Niemcy odegrały bardzo dużą rolę w rozwoju ubezpieczeń społecznych. To właśnie tam za rządów Bismarcka pojawiła się idea zabezpieczenia społecznego, najpierw zdrowotnego, potem od wypadku przy pracy, a w końcu na starość. Głównym powodem jej powstania była bieda panująca wśród robotników. Miała na to jednak wpływ także sytuacja polityczna. Bismarck stworzył system ubezpieczeń społecznych jako przeciwwagę do coraz większych wpływów rozwijających się partii robotniczych.
Ubezpieczenia społeczne są przymusowe. Obowiązkiem ubezpieczenia objęci są wszyscy pracujący i otrzymujący wynagrodzenie.1 Podstawą do uzyskania świadczeń jest opłacanie składki (19,3 % płacy brutto, w równych częściach płaconą przez pracodawcę i pracownika), która jest proporcjonalna do zarobków, a w konsekwencji wysokość świadczenia uzależniona jest od wcześniej uzyskiwanych dochodów z pracy. Wysokość świadczeń nie jest więc oparta na koncepcji potrzeb. W Niemczech mamy do czynienia z zasadą ekwiwalentności, czyli że ubezpieczony ma prawo uzyskać tyle ile wpłacił.2 Jednak duży wzrost przeciętnego trwania życia i ograniczona możliwość podnoszenia składek ubezpieczeniowych powodują, że zasada nie może być w pełni respektowana. Ubezpieczenia społeczne zawierają elementy solidarności co objawia się w tym, że pokolenia emerytów są finansowane przez pracujących. Jest to w pewnym sensie wyrażenie zgody na to aby emeryci brali udział w dobrobycie wypracowanym przez pokolenie czynne zawodowo. Pociąga to za sobą także pewne zagrożenia, ponieważ w momencie kryzysu i spadku dochodów z pracy, emeryci także ponoszą straty.
Składki na ubezpieczenie emerytalne w Niemczech zawsze były płacone po równo przez pracodawców i pracowników. Udział pracodawcy wynika z obowiązku sprawowania opieki nad zatrudnionymi. „Wysokość składki liczona od płacy brutto ustalana jest w drodze rachunków aktuarialnych uwzględniających relacje
świadczeniobiorców do ubezpieczonych oraz poziom świadczeń i przeciętny okres ich pobierania.”1 Składki nie są pobierane od całej płacy, tylko do pewnej granicy zwanej granicą wymiaru składki. Jest nią 200% wynagrodzenia brutto z poprzedniego roku. Pociąga to za sobą także ograniczenie wymiaru świadczeń. Pracodawca pobiera składki i wysyła je do odpowiedniej kasy chorych, która dzieli je na części odpowiadające poszczególnym rodzajom ubezpieczeń i wysyła je do odpowiednich instytucji ubezpieczeniowych. System niemiecki oparty jest na licznych autonomicznych instytucjach ubezpieczeniowych, które są samorządne. Organy samorządowe instytucji ubezpieczeniowych pozostają jednak pod znacznym wpływem państwa. Nadzór nad nimi sprawuje Federalny Urząd Ubezpieczeniowy działający w ramach Ministerstwa Pracy i Systemu Socjalnego, który nadzoruje głównie zgodność działania instytucji z obowiązującym prawem, a także sprawy finansowe. Ze względu na skuteczne administrowanie, instytucje te nie powinny być zbyt małe.2 Najważniejszym czynnikiem, który wpływa na wysokość składki jest wskaźnik emerytalny czyli relacja świadczeniobiorców do ubezpieczonych. Uwzględnia on zmiany zatrudnienia związane z procesami rynku pracy, jak i zmiany demograficzne. W ostatnim czasie wskaźnik ten się podwoił i jak pokazują prognozy dalej będzie wzrastał w podobnym tempie. Pociąga to za sobą wzrost składki na świadczenia emerytalne.
Granica wieku umożliwiającego przejście na emeryturę podstawową zmieniała się w Niemczech wielokrotnie. Obecnie obowiązuje wiek 65 lat. Potrzebny do tego jest także minimalny staż pracy, który wynosi 5 lat.3 Jest jednak możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę w wieku 63 lat, jak i kontynuowania pracy po uzyskaniu wieku emerytalnego. Między 63, a 65 rokiem życia ubezpieczony może pracować i jednocześnie częściowo pobierać emeryturę. Obecnie jest tendencja polegająca na podnoszeniu wieku emerytalnego (mówi się o 62 roku życia) związana z wydłużaniem się przeciętnego trwania życia przy jednoczesnym kurczeniu się zasobów pracy na skutek niskiego, nawet ujemnego przyrostu demograficznego.
Istnieją także inne, niż podstawowe, rodzaje emerytur:
- dla ubezpieczonych o wysokim stażu emerytalnym czyli osób, które ukończyły 63 lata i mają zaliczony staż emerytalny w wysokości 35 lat. Pobierając tę emeryturę można dodatkowo zarobkować do chwili ukończenia 65 roku życia, ale tylko w ograniczonym stopniu,
- z tytułu bezrobocia, które przysługują ubezpieczonym, którzy ukończyli 60 rok życia, są bezrobotni, w ciągu ostatniego półtora roku byli w sumie 52 tygodnie bezrobotni, przed rozpoczęciem okresu pobierania emerytury w ostatnich dziesięciu latach przez osiem lat opłacali obowiązkowe składki i zaliczyli staż staż emerytalny w wysokości 15 lat,
- dla kobiet, które ukończyły 60 rok życia, a po ukończeniu 40 lat ponad 10 lat opłacały składki obowiązkowe i zaliczyły staż emerytalny w wysokości 15 lat. Pobierając ją można dodatkowo zarobkować, w ograniczonym stopniu, do czasu ukończenia 65 roku życia,
- dla niepełnosprawnych o wysokim stopniu niepełnosprawności, niezdolnych do wykonywania pracy zarobkowej, którzy ukończyli 60 lat.1
Na wymiar emerytury wpływa wysokość wynagrodzeń uzyskiwanych w pracy zawodowej oraz długość opłacania składek. Do obliczania tego wymiaru uwzględnia się kilka czynników. Pierwszym jest osobista podstawa wymiaru oznaczająca udział własnego wynagrodzenia w wynagrodzeniu przeciętnym. Jest ona wyrażana w postaci wskaźnika, który wyraża stosunek indywidualnego dochodu z pracy do dochodu przeciętnego wszystkich ubezpieczonych. Drugi czynnik to liczba lat opłacania składek, a trzeci to aktualna (w danym roku) wartość świadczenia emerytalnego zależna od wysokości średniej płacy netto.
W Niemczech nie obowiązuje kategoria minimalnego świadczenia emerytalnego. Są jednak pewne regulacje dotyczące poziomu najniższych świadczeń. Wiadomo, że z uzyskiwaniem bardzo niskich płac prowadzi do uzyskiwania niskich świadczeń na starość, dlatego też przyjęto, że niskie zarobki z okresu składkowego są powiększane półtora raza, ale nie mogą przekroczyć 75% udziału własnego wynagrodzenia w wynagrodzeniu przeciętnym. Inną regulacją są tzw. dodatki socjalne. Do tego celu należało określić granicę najniższych dochodów, pokrywających niezbędne koszty utrzymania. Jeżeli świadczenia emerytalne są niższe niż wyznaczona granica, ubezpieczony uzyskuje wyrównanie do tej granicy.2
Niemiecki system jest stale dotowany z budżetu federalnego.
System wprowadzony przez Bismarcka był nie tylko pierwszym, ale także jednym z najlepszych w historii. Jednak coraz więcej młodych osób uważa, że będzie on coraz mniej skuteczny.1 Szybkie starzenie się społeczeństwa oraz jedne z najwyższych na świecie koszty pracy zmuszają do zdecydowanej reformy systemu emerytalnego Aby utrzymała się obecna sytuacja, gdzie pracownicy płacąc podatki i potem mają wypłacane emerytury, konieczne jest stałe podnoszenie podatków, ponieważ według prognoz liczba emerytów w Niemczech, w ciągu 50 lat, podwoi się. W planach jest wprowadzenie prywatnego systemu na, który łożyliby indywidualnie pracownicy. Na próbę od 2001 roku każdy obywatel może zainwestować 0,05% płacy brutto w prywatne fundusze emerytalne. Udział w takim rozwiązaniu jest dobrowolny, jeżeli jednak będzie się dużo chętnych to stanie się on obowiązkowy.2
1 M. Podlasek – Ziegler (tłumaczenie), Ubezpieczenia emerytalne. Wydawnictwo „Wokół nas”, Gliwice 1992, s. 13
2 Bazowe systemy emerytalno – rentowe w świecie tom I. Praca zbiorowa pod red. S. Golińskiej, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1993, s. 50.
1 Tamże, s. 51
2 Elementy systemy zabezpieczenia społecznego w warunkach społecznej gospodarki rynkowej. Praca zbiorowa pod red. V. Leienbacha, Stowarzyszenie Nauk i Kształtowania Stosunków Ubezpieczeniowych, 1994, s. 83.
3 M. Podlasek – Ziegler (tłumaczenie), Ubezpieczenia…, s. 35.
1 Tamże, s. 36.
2 Bazowe systemy… tom I. s. 61.
1 Germany: A Publik Pension System under siege. (www.res.org.uk).
2 Starość wymusza zmiany, „Gazeta Ubezpieczeniowa” nr 32 z 11.10.2000r. s. 10.