Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 roku – c.d. 2

5/5 - (5 votes)

[ponownie wracamy jeszcze do pracy magisterskiej omawiającej nasze konstytucje]

Wolność sumienia i wyznania przewidywały wszystkie projekty. Różnice wynikały raczej ze stopnia szczegółowości ujęcia i zakresu odwołania do standardu praw człowieka. Projekty Senacki (art. 18) i PSL-UP (art. 28) nawiązywały w tym zakresie np. także do prawa rodziców do decydowania o religijnym i moralnym wychowaniu dzieci zgodnie z poglądami rodziców, a w tej samej sprawie projekt „Solidarności” mówił o nauczaniu religii w szkołach publicznych (art. 24 ust. 3). Wyraźne odniesienie do swobody  wyznania zawierał projekt KPN (art. 21). Projekt SLD (art. 38 ust. 4) uzależniał ponadto od zezwolenia ustawy zwykłej „możliwość uchylenia się od spełniania obowiązków obywatelskich z powodu wierzeń religijnych lub światopoglądu”. Problem ten jest także podjęty w projekcie PSL-UP (art. 46 ust. 3) jako uprawnienie fakultatywne do służby zastępczej z uwagi na wątpliwości sumienia.

Projekty: Prezydencki (art. 16), UW (art. 6), Senacki (art. 57-59), PSL-UP (art. 7 i 59), SLD (art. 18) przewidywały stosowanie prawa międzynarodowego przez organy państwowe, a także priorytet ratyfikowanej umowy międzynarodowej nad sprzecznymi z nią przepisami prawa wewnętrznego. Projekt „Solidarności” zajmował mniej wyraźne stanowisko, mówiąc tylko o wejściu umów międzynarodowych do „wewnętrznego porządku prawnego”. Mogłoby to stać się przyczyną sporów interpretacyjnych na wypadek konfliktu postanowień prawa wewnętrznego i międzynarodowego. Projekt KPN nie zajmował się tym problemem. Przy czym milczenie to nie jest przypadkowe – ten projekt ogólnie odnosi się niechętnie do integracyjnych inicjatyw ponadpaństwowych.

Wszystkie projekty zawierały  zakaz wstecznego działania prawa karnego. Projekty Karty – art. 25 (Prezydencki projekt konstytucji zawierał – jako tekst autonomiczny – Kartę Praw i Wolności. Ma on oddzielną numerację artykułów), Senacki – art. 29, PSL-UP – art. 25, „Solidarności” – art. 21, dopuszczał tu jednak wyjątek w odniesieniu do czynów uznawanych za przestępstwo w myśl zasad prawa uznawanego przez wspólnotę międzynarodową, nawet jeśli nie były one ujęte jako karalne przez prawo polskie w momencie popełnienia czynu. Zakazy wstecznego działania prawa w ogólności przewidywały projekty: Prezydencki  (art. 13),  Senacki  (art. 49),  PSL-UP  (art. 49),  „Solidarności”  (art. 58). Ostatnie trzy projekty dopuszczały jednak rozszerzenie uprawnień obywateli aktem ustanowionym z wsteczną mocą.

Zakaz ekstradycji polskiego obywatela przewidywały wszystkie projekty (oprócz KPN). Pojawiały się też zakazy ekstradycji podejrzanego o przestępstwo polityczne: Karta (art. 26 ust. 2),  Senacki (43 ust. 1) – oba wyłączające akty terroryzmu; SLD (art. 34 ust. 2) – wyłączający konsekwencje wynikające z ekstradycyjnych umów międzynarodowych; „Solidarności” (art. 29). Dodatkowo projekt Senacki (art. 43 ust. 2) zakazywał ekstradycji sprawcy czynu zagrożonego karą śmierci w kraju żądającym wydania.

Jeśli chodzi o prawa związane z demokracją bezpośrednią, należy przyjrzeć się dwóm zagadnieniom. Pierwszym z nich jest obywatelska inicjatywa ustawodawcza. Z wyjątkiem projektu UW przewidywały ją wszystkie projekty. Najniższy limit podpisów – 50 tysięcy przewidywał projekt PSL-UP (art. 77 ust. 2),   później  100 tysięcy: Prezydencki (art. 37 i Karta art. 18 ust. 2), Senacki (art. 83 ust. 1), KPN (art. 86 ust. 2);  150 tysięcy: SLD (art. 85 ust. 2);  200 tysięcy:  „Solidarności” (art. 67 ust. 2). Projekt Senacki przewidywał dodatkowe rygory (art. 83 ust. 2 i 3): inicjatywa nie może dotyczyć zmiany konstytucji, budżetu i amnestii, a sam projekt inicjatywy musi być zredagowany w poprawnej formie legislacyjnej. Wymaga się tu też wstępnej oceny legalności inicjatywy przez Trybunał Konstytucyjny. W tej ostatniej kwestii podobne regulacje zawierały projekty SLD i „Solidarności”. W projekcie PSL-UP tryb postępowania z inicjatywą ustawodawczą był regulowany przez ustawy zwykłe. Projekt KPN kwestii trybu i ograniczeń w ogóle nie regulował.

Drugim zagadnieniem była kwestia referendum. Proponowane regulacje były tu lekko zróżnicowane. Referendum uchylające (na wniosek 500 tysięcy wyborców), które jednak nie może dotyczyć: podatków, budżetu, amnestii i konstytucji (przewidywał projekt Prezydencki – Karta art. 18), oraz nie dotyczące: podatków, budżetu, amnestii i upoważnienia do ratyfikacji umów międzynarodowych i chronionych konstytucyjnie praw człowieka  (projekt Senacki – art. 84). Ten projekt przewidywał też referendum konsultacyjne (art. 84 ust. 3) dla decyzji politycznych o szczególnym znaczeniu. Referendum „w ważnych sprawach” (więc także uchwalenia i uchylenia ustaw, konsultacji itp.), z wyłączeniem wydatków, dochodów i amnestii przewidują projekty UW – art. 77 (wprowadzając limit 2 mln wnioskujących)  i SLD – art. 95 (500 tysięcy, podobne wyłączenia). Referendum tego typu nie przewidują projekty PSL-UP i „Solidarności”. Projekt KPN kwestię referendum tylko wspominał, niczego nie regulując samemu. Referenda konstytucyjne przewidywały projekty: Prezydencki (Karta – art. 129),  UW (art. 160),  PSL-UP (art. 161)  – jako zatwierdzające; projekt SLD wprowadzał zaś możliwość referendum odrzucającego zmianę konstytucji (art. 165). Wszystkie referenda konstytucyjne wymagają 500 tysięcy podpisów.

Kwestia praw ekonomicznych i socjalnych była bardzo kontrowersyjna. Na dwóch biegunach lokowały się rozwiązania Karty i projektu SLD. Karta (art. 16-17 i 29-33 i 41-48) bardzo oszczędnie ujmowała katalog praw socjalnych i ekonomicznych (sześć), z pełnym instrumentarium realizacyjnym (skarga sądowa i inne środki). Natomiast inne prawa ujmowała jako zadania państwa, opatrzone mechanizmem kontrolnym, o konstytucyjno-politycznym charakterze. Projekt SLD (art. 10-11, 45-46, 48, 50-59 i 62-63)  obejmował obszerny katalog praw ekonomicznych i socjalnych, lecz był wysoce deklaratywny.

W zakresie tych praw bowiem wyłączono mechanizm skargi sądowej, a żaden inny na to miejsce nie został wprowadzony. Była to więc dawna koncepcja „konstytucji – deklaracji dobrych intencji”. Ponadto sposób ujęcia obszernego katalogu był na tyle mało konkretny, że zostawiał wiele miejsca ustawodawcy zwykłemu. Ujęcia typu „określenie przez państwo płacy minimalnej”, „bezpłatne świadczenia podstawowe niezbędne dl ochrony zdrowia”, „okresowa aktualizacja emerytur” (bez roszczenia i innego mechanizmu wymuszającego realizację konstytucyjnej zapowiedzi) muszą być zaliczone do deklaracji.

Rzeczywiste gwarancje konstytucyjne – regulowane przez konstytucję w sposób stanowczy, dotyczą pięciu kwestii: zakazu pracy przymusowej, 40-godzinny tydzień pracy, bezpłatnego nauczania w szkołach publicznych, emerytury dla kobiet po 30 latach pracy, urlopów wychowawczych dla dwojga rodziców. Wszystkie projekty bardzo wstrzemięźliwie we własnym tekście regulowały konkretne, egzekwowalne prawa socjalne. Zaskakujące jest, że ich liczba odpowiadała regulacjom Karty – uchodzącej za bardzo skąpą w tym względzie. Natomiast prawa, dzięki którym katalog praw socjalnych zyskiwał na objętości, miały charakter deklaratywny.

To zestawienie porównawcze dotyczyło tylko kilkunastu wybranych kwestii i miało za zadanie uwidocznić najbardziej charakterystyczne różnice i podobieństwa. Z tych projektów w Komisji konstytucyjnej został przygotowany jeden projekt, który uchwalony przez Zgromadzenie Narodowe (połączony Sejm i Senat, przy większości 2/3 głosów i obecności przynajmniej połowy członków) i poddany referendum zatwierdzającemu został w końcu przyjęty jako nowa, obecnie obowiązująca Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 roku.