Pojęcie i zakres turystyki w dzisiejszym znaczeniu przechodziło szereg ewolucji, które wynikały ze zmian, jakie występowały w praktyce turystycznej, co widać w pierwszym dziale dotyczącym historii turystyki w Polsce. Największe jej zmiany przypadają na wiek XX, w związku ze wzrostem czasu wolnego, zamożności i świadomości społeczeństw, rozwojem środków transportu oraz ułatwieniami w międzynarodowym ruchu osobowym, które są częścią składową szeroko rozumianego rozwoju cywilizacyjnego. Obecnie do turystyki zalicza się różnorodne motywacje spędzania czasu wolnego, takie jak poznawcze, kulturalne, rekreacyjne, religijne i biznesowe, z wyjątkiem podróży w celach zarobkowych. Światowa rewolucja techniczna i technologiczna, która bardzo szybko dokonuje się w naszych czasach, ma bezpośredni wpływ na rozwój turystyki i dziedzin ją wspierających. Z kolei turystyka i podróże są motorem wielu przemian dokonujących się w gospodarce światowej, co jest szczególnie widoczne w rozwoju środków transportu i telekomunikacji oraz zastosowaniu wysoko zaawansowanych technik komputerowych, gromadzenia, przesyłania informacji.
W Polsce turystyka traktowana była jako bardziej element społeczny niż ekonomiczny. W oparciu o taki kierunek polityki zostały sformułowane programy szczegółowe, w tym rozwoju bazy materialnej, których skutki odczuwamy do dzisiaj. Na strukturę gospodarki turystycznej miały również wpływ mechanizmy pozaekonomiczne, takie jak przynależność do konkretnych branż przemysłowych, zaradność kadry zarządzającej czy kondycja finansowa właściciela czy zakładu pracy. Z drugiej strony popyt był wspierany przez fundusze spożycia zbiorowego budżetowe i pozabudżetowe. Socjalny wariant rozwoju gospodarki turystyki – mający niewątpliwie negatywne reperkusje w sferze oceny ekonomicznej – miał pozytywne znaczenie w rozwoju społecznym, ponieważ spowodował:
- wykształcenie nawyków uprawiania turystyki
- zwiększenie dostępności wypoczynku znacznej części społeczeństwa
- wzrost ilościowy podaży turystycznej[1]
Zmiany, jakie zachodzą obecnie w Polsce, spowodowały
daleko idące zmiany w wielkości , strukturze popytu turystycznego. Wzrost przyjazdów z zagranicy oraz zmiany w preferencjach krajowego popytu wymuszają zmiany w podaży usług turystycznych. W Gaworecki zauważa, że skutki rozwoju turystyki mogą być oczekiwane, postulowane i rzeczywiste[2]. Standard bazy noclegowej oraz infrastruktury nie zawsze odpowiada wymaganiom turystów i podróżnych. Niemniej jednak należy stwierdzić, że w polskim stracie do gospodarki rynkowej turystyka weszła z poważnie liczącymi się aktywami, do których można zaliczyć:
- różnorodne walory i atrakcje turystyczne oraz kulturowe o unikatowym niekiedy międzynarodowym znaczeniu, o wysokim stopniu zorganizowania
- trwałe zmiany w potrzebach turystyczno – wypoczynkowych oraz w dążeniu do ich zaspokajania. Jednocześnie wykształciła się świadomość, społeczna rola oraz znaczenie turystyki i rekreacji dla kultury, ochrony środowiska
- wykształcone kadry, które biorą udział w procesie organizacji i obsłudze ruchu turystycznego
- podaż turystyczną o różnorodnym standardzie – w szczególności bazy noclegowej i gastronomicznej
- dobra (na ogół) dostępność transportową do miejscowości regionów turystycznych
- rozwój i preferowanie aktywnych form turystyki, turystyki dzieci i młodzieży, osób niepełnosprawnych oraz usług sanatoryjnych i uzdrowiskowych.[3]
Ta część branży turystycznej, która działa dotychczas na warunkach komercyjnych decyduje dzisiaj o przyszłych kierunkach rozwoju, będąc jednocześnie aktywnym czynnikiem dostosowania polskiej gospodarki turystycznej do potrzeb turystów i podróżnych, w oparciu o standardy powszechnie występujące w państwach Unii Europejskiej.
Turystyka należy do tych dziedzin aktywności człowieka, która jest bardzo mocno powiązana z wszelkimi trendami występującymi w Europie i na świecie. Zmiany dotyczące upodobań, motywacji, udogodnień są transferowane za granicą i stają się obowiązujące w całej branży turystycznej. Dlatego też wszystkie uwarunkowania międzynarodowe stają się dla nas koniecznym wzorem do naśladowania.
Polityka państwa jako uwarunkowanie turystyki ma zasadnicze znaczenie w jej rozwoju; stanowi punkt wyjścia w określeniu strategii rozwoju turystyki na szczeblu krajowym i regionalnym.
Odrębną grupę czynników kształtujących rozwój turystyki stanowią regulacje prawne oraz wymogi środowiskowe.[4] W praktyce te dwa czynniki uzupełniają się. Władze wykorzystują walory naturalne i atrakcje turystyczne do ogólnego rozwoju, określanego jako zrównoważony rozwój[5] . Tak zwana ekopolityka społeczno – gospodarcza ma coraz więcej zwolenników.
Na rynku turystycznym występują ciągłe zmiany, tak po stronie popytu, jak i po stronie podaży. Od kilku lat w turystyce europejskiej sprzedaży obserwuje się następujące tendencje:
- spada zainteresowanie trzema „s” (sun, sea, sand – słońce, morze, piasek) a wzrasta zainteresowanie aktywnymi formami spędzania czasu wolnego. Następuje stopniowe odchodzenie od turystyki masowej na rzecz turystyki indywidualnej, charakteryzuje się różnorodnymi, specyficznymi potrzebami, wynikającymi z dążenia do podtrzymywania kondycji fizycznej i psychicznej, uprawiania hobby, przeżywania przygód i mocnych wrażeń. Jednocześnie zauważa się wzrost znaczenia własnego bezpieczeństwa i dobrego samopoczucia w podróży. Współczesne tendencje w rozwoju turystyki wprowadzają zwiększone zapotrzebowanie na różnorodne formy turystyki kwalifikowanej i specjalistycznej. Właśnie chęć przeżycia przygody o różnych motywacjach powoduje zmiany w strukturze oferowanego produktu turystycznego. Sport, rekreacja, atrakcje kulturalne, archeologiczne, historyczne miasta, stare zamki i pałace stanowią motywację w uprawianiu turystyki. Turystyka, jako motyw powrotu do korzeni stanowi bardzo ważny segment rynku turystycznego.
- Wzrasta zainteresowanie „zieloną” turystyka (zdrowa żywność, recykling odpadków, zdrowe wyposażenie itp.). Rośnie znaczenie ekologii w turystyce co ma odzwierciedlenie w zainteresowaniu turystyką na obszarach wiejskich i leśnych. Turystyka wiejska, agroturystyka, są coraz bardziej popularne, zarówno wśród touroperatorów jak i turystów. Ekoturystyka już teraz stanowi poważny sektor uprawiania turystyki w Europie i na świecie. Fauna i flora stanowią atrakcyjny motyw do uprawiania turystyki i podróży, zapewniając możliwość przeżycia niezapomnianej przygody. Zauważa się sentymentalny powrót do turystyki konnej i traperskiej organizowanej w naturalnych warunkach przyrodniczych.
- Wzrasta zapotrzebowanie na zagraniczną turystykę weekendową, szczególnie w atrakcyjnych miastach oraz w dalszym ciągu utrzymywać się będzie zapotrzebowanie na drogie domy.
- Rośnie popularność bazy pobytowej o rozbudowanych funkcjach o bardzo atrakcyjnych i różnorodnych programach. Atrakcje naturalne wzmacniane przez atrakcje specjalne w tym celu budowane, stanowią dzisiaj niezwykle dochodowy rodzaj przemysłu turystyczno – rozrywkowego.
- Obserwuje się w dalszym ciągu wzrost wyjazdów służbowych i turystyki motywacyjnej. Rozszerza się zasięg i zakres podróży w różnych celach o bardzo różnych motywach zbiorowych i indywidualnych. Rozwój środków transportowych i telekomunikacyjnych stanowi w tym względzie czynnik sprzyjający podróżom i turystyce. Innowacje i nowinki techniczne i technologiczne będą miały wpływ na motywację wyjazdów turystycznych przy założeniu, że przestrzeń i czas nie będą stanowić bariery rozwoju.[6]
Analizę trendów rozwojowych turystyki przeprowadził m. in. Naisbitt. Wyróżnił on 10 podstawowych trendów[7] uwidaczniających się we współczesnej gospodarce oraz życiu społecznym. Zaobserwowane i opisane przez Naisbitta przemiany to:
- przesuwaniu się społeczeństwa uprzemysłowionego ku społeczeństwu opartemu na tworzeniu i dystrybucji informacji;
- nieprzydatność technologii nie biorącej pod uwagę czynnika ludzkiego;
- globalna ekspansja gospodarki – gospodarka krajowa staje się częścią gospodarki światowej;
- przestawianie się z działań opartych na krótkofalowych rozwiązaniach na podejmowaniu problemu w szerszych ramach czasowych i przywiązywanie coraz większego znaczenia do spraw perspektywicznych;
- szybka decentralizacja organizacji i hierarchii, rosnąca zdolność do działania innowacyjnego i osiągania efektów poprzez inicjatywy oddolne;
- poleganie na własnej zaradności we wszystkich dziedzinach życia, zamiast korzystania z pomocy instytucjonalizowanej;
- narastająca potrzeba ludzi do brania udziału w podejmowaniu decyzji; rozpadanie się struktur hierarchicznych i powstawanie sieci przetwarzania informacji, co staje się szczególnie ważne w odniesieniu do społeczności biznesu;
- większe możliwości samodzielności wyborów stojące przed ludźmi, tworzenie się społeczeństwa wolnego, wieloopcyjnego[8]
Opisywane przez Nisbitta zjawiska i procesy, wywierać będą istotny wpływ na tempo i kierunki rozwoju turystyki, który jest przecież konsekwencją przeobrażeń jakim podlega społeczeństwo. Coraz więcej ludzi podróżuje, coraz więcej miejsc i krajów utrzymuje się z turystów a podróże i związane z nimi wydatki stanowią coraz istotniejszy element życia współczesnego człowieka. Po pracy mieszkaniu i samochodzie turystyka jest uważana za czwarty w kolejności miernik jakości życia.[9]
Strategia rozwoju produktu turystycznego do roku 2004 zakłada wydzielenie pięciu stref zwiększonej aktywności (strefy obejmują po kilka województw) administracji rządowej i władz samorządowych w zakresie rozwoju bazy i infrastruktury przeznaczonej dla dominującej w danym terenie form turystyki.[10] Są to: wybrzeże, pojezierze, zachodnie pogranicze, góry, miasta – duże centra. Spodziewane efekty tej strategii to: rozbudowa bazy noclegowej z obiektami towarzyszącymi w tym nasycenie wsi i małych miast małymi obiektami i kwaterami (agroturystyka), uruchomienie programu funkcjonowania bazy noclegowej taniej w szczególności dla turystyki młodzieży, rozbudowa bazy w centrach turystycznych i restrukturyzacja bazy zakładowej i sanatoryjnej. Niezbędny jest równolegle postępujący harmonijny rozwój pozostałej infrastruktury gospodarczej w całym kraju, szczególnie w zakresie: dostępności komunikacyjnej Polski i regionów (przejścia graniczne, autostrady, drogi kołowe, wodne, porty lotnicze, rzeczne itp.), udostępniania i ochrony dóbr kultury i obiektów przyrodniczych.
—
[1] dr T. Burzyński „Kierunki rozwoju turystyki”/ „Turystyka szansą rozwoju kraju” materiały pokongresowe, Warszawa 1996
[2] W. Gaworecki „Turystyka” PWE Warszawa 1994
[3] dr T. Burzyński „Kierunki rozwoju turystyki”/ „Turystyka szansą rozwoju kraju” materiały pokongresowe, Warszawa 1996
[4] H. Borne, A. Doliński „Organizacja Turystyki” Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne1998 rok
[5] dr T. Burzyński „Kierunki rozwoju turystyki”/ „Turystyka szansą rozwoju kraju” materiały pokongresowe, Warszawa 1996
[6] dr T. Burzyński „Kierunki rozwoju turystyki”/ „Turystyka szansą rozwoju kraju” materiały pokongresowe, Warszawa 1996
[7] jeden z trendów opisanych przez autora dotyczy wyłącznie społeczeństwa amerykańskiego więc pominę go w swoich rozważaniach
[8] J. Naisbitt „Megatrends” Futura Publications, Nowy York 1982 rok
[9] W. Alejziak „Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku” FH-U „Albis” Kraków 1999
[10] Zespół pod redakcją Alicji Gotowt – Jeziorskiej „Rozwój turystyki i zagospodarowania turystycznego w polityce przestrzennej zagospodarowania kraju” Warszawa 1977
