawca musi zapewnić zawarcie umowy z inną instytucją realizującą program i zaproponować zmianę zakładowej umowy emerytalnej w niezbędnym zakresie.
2 G. Uścińska, Emerytura…, s. 146.
1 Tamże s. 144.
2 R. Kwiatkowska, Reforma…, s. 28.
3 Tamże.
1 A. Negri, Pracowniczy Program Oszczędnościowy, „Gazeta Ubezpieczeniowa” nr 39 – 40 z 27.10.1999r., s. 39
2 R. Kwiatkowska, Reforma…, s. 29.
1 G. Siepielska – Bałaban, abc systemu cz. 5, s. 12.
2 Cała składka buduje kapitał akcyjny, wywiad z P. Dziewulskim, „Gazeta Ubezpieczeniowe” nr 13 z 31.05.2000 r., s. 4
3 G. Siepielska – Bałaban, abc systemu cz. 5, s. 13.
1 R. Kwiatkowska, Reforma…, s. 32.
2 Tamże, s. 35.