Podstawowe definicje i pojęcia w zakresie turystyki

5/5 - (2 votes)

W literaturze po raz pierwszy termin „turystyka” został użyty przez Stendhala w książce Pamiętnik turysty w 1837 roku.[1]

W języku polskim słowo turystyka zostało po raz pierwszy wprowadzone przez Xawerego Łukaszewskiego w „Słowniku podręcznych wyrazów obcych i rzadkich w języku polskim używanych” wydanym w 1847 roku w Królewcu.[2]

W słowniku języka polskiego pod hasłem „turystyka” czytamy: „…zorganizowane zbiorowe, lub indywidualne wyjazdy poza miejsce stałego zamieszkania, wędrówki po obcym terenie, mające cele krajoznawcze lub będące formą czynnego wypoczynku…”.[3]

Dwaj szwajcarscy ekonomiści W. Hunziker i K.Krapf uznali, że turystyka to „…całokształt stosunków i zjawisk związanych z podróżą i pobytem w jakiejś miejscowości osób przyjezdnych, jeżeli pobyt nie wynika z motywu osiedlenia się i przez to nie wiąże się z jakąkolwiek działalnością zarobkową”.[4] Ci sami autorzy stworzyli definicję słowa „turysta”, które miało oznaczać „…osobę, która udaje się poza miejsce stałego zamieszkania w celach poznawczych, wypoczynkowych, zdrowotnych, rodzinnych, sportowych, kulturalnych, rozrywkowych lub religijnych, lecz nie w celach zarobkowych”.[5]

W literaturze przedmiotu można spotkać wiele definicji pojęcia „turysta”. Pierwszą oficjalną definicję „turysta zagraniczny” spotykamy w 1937 roku w dokumentach przyjętych przez Radę Ligi Narodów, w której czytamy : „ …dla uzyskania większej porównywalności statystyki międzynarodowej, określenie „turysta” powinno w zasadzie być rozumiane jako oznaczające każdą osobę podróżującą przez czas trwający 24 godziny, lub więcej, w kraju nie będącym krajem jej stałego zamieszkania..”.[6] Tworząc wymienioną definicję Liga Narodów miała na celu ujednolicenie kryteriów, które miały posłużyć do prowadzenia statystyk przez ówczesne kraje członkowskie tej organizacji.

Po II wojnie światowej powyżej zaprezentowana definicja została przyjęta przez Międzynarodowy Związek Oficjalnych Organizacji Turystycznych.[7]

W roku 1954 Organizacja Narodów Zjednoczonych w przyjętej definicji „turystą” określiła:”….każda osobę niezależnie od rasy, płci, języka, lub religii, która z terytorium państwa, gdzie normalnie zamieszkuje, udaje się na terytorium państwa i przebywa nie krócej niż 24 godziny i nie dłużej niż 6 miesięcy w czasie trwania poszczególnych 12 – miesięcznych okresów, w celach prawnie dopuszczonych ( z wyjątkiem emigracji), takich jak turystyka, wypoczynek, sport, zdrowie, względy rodzinne, studia, pielgrzymki religijne lub interesy”.[8]

W 1963 roku ONZ na Konferencji ds. Międzynarodowych Podróży i Turystyki (Rzym) wydała kolejne zalecenia dotyczące ujednolicenia terminologii związanej z turystyką, których celem było ujednolicenie kryteriów dla celów statystycznych. Zalecenia te znalazły swoje odzwierciedlenie i dalsze rozwinięcie w publikacji Światowej Organizacji Turystyki (World Tourism Organisation – WTO) z 1993 r. zatytułowanej Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO.[9]

Wytyczne, co do terminologii zawarte w  powyżej przedstawionym dokumencie znalazły zastosowanie w Międzynarodowej Klasyfikacji Działalności Turystycznej (SICTA). Światowa Organizacja Turystyki dzieli podróżnych na dwie kategorie: podróżnych „odwiedzających” i „innych podróżnych”. Odwiedzający wg. tej klasyfikacji to: „… osoba podróżująca do miejscowości znajdującej się poza jej codziennym otoczeniem na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli podstawowym celem podróży nie jest podjęcie działalności zarobkowej wynagradzanej w odwiedzanej miejscowości”.[10]

WTO dla celów statystycznych zaleca podział podróżnych odwiedzających na: odwiedzających międzynarodowych i odwiedzających krajowych. Ze względu na cel, WTO zaleca przyjęcie następujących głównych grup celów turystycznych:

  1. Wypoczynek, wakacje i rekreacja.
  2. Odwiedziny u krewnych i znajomych.
  3. Sprawy zawodowe, interesy. Wymienia tu: wizytacje, podróże handlowe, uczestnictwo w konferencjach, targach wystawach, kursy językowe, zawodowe uprawianie sportu itp.
  4. Cele zdrowotne. Tu wymieniane są: pobyty w sanatoriach, uzdrowiskach i różnego rodzaju terapie.
  5. Cele religijne, pielgrzymki.
  6. Na przykład: podróże załóg statków i samolotów pasażerskich oraz tranzyt.[11]

Kolejnym terminem, z którym dość często możemy spotkać się w publikacjach jest pojęcie „ruchu turystycznego”. Międzynarodowa Akademia Turystyki określiła ruch turystyczny jako „…podróże podejmowane dla przyjemności, wypoczynku lub leczenia – pieszo lub jakimkolwiek środkiem komunikacji. Do zakresu nie należą wiec podróże w celach zarobkowych, ani w celach zmiany miejsca stałego zamieszkania”.[12]

Stanisław Ostrowski twierdzi, że w pojęciu turystyki daje się wyodrębnić dwa elementy składowe:

  1. ruch turystyczny, będący formą uzewnętrznienia się określonych potrzeb stanowiących popyt turystyczny,
  2. zespół organizacyjnych i materialnych środków obsługi zjawiska, jakim jest ruch turystyczny – co stanowi w najszerszym pojęciu podaż turystyczną.[13]

Ruch turystyczny jest więc zjawiskiem złożonym i analizowanym w literaturze przedmiotu przy zastosowaniu różnych kryteriów i podziałów. Zwykle dzielony on jest przede wszystkim na czas trwania pobytu turystycznego. W tym podziale ruch turystyczny dzieli się na:

  1. pobytowy,
  2. wycieczkowy,
  3. wypoczynek świąteczny.

W tym ujęciu stosuje się pomocnicze określenia (kryteria) istotne z punktu widzenia obsługi ruchu turystycznego na: krajowy i zagraniczny; zorganizowany i niezorganizowany, a także na codzienny, cotygodniowy i doroczny.[14]

Z istoty ruchu turystycznego wynika, że posiada on charakter społeczno – kulturalny, jest ruchem dowolnym i czasowym. Ponadto należy zauważyć, iż z definicji turysty, turystyki oraz ruchu turystycznego jednoznacznie wynikają skutki ekonomiczne.

Turysta realizując przedsięwzięcia turystyczne zgłasza potrzeby przemieszczania się, zaspokojenia potrzeb noclegowych, żywieniowych i innych usług bytowych.[15]

T.Łobożewicz dokonuje podziału ruchu turystycznego uwzględniając formy podróży oraz cel i czas trwania działalności turystycznej. Takie ujęcie podziału ruchu turystycznego obrazuje poniższy schemat:

Schemat nr 1. Podział ruchu turystycznego uwzględniający formy podróży, cel i czas trwania działalności turystycznej

Źródło:  Łobożewicz T.,Bieńczyk G.,(2001)Podstawy turystyki, WSE Warszawa, s.88.

Turystyka postrzegana jest jako zjawisko psychologiczne, społeczne, przestrzenne i kulturowe.[16]

Miano turystyki jako zjawiska psychologicznego wynika z faktu, że człowiek będący podmiotem podróżowania musi mieć motywacje do podróży turystycznej. Motywacje te biorą się z potrzeb, marzeń, wyobrażeń człowieka oraz wynikają z nabytych doświadczeń i wspomnień.

Turystyka jako zjawisko społeczne bierze się z faktu, że osoba podejmująca podróż turystyczną wchodzi w rolę turysty, wchodzi w kontakty z przedstawicielami różnych społeczności. Społeczności te, to: pracownicy biur podróży i informacji turystycznej, grupa turystyczna, przewodnik oraz społeczność miejscowa u celu podróży.

Określenie turystyki jako zjawiska przestrzennego wynika z faktu przekształcania przez ruch turystyczny środowiska przyrodniczego, infrastruktury komunikacyjnej, noclegowej, żywieniowej oraz sfery pozostałych usług ukierunkowując je ku potrzebom turysty.

Określenie turystyki jako zjawiska kulturowego znajdujemy w opracowaniu K.Przecławskiego, gdzie wymienia on związki zachodzące pomiędzy turystyką 46 a kulturą.

Zdaniem autora turystyka jest funkcja kultury, – czyli w pewnej części stanowi odbicie danej kultury; turystyka jest nośnikiem określonych wartości kulturowych; turystyka jest też spotkaniem kultur – umożliwia wymianę wartości kulturowych pomiędzy turystą a ludnością miejscową.[17]

Turystyka postrzegana jest również jako zjawisko ekonomiczne, ponieważ kieruje się prawami ekonomi.

W opracowaniach ekonomicznych poświęconych turystyce i ruchowi turystycznemu formułuje się definicje akcentujące problematykę przemieszczania się, czasu pobytu, niezarobkowania oraz specyficzne cele turystyki. Z uwagi na fakt, że pojęcie turystyka jest pojęciem szerszym niż ruch turystyczny, turystykę analizuje się w kategoriach zjawisk rynkowych. W tym ujęciu ruch turystyczny stanowi popyt, a sfera obsługi ruchu turystycznego z całym swym zapleczem materialnym i organizacyjnym spełnia funkcję podaży.[18]

Z turystyką związane są mechanizmy transferu pieniądza z miejsca zamieszkania turysty do miejsca pobytu turystycznego. Wydatki ponoszone w miejscu pobytu turystycznego stają się źródłem dochodów miejscowej społeczności, przedsiębiorstw oraz instytucji obsługujących turystę. Zatem należy stwierdzić, że turystyka może być ważnym czynnikiem rozwoju gospodarczego zarówno w miejscu zamieszkania turysty, jak też w miejscu jego turystycznego celu.[19]

W literaturze przedmiotu spotykamy się coraz częściej z pojęciem „Produktu turystycznego”. Termin ten pojawił się w Polsce wraz z przejściem gospodarki z systemu tzw. socjalistycznej gospodarki planowej do systemu gospodarki rynkowej po przemianach ustrojowych, które zaszły po 1989 roku.

Poprzez pojęcie „produktu” rozumie się usługi i dobra zdolne zaspokoić potrzeby ludzkie, w sposób adekwatny do ich pragnień, a jako sam w sobie produkt stanowi przedmiot rynkowej wymiany.[20]

Z uwagi na przedmiot naszych rozważań zajmiemy się terminem „produkt turystyczny”, który w wąskim znaczeniu określa to wszystko, co turyści kupują oddzielnie ( np: transport, nocleg ) lub w formie tzw. pakietu ( np: wycieczka z przejazdem, zakwaterowaniem, wyżywieniem i imprezą rozrywkową). W szerszym znaczeniu produkt turystyczny to kompozycja tego, co turysta robi w trakcie podróży i w miejscu docelowym, a także walory usług i urządzeń, z których korzysta.[21]

W praktyce coraz częściej oferta turystyczna przedstawiana jest potencjalnemu nabywcy w postaci alternatywnych produktów turystycznych, uzależnionych od możliwości finansowych klienta, jego wymagań i możliwości organizacyjnych oferującego.

V.T.C.Middleton rozróżnia pojęcie produktu turystycznego na produkt turystyczny przedsiębiorstwa turystycznego oraz produkt turystyczny obszaru. Ten pierwszy jego zdaniem stanowi oferta różnorakich usług, jakie oferuje potencjalnemu turyście przedsiębiorstwo turystyczne.

Pod pojęciem produktu turystycznego obszaru autor wymienia takie elementy jak: walory naturalne i antropogeniczne, dostępność, wizerunek, a także cenę, jaką musi uiścić konsument.[22]

A. Rapacz w swojej pracy Przedsiębiorstwo turystyczne. Podstawy i zasady działania przytacza pojęcie produktu turystycznego sformułowane przez J. Krippendorfa.

W tym ujęciu przez produkt turystyczny należy rozumieć:

  • warunki geograficzne, topograficzne, faunę, florę, klimat i pejzaż jako czynniki naturalne;
  • język, kulturę, folklor, politykę i ekonomię, jako czynniki aktywności społecznej;
  • urządzenia do prowadzenia działalności noclegowej, żywieniowej, rozrywkowej, informacyjnej oraz transport turystyczny jako ogólne czynniki egzystencji i aktywności społecznej.[23]

Dość często w literaturze fachowej poświęconej turystyce, a także w różnego rodzaju przewodnikach spotykamy się z pojęciem krajoznawstwa i turystyki krajoznawczej.

W słowniku pod redakcją prof. J.Bralczyka przy haśle „ krajoznawstwo” czytamy: „…wiedza o kraju ojczystym lub regionie, poznawanie ich historii, geografii przez organizowanie wycieczek, konkursów itp.”.[24]

W polskiej literaturze naukowej po II wojnie światowej spotykamy się często z interpretacją pojęcia „krajoznawstwa”, jako ruchu społecznego. W wielkiej Encyklopedii Powszechnej czytamy: „…krajoznawstwo, ruch społeczny dąży do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości geograficznych, historycznych, etnograficznych itp. o kraju lub regionie m.in. przez urządzanie wycieczek”.[25]

Zdaniem W. Gaworeckiego, współcześnie oba pojęcia turystyki i krajoznawstwa są bardzo często niesłusznie utożsamiane. W praktyce turystyka jest drogą do krajoznawstwa, a krajoznawstwo należy traktować jako środek realizacji pozaekonomicznej funkcji turystyki.[26] Zatem krajoznawstwo jest pojęciem szerszym niż turystyka.

Biorąc zaś pod uwagę dające się wyodrębnić podstawowe funkcje współczesnego krajoznawstwa takie jak: funkcja wychowawcza i kształceniowa, turystyczna droga do osiągnięcia jego celów, jest drogą zasadniczą. Z powyższego wynika wniosek, że zasadnym jest preferowanie współczesnych form turystyki o możliwie największym udziale w nim programu krajoznawczego.

Stąd też często możemy spotkać się w literaturze przedmiotu z określeniem „turystyka krajoznawcza”.[27]


[1] Łobożewicz T.,Bieńczyk G.,(2001)Podstawy turystyki, WSE Warszawa, s.9.

[2] Łobożewicz T.,Bieńczyk G.,(2001)Podstawy……wyd.cyt.,s.10

[3] Szymczak M,(1984)Słownik języka polskiego,T:3,PWN Warszawa, s.555.

[4] Łobożewicz T.,Bieńczyk G.,(2001)Podstawy……wyd.cyt.,s.10

[5] Tamże,s.10

[6] Gaworecki W.,(1998) Turystyka, s.11

[7] Gaworecki W.,(1998) Turystyka, s.12

[8] Łobożewicz T.,Bieńczyk G.,(2001)Podstawy……wyd.cyt.,s.10

[9] Gaworecki W.,(1998) Turystyka, s.14

[10] Tamże, s.15

[11] Gaworecki W.,(1998) Turystyka, s.16

[12] Tamże, s.16

[13] Łobożewicz T.,Bieńczyk G.,(2001)Podstawy……wyd.cyt.,s.86

[14] Tamże, s.87

[15] Gaworecki W.,(1998) Turystyka, s.17

[16] Przecławski K., Człowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki, Wydawnictwo Albis, Kraków 1997,s.31

[17] Tamże, s.32

[18] Gaworecki W., Turystyka, PWE, Warszawa 1998, s.20

[19] Niezgoda A.,Zmyślony P.,(2003) Popyt turystyczny. Uwarunkowania i perspektywy rozwoju. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, s.12

[20] Altkorn J., (1995), Marketing w turystyce, PWN,Warszawa,s.97

[21] Holloway J.Ch.,Robinson Ch.,(1997) Marketing w turystyce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa, s.114

[22] Middleton V.T.C.,(1996), Marketing w turystyce, Polska Agencja Promocji Turystyki,Warszawa,s.89

[23] Rapacz A., Przedsiębiorstwo turystyczne. Podstawy i zasady działania, PWN Warszawa 1994, s.65

[24] J.Bralczyk, Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów, PWN Warszawa 2005, s.328

[25] Zbiorowe, Wielka Encyklopedia Powszechna, t.6, PWN, Warszawa 1965,s.140.

[26] Gaworecki W., Turystyka, PWE, Warszawa 1998, s.24

[27] Tamże, s.31

Dodaj komentarz