Miesiąc: maj 2020

I filar – repartycyjny, powszechny system rent państwowych

W zreformowanym systemie emerytalnym nasze przyszłe emerytury będą pochodzić z kilku źródeł. W pierwszym filarze świadczenia będą finansowane ze składek płaconych przez osoby pracujące. Podstawą systemu jest indywidualne konto przebiegu ubezpieczenia każdego ubezpieczonego prowadzone w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych [1].

Rejestrowane na nim są informacje o: wysokości wpłaconych i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne po odprowadzeniu części składki na fundusz emerytalny,  o przebiegu ubezpieczenia, czyli o okresach opłacania składek i podstawie ich wymiaru, o okresach i  wysokości  pobieranych    zasiłków  i   świadczeń,  o   członkostwie   w   otwartych    funduszach emerytalnych oraz o terminach i wysokości przekazywanych do nich składek, o wysokości dożywotniej emerytury wypłacanej przez zakład emerytalny, o kapitale początkowym oraz inne niezbędne dla ZUS informacje.[2]

Wszyscy ubezpieczeni  i płatnicy składek (pracodawca) mają swoje indywidualne identyfikatory. Na koncie płatnika są prowadzone rozliczenia należnych składek i innych należności pobieranych przez ZUS. Płatnicy składek mają więcej obowiązków niż do tej pory. Muszą obliczać składki na ubezpieczenie społeczne każdego ubezpieczonego i potrącać je z jego dochodów. Składkę w wysokości 45% płacy brutto płaci pracodawca. Jednak w swoim imieniu tylko 22%. Pozostałe 23% płaci w imieniu pracownika. Pociągnęło to za sobą wzrost wynagrodzenia brutto o 23%, aby pracownicy nie otrzymywali mniejszego wynagrodzenia niż poprzednio.

Zmiany zaszły  także  w  Zakładzie  Ubezpieczeń  Społecznych. W  jego obrębie funkcjonuje Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, który ma rangę państwowego funduszu celowego, powołanego do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Jego podstawowe zadania to zbieranie składek, wypłata należnych świadczeń i dokonywanie wszelkich operacji finansowych związanych z działalnością. W ramach FUS wyodrębniono  fundusze celowe: emerytalny, rentowy, chorobowy, wypadkowy oraz fundusze rezerwowe. Pomiędzy te fundusze została podzielona składka.

Tabela nr 1. Podział składki na fundusze celowe

Źródło: Reforma sytemu ubezpieczeń społecznych w Polsce. Materiał dla agentów ubezpieczeniowych Commercial Union – Towarzystwa Ubezpieczeń na Życie S.A., Warszawa 1999, s. 9.

Dla ubezpieczeń emerytalnych utworzony został Fundusz Rezerwy Demograficznej. Gromadzi on środki, które  zostaną  wykorzystane w  przyszłości  na uzupełnienie niedoborów funduszu emerytalnego. Przewiduje się, że nastąpi to w roku 2009, kiedy to świadczeniobiorcami systemu repartycyjnego stanie się powojenny wyż demograficzny. FRD przez jakiś czas będzie mógł lokować środki w bony i obligacje skarbowe oraz inne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, a następnie ZUS powierzy zarządzanie środkami FRD odpowiedniej instytucji sektora usług finansowych.[3]

Pierwszy filar zmodyfikowany został poprzez wprowadzenie Międzypokoleniowego  Kapitału  Uprawnień  Emerytalnych. Dla osób, które nie ukończyły 50 lat ustawodawca przewiduje ustalenie i przyznanie kapitału początkowego. Jest to kapitał będący odzwierciedleniem dotychczasowych uprawnień  emerytalnych  jakie  ubezpieczony  nabył  do  dnia 31 grudnia 1998 roku.[4]

„Kapitał początkowy ustala się osobom, których okresy składkowy i nieskładkowy wynoszą co  najmniej 6 miesięcy i 1 dzień”.[5]

Wysokość ustalonego i  przyznanego  kapitału  określa  w  znacznym  stopniu  wartość  przyszłej  emerytury  z  pierwszego  filaru. Ma  on  być wyliczony  przez  ZUS  najpóźniej do końca 2004 roku. Kapitał początkowy będzie stanowił wartość hipotetycznej emerytury  ustalonej  na  dzień  1  styczna  1999  roku  pomnożonej  przez przeciętne  dalsze  trwanie  życia  dla  osoby w wieku 62 lata (współczynnik obliczany przez GUS). Średnie  oczekiwane  dalsze  trwanie  życia  jednakowo  dla mężczyzn i  kobiet  w  przypadku  osoby  62  letniej  obliczone  w  1995 roku wyniosło  16,61  lat. W skład  hipotetycznej  emerytury  wchodzą: pewien odsetek kwoty  stanowiący  24%  średniego  wynagrodzenia  w  gospodarce  krajowej czyli tzw.  kwota  bazowa,  po 1,3%  podstawy wymiaru emerytury za każdy rok składkowy,  czyli  okresy  pracy  i  inne  okresy  zaliczane  jako  składkowe  i  po 0,7%  podstawy  wymiaru  za  każdy  rok  nieskładkowy,  czyli  okresy, które w starym  systemie wpływały na wysokość emerytury.[6]

Podstawą wymiaru hipotetycznej   emerytury   będzie  średnie  wynagrodzenie  pracownika  z  wybranych  przez  niego  10 kolejnych  lat  z ostatnich 20 lat kariery zawodowej.  Stan    konta   MKUE   jest   uzależniony  od  wysokości  ustalonego  i   przyznanego kapitału początkowego, powiększonego o kwoty przekazywanych składek ubezpieczeniowych. MKUE jest jedynie kontem uprawnień Nie ma na nim faktycznych  sum,  gdyż  wpłacane  składki  są  przekazywane  na wypłaty świadczeń.   Jest   kapitałem  fikcyjnym,  który  daje  jedynie  prawo  do otrzymywania w  przyszłości  dochodu  w  postaci  emerytury,  finansowanej przez kolejne pokolenia   i   którego   nie   można  dziedziczyć.  Na  indywidualnym   koncie ubezpieczonego w pierwszym filarze będzie odnotowana kwota pieniężna stanowiąca  podstawę do wyliczenia  świadczenia  emerytalnego. Jego wysokość wyniknie  z  podzielenia  wartości MKUE  przez   przeciętne  dalsze  trwanie  życia dla osoby w wieku, w jakim znajduje się obecnie pracownik przechodzący na emeryturę.[7]

Nowy system zachęca do przedłużenia okresu pracy zawodowej. Zdefiniowany jest tylko minimalny wiek emerytalny. Osoby, które decydują się na dalszą pracę, automatycznie zwiększają sumę zebraną na swoim koncie przez dodatkowe składki i przez to, że nie wykorzystują  zebranych już tam pieniędzy. Im dłużej będą pracować tym więcej pieniędzy zostanie uzbieranych do podziału  w okresie emerytalnym. Wyższe będą także miesięczne świadczenia, ponieważ suma zgromadzona na koncie będzie podzielona na mniejszą ilość miesięcy rozumianych jako średnia oczekiwana długość życia.[8]

W projekt reformy wpisane zostały tzw. rozwiązania pomostowe. Mają one służyć temu, aby przejście ze starego systemu do nowego, w którym nie ma miejsca na finansowanie branżowych przywilejów emerytalnych ze składek wszystkich ubezpieczonych, było w miarę możliwości łagodne. Dotyczy to osób , które pracują w warunkach szkodliwych lub specjalnych i korzystały dotychczas z rozbudowanego systemu przywilejów emerytalnych, z możliwością przejścia na wcześniejszą emeryturę włącznie.[9]

Pomostem między starym, a nowym systemem jest ustalenie rekompensat dla osób, które do tej pory korzystały z tych przywilejów, w zamian za ich utratę.

Wprowadzenie reformy wymaga okresu przejściowego. Nie można szybko zmienić systemu ze względu na zobowiązania jaki ma on wobec osób już pracujących.  Zakłada  się,  że okres ten będzie miał trzy etapy. Pierwszy to lata 2000 – 2015 kiedy większa część społeczeństwa zacznie płacić składki do nowego systemy. Drugi etap zakończy się ok. roku 2030 i oczekuje się, że większość osób będzie pobierać świadczenia z nowego systemu. Ostatni etap trwać będzie dopóty, dopóki przy nie zmienionej stopie zastąpienia będzie można obniżyć wysokość składki emerytalnej.[10]

[1]  Kwiatkowska, Reforma…, s. 11.

[2] Tamże.

[3] G. Siepielska – Bałaban, abc reformy…cz.2, s. 11.

[4] Zerowy kapitał początkowy, „ Gazeta Ubezpieczeniowa” wydanie specjalne nr 6 z 11.1999 r., s. 12

[5] B. Wiktorowska, Pieniądze za pracę. „Gazeta Ubezpieczeniowa” nr 40 z 6.02.2000 r., s. 23

[6]  G. Siepielska – Bałaban, abc reformy…cz.2, s. 20.

[7] Tamże, s. 24.

[8] S. Domański, Wschodzące…, s. 146.

[9] Emerytury wcześniejsze i pomostowe, Dodatek specjalny, „Gazeta Prawna”  nr 119 z 21-23.06.2002, s. 4.

[10]  S. Domański, Wschodzące…, s. 147.